Συνέντευξη της Εύας Ντελιδάκη με τον Άκη Τζώνη Πολιτειολόγο και Κοινωνικό Ανθρωπολόγο
- Ποιός πιστεύετε ότι είναι ο ρόλος των ΜΜΕ στην σύγχρονη ζωή;
Δεν μου αρέσει να δαιμονοποιώ ποτέ πράγματα και αξίες χωρίς να δω το αποτέλεσμά τους. Κανένα πράγμα στον πλανήτη δεν είναι εξ ορισμού κακό ή εξ ορισμού καλό. Η χρήση είναι αυτό που δημιουργεί τις παθογένειες, ή την ευρωστία και την υγεία.
Έχω λοιπόν την αίσθηση- γιατί δεν μπορώ να έχω την κάθετη άποψη- ότι ο τρόπος που κινούνται τα ΜΜΕ όχι μόνον στην Ελλάδα αλλά παγκοσμίως, έχουν μια ενδημική και δεν λέω επιδημική παθολογία. Η ίδια η φύση δηλαδή και τα κέντρα αποφάσεων και μαζί επεξεργασίας της πληροφορίας, δεν φροντίζει για την δημόσια κοινωνική υγεία. Αντίθετα δίνει την εικόνα ότι η καλλιέργεια μίας αγριότητας, η καλλιέργεια του σοκ, η καλλιέργεια της ακαριαίας σύγχυσης, που όλα αυτά είναι στοιχεία φόβου, εξυπηρετεί προφανώς την γενικότερη καθήλωση λαών και κοινωνικών ομάδων του μέσου ανθρώπου, του μέσου πολίτη.
Το περιεχόμενο δηλαδή τουλάχιστον της τηλεοπτικής πραγματικότητας, μου δίνει την αίσθηση ότι έχει προαποφασισθεί ή υπάρχει μία πρόθεση να εμπλουτίζεται διαρκώς με οτιδήποτε ανούσιο και άγριο.
Όλο αυτό το σύστημα, όχι μόνο βοηθάει, αλλά καλλιεργεί την αρρώστια και δεν μπορεί να σωθεί κανένας από αυτό. Εδώ είναι και η ψευδαίσθηση των ανθρώπων που χειρίζονται τον τηλεοπτικό λόγο, ή οποιονδήποτε επικοινωνιακό λόγο. Νομίζουν δηλαδή μέσα στην αλαζονεία τους, ότι ελέγχουν συνειδήσεις και ότι διαχειρίζονται μυαλά και στάσεις ζωής και έτσι θα επιβιώσουν.
- Πιστεύετε όμως ότι ο κόσμος δεν καταλαβαίνει τι ακριβώς συμβαίνει; Δεν αντιδρά; Δεν πρέπει να αντιδράσει;
Όλη αυτή η ιστορία ποτέ δεν διαρκεί, γιατί κάποια στιγμή αυτός ο υπνωτισμένος άνθρωπος, ο εκμαυρισμένος άνθρωπος, μέσα από την πραγματικότητα θα αντιληφθεί την διάσταση και την αντίθεση ανάμεσα σε αυτό που του προβάλλεται και σε αυτό που βιώνει. Δηλαδή κάποια στιγμή η πλύση εγκεφάλου σταματάει.
Όσο και αν γοητεύεται η καθηλώνεται από το σκάνδαλο του άλλου, όσο και αν μπαίνει στην προσωπική ζωή του άλλου τηλεοπτικά ή ραδιοφωνικά ή γραπτά, κάποια στιγμή γυρίζει το κεφάλι του και βλέπει την πραγματικότητα και εκεί συνειδητοποιεί ότι όχι μόνον τον «δούλευαν» δεκαετίες ολόκληρες, αλλά υπέσκαπταν και το μέλλον του και την συνέχεια του….δηλαδή τον έκαναν ουσιαστικά έναν άτυπο ασθενή ο οποίος δεν είναι χαρακτηρισμένος ψυχιατρικά, νοσολογικά ως ασθενής, αλλά αυτή του η απάθεια η αδιαφορία ο απομονωτισμός ο εκμαυρισμός, είναι ασθένεια.
Άλλωστε αυτή η δημοκρατία που όλοι πίνουν νερό στο όνομά της και σφάζονται, αν δεν είναι επικοινωνιακή δημοκρατία δεν είναι τίποτε. Δεν μπορείς να μιλάς για ένα υγιές οικονομικό πολιτικό σύστημα, αν δεν εξασφαλίσεις την κοινωνική δημοκρατία, δηλαδή την αμεσότητα των σχέσεων και την υγεία των σχέσεων.
- Πιστεύετε ότι η υγεία είναι στα χέρια μας;
Η υγεία βεβαίως και είναι στα χέρια μας, μόνο που εγώ έχω την άποψη και την ιδεολογική στάση ότι όσο αποκεντρώνεις τις εξουσιαστικές λύσεις και προτάσεις, δηλαδή ουσιαστικά αποκαθηλώνεις την εξουσία και την διαχέεις σε ένα ευρύτερο σώμα, τόσο την κάνεις και πιο εύχρηστη την απομυθοποιείς και συγχρόνως την αποδίδεις στο κοινωνικό σύνολο. Αυτό βέβαια χρειάζεται την παράλληλη συνδρομή των θεσμών και φορέων εκπαίδευσης και κουλτούρας.
