Η δημιουργικότητα στον άνθρωπο σχετίζεται με την υγεία και όταν ο άνθρωπος σταματήσει να είναι δημιουργικός τότε έχει πιθανότητες να χάσει και την υγεία του. Αυτή είναι η βασική αρχή των θεραπειών μέσω μουσικής αλλά και της θεραπείας μέσω τέχνης γενικώτερα δηλ. να καταφέρει ο άνθρωπος να επαναφέρει στη ζωή του την πρωτογενή «δημιουργική παιδικότητα» και το στοιχείο του παιχνιδιού έτσι ώστε να βρεί πάλι το αρχέγονο «μουσικό παιδί» το οποίο είναι βαθειά κρυμμένο σε όλους τους ανθρώπους ανεξάρτητα απο την μουσική τους παιδεία.

 

Και βέβαια η ζωή η ίδια, με τις πολλές απρόσμενες αλλαγές της, μοιάζει με ένα κομμάτι μουσικής jazz. Οπως και στη μουσική jazz έτσι και στη ζωή μαθαίνουμε να αυτοσχεδιάζουμε για να καταφέρουμε να επιβιώσουμε σε δύσκολες συνθήκες.

Ο αυτοσχεδιασμός κάτω απο καθοδήγηση κάποιου έμπειρου θεραπευτή είναι μια βασική τεχνική στην δημιουργική μουσικοθεραπεία και βρίσκει πολλές εφαρμογές για παράδειγμα στην αντιμετώπιση των ασθενών με καρκίνο και ογκολογικά προβλήματα. Εκεί όπου η ζωή απειλείται στο σωματικό επίπεδο καλείται ο θεραπευτής να ενισχύσει τη θετική σκέψη και την πεποίθηση για ζωή σε ένα άλλο δημιουργικό ψυχο-πνευματικό επίπεδο.

Η ύπαρξή μας εξάλλου συντελείται σε ένα ενιαίο θέμα παρότι εμείς διακρίνουμε για λόγους κατανόησης το σωματικό (body) και το μη-σωματικό (mind) η ψυχο-πνευματικό επίπεδο. Στην ουσία τα δύο αυτά επίπεδα λειτουργούν στον άνθρωπο ως συγκοινωνούντα δοχεία. Έτσι ένας διακεκριμένος σήμερα μουσικοθεραπευτής, ο David Aldridge, στο βιβλίο του με τίτλο Spirituality, Healing and Medicine (ελληνική μτφρ. Πνευματικότητα, θεραπεία και υγεία) ισχυρίζεται ότι για τη διατήρηση της υγείας του ατόμου θα πρέπει να ισχύει η λατινική έκφραση ARGO ERGO SUM η οποία θα μπορούσε να αποδοθεί στα ελληνικά ως «δημιουργώ άρα υπάρχω και συνεχίζω να ζω» σε αντιπαράθεση με το καρτεσιανό στερεότυπο COGITO ERGO SUM δηλ. το «σκέπτομαι άρα υπάρχω».

Oι θεραπείες μέσω Τέχνης πόσο βοηθούν;

Η καρτεσιανή άποψη είναι υπαίτια για την αφύσικη διαίρεση ψυχής και σώματος και έχει αποτελέσει πρόβλημα στην ολιστική αντιμετώπιση πολλών κατηγοριών ασθενών στη σύγχρονη ιατρική. Οι θεραπείες μέσω τέχνης δεν καταργούν ούτε υποκαθιστούν την κλασσική ιατρική αντιμετώπιση αλλά συμπληρώνουν την τρέχουσα ιατρική πράξη και χαρακτηρίζονται από την αντιμετώπιση του ασθενή ως «προσώπου συνολικά» και όχι ως «νοσήματος» μόνο.