Δεν μπορώ να καταδικάζω και να βρίζω τις σαβούρες και τα σκουπίδια τα οποία προβάλει η τηλεόραση και την ίδια στιγμή να υπολειτουργεί το δημόσιο σχολείο ή να υπολειτουργεί η εκπαίδευση γενικότερα είτε δημόσια είτε ιδιωτική.
Που είναι δηλαδή η αντιπρόταση του κοινωνικού σώματος; που είναι η προσωπική μου κουλτούρα και που είναι η συλλογική μου κουλτούρα για να αντιτάξω ένα επιχείρημα υγείας σε αυτή την νοσηρή επίθεση που δέχομαι από τα μέσα επικοινωνίας;…. Δεν έχω αντίσωμα.
- Αν είχατε την «τέταρτη» εξουσία στα χέρια σας τι θα κάνατε;
Ίσως και να την δημιουργούσα από την αρχή.
Δεν είναι ουτοπικό αυτό που θα πω, αλλά όταν θα φθάσουμε σε ένα σημείο να επικοινωνούμε περισσότερο μεταξύ μας, και να κάνουμε και περισσότερο έρωτα είτε σωματικό είτε διανοητικό είτε πολιτισμικό, δεν θα χρειαζόμαστε τα ΜΜΕ είναι πάρα πολύ απλό.
Αυτή τη στιγμή τα ΜΜΕ μας καλύπτουν τα βασικά καθημερινά επικοινωνιακά μας κενά. Τα ΜΜΕ είναι ένας μεγάλος μαστός από τον οποίο θηλάζουν άπαντες. Όταν αυτό σταματήσει, δεν θα χρειαζόμαστε την μεσολάβηση τους.
- Ποια είναι η πρότασή σας στην σημερινή κοινωνία;
Όταν αισθάνεσαι ότι ο άλλος σε προσβάλει και σου κάνει επίθεση νοσηρότητας, πατάς ένα κουμπάκι η διπλώνεις το φύλλο το χαρτί ή κλείνεις το κουμπί και τελειώνει η ιστορία και δημιουργείς εσύ τις δικές σου εστίες επικοινωνίας.
Δεν αθωώνω δηλαδή το κοινωνικό σώμα από την μολυσμένη τροφή που του παρέχει το μέσο. Οφείλει και το ίδιο το κοινωνικό σώμα να κάνει αποτοξίνωση και να περάσει πλέον σε ένα δρόμο συνέχειας και ευεξίας.
Του λέμε δηλαδή να τα κλείσει όλα.
Σε αυτή τη φάση, είναι η ύστατη διαμαρτυρία που θα μπορούσε να κάνει. Όπως απεργεί στο χώρο εργασίας, όπως απέχει από μια βασανιστική και καταπιεστική εργασία, μπορεί να απέχει και από το θέαμα και από το ακρόαμα και από το ανάγνωσμα. Αυτή είναι η άποψη μου.
- Πιστεύετε ότι θα μπορούσε να υπάρξει ηθική στα ΜΜΕ και όχι να υπάρχει συνεχώς η δικαιολογία « αφού αυτό πουλάει ,αυτό προσφέρεται »
Αυτό που μου κάνει εντύπωση, πέρα από την τηλεόραση και την παθογένεια που είτε εμπεριέχει στην λειτουργία της είτε μεταδίδει, μεταφέρεται αυτού του είδους ο βίαιος λαϊκισμός και στο ραδιόφωνο το οποίο λατρεύω, αλλά και στον έντυπο τύπο.
Φεύγω δηλαδή από την οθόνη που μπορεί να είναι η τηλεόραση ή το διαδίκτυο και πηγαίνω στον παραδοσιακό χώρο της φωνής και της γραφής. Η φωνή λοιπόν και η γραφή, αν κάνω μια σημειολογία και μια ανάλυση της μετεξέλιξης τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια, αρχίζει να μιμείται το τοτέμ της τηλεόρασης.
Εδώ λοιπόν κατά την γνώμη μου, έχουμε να κάνουμε με μία διαστροφή της είδησης και μία διαστροφή του μηνύματος. Τώρα το γιατί, μόνο οι ψυχαναλυτές μπορούν να το εξηγήσουν.
Το να κάνεις εσύ κάτι να πουλάει, θα ήταν το ιδανικό πρόκριμα και αξίωμα ενός μέσου επικοινωνίας που θα είχε παιδαγωγική αποστολή και όχι απλά εμπορική.
Ο έμπορος, από ένα σημείο και μετά, δεν ενδιαφέρεται για την ηθική του αποτελέσματος. Και βάζω την ηθική στην μέση, διότι καλώς ή κακώς, όλα τα έμβια όντα έχουν μια αξιολογική κλίμακα γιατί εγώ αυτό θεωρώ ηθική. Την αξιολογία.
Άρα λοιπόν, η είδηση και η πληροφορία όπως μεταδίδεται αυτή τη στιγμή, αντί να ισοζυγίζει την σχέση αναγκών και ικανοποιήσεων, δημιουργεί είτε ελλείμματα κατά κανόνα είτε πλεονάσματα. Μπορεί δηλαδή να έχουμε υπερχείλιση ειδήσεων και πληροφοριών και την ίδια στιγμή να έχουμε έλλειμμα αληθινής μετάδοσης