Οι Πυθαγόρειοι αλλά και οι Πλάτων, Αριστοτέλης και Ιπποκράτης πίστευαν στον θεραπευτικό ρόλο της μουσικής. Σε πολλά από τα κείμενα τους αναφέρουν και προτείνουν διάφορους ήχους και μουσικές κλίμακες ανάλογα με την ψυχική διάθεση την οποία θέλει κανείς να δημιουργήσει. Ακόμη και οι αρχαίοι ρυθμοί σχετίζονται άμεσα με το θυμικό και την σωματική κίνηση και θα μπορούσε να τούς διαιρέσει κανείς αφενός σε ρυθμούς χαλαρώτερους οι οποίοι σχετίζονται συνήθως με την ήρεμη ανάγνωση κειμένων η απαγγελία ποιητικών στίχων (πχ το γνωστό δακτυλικό εξάμετρο η δάκτυλος) και αφετέρου σε ρυθμούς σχετιζόμενους με γρήγορες κινήσεις, συνήθως χορευτικές και περισσότερο διονυσιακού χαρακτήρα.

H μουσική μπορεί να μεταβάλει προς το καλύτερο λειτουργίες του οργανισμού;

Τα δεδομένα τα οποία προκύπτουν από τις αρχαίες ελληνικές αυτές απόψεις επιβεβαιώνονται σήμερα από σύγχρονες κλινικές ιατρικές μελέτες οι οποίες δείχνουν ότι η ακρόαση κατάλληλα επιλεγμένης μουσικής μπορεί όχι μόνο να επιδράσει στη διάθεση και το συναίσθημα αλλά μπορεί ακόμη και να μεταβάλει επίπεδα ορμονών στο αίμα τα οποία σχετίζονται με αισθήματα stress, φόβου η θυμού (πχ η αδρεναλίνη, η κορτιζόλη, η σεροτονίνη). Οι Αρχαίοι Έλληνες όπως και οι Ρωμαίοι πίστευαν στην αξία της μουσικής και πέραν της απλής διασκέδασης και για το λόγο αυτό την είχαν τοποθετήσει στην υποχρεωτική παιδεία μαζί με την αριθμητική και τη γεωμετρία και την αστρονομία.
Οι σύγχρονες απεικονιστικές μελέτες του εγκεφάλου (με λειτουργική μαγνητική τομογραφία-fMRI και PET scan) έχουν αποδείξει ότι η πρώιμη έναρξη μουσικής παιδείας βοηθά στην ανάπτυξη τμημάτων του εγκεφάλου τα οποία σχετίζονται με την εκμάθηση της γλώσσας αλλά και πολύπλοκες ανώτερες ορθολογικές-μαθηματικές λειτουργίες. Εχει αποδειχθεί ότι η ικανότητα να τραγουδά κανείς και να αναπαράγει μουσική μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις να διατηρηθεί μετά από βαρέα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια ενώ ο ασθενής έχει απωλέσει τηνν ικανότητα του λόγου (αφασία αλλά όχι αμουσία). Αποδεικνύεται ότι η μουσική μπορεί να αποτελέσει ένα εργαλείο «άσκησης» του εγκεφάλου το οποίο πιθανά να προάγει και γενικώτερα την υγεία όπως για παράδειγμα η σωματική άσκηση προάγει την υγεία. Αποδεικνύεται αντικειμενικά σήμερα ότι η μουσική έχει σημαντική βιολογική αξία και αποτελεί πιθανά εργαλείο επιβίωσης για το ανθρώπινο είδος γεγονός το οποίο είχε ισχυρισθεί και ο Δαρβίνος.

Μεταξύ των σύγχρονων μεθόδων μουσικοθεραπείας μπορεί αδρά να διακρίνει κανείς δύο τρόπους προσέγγισης. Η πλέον ολοκληρωμένη μορφή αποκαλείται ενεργός ή βιωματική ή δημιουργική μουσικοθεραπεία (active music therapy, creative music therapy) και απαιτεί την παρουσία εξειδικευμένου θεραπευτή. Στη μορφή αυτή μουσικοθεραπείας ο ίδιος ο άνθρωπος λαμβάνει μέρος στην θεραπεία του με την συνεργασία και την βοήθεια του θεραπευτή του. Μια περισσότερο απλουστευμένη μορφή μουσικοθεραπείας είναι η μορφή ακρόασης προ-επιλεγμένης μουσικής η οποία διεθνώς φέρει το όνομα μουσική φάρμακο (music medicine). H εφαρμογή της μουσικής φάρμακο είναι μία προέκταση της μελέτης των επιδράσεων της μουσικής στον ανθρώπινο εγκέφαλο. H μουσική φάρμακο δεν απαιτεί την παρουσία εξειδικευμένου μουσικοθεραπευτή και δεν χρησιμοποιεί τον αυτοσχεδιασμό με φωνή η όργανα μουσικοθεραπείας. Χρησημοποιεί απλά κατάλληλα επιλεγμένη μουσική για ακρόαση.

Η μουσική φάρμακο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την καταπολέμηση του stress μέσω της εισαγωγής στην διαδικασία της χαλάρωσης (relaxation). H χαλάρωση ως κατάσταση που αντιπροσωπεύει στην γλώσσα της ανθρώπινης φυσιολογίας το εντελώς αντίθετο του stress, χαρακτηρίζεται απο ελάττωση των καρδιακών παλμών, ελάττωση της αρτηριακής πίεσης, περιφερική αγγειοδιαστολή, αύξηση της θερμοκρασίας του δέρματος όλα ουσιαστικά αποτέλεσμα μείωσης της αδρεναλίνης που κυκλοφορεί στο αίμα.

 

 

 

Θανάσης Δρίτσας MD,FESC

Καρδιολόγος-Συνθέτης
Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο

Σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και ειδικεύθηκε στην καρδιολογία στα πανεπιστημιακά νοσοκομεία Guy’s και Hammersmith Hospital, RPMS. Παράλληλα με τις ιατρικές του σπουδές σπούδασε ανώτερα θεωρητικά και σύνθεση μουσικής στην Ελλάδα και την Μεγ.Βρετανία. Έχει δημοσιεύσει πολλές εργασίες σε υψηλού δείκτη αναφοράς επιστημονικά περιοδικά στα αντικείμενα των μυοκαρδιοπαθειών, καρδιακής βηματοδότησης, αρρυθμιών, φυσιολογίας της άσκησης, καρδιακής αποκατάστασης. Είναι διεθνώς γνωστός για την πρωτοποριακή του εργασία στο αντικείμενο των σύγχρονων θεραπευτικών εφαρμογών της μουσικής στη ιατρική (music medicine). Αποτελεί διακεκριμένο μέλος της Eυρωπαικής Kαρδιολογικής Eταιρείας (FESC), της Διεθνούς Εταιρείας Μουσικής στην Ιατρική (ISMM) και ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Εργοσπιρομετρίας & Καρδιακής Αποκαταστασης (ΕΛΕΕΡΓΑ). Εχει ιδρύσει και είναι Πρόεδρος της Ομάδας Εργασίας Ποιότητας Ζωής-Ψυχοκοινωνικής Καρδιολογίας της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας. Εργάζεται ως καρδιολόγος στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο από το 1995 και είναι υπεύθυνος του τμήματος Δοκιμασιών Κόπωσης, Εργοσπιρομετρίας, Φυσιολογίας της Ασκησης και Καρδιακής αποκατάστασης. Ως συνθέτης έχει δώσει πολλές συναυλίες στην Ελλάδα, την Ευρώπη και τις ΗΠΑ και έχει κυκλοφορήσει 4 προσωπικά CD με μουσική του. Είναι συγγραφέας πολλών βιβλίων και εκδόσεων που αφορούν ειδικά τη μουσική αλλά και γενικώτερα την τέχνη ως θεραπευτικό μέσο.

#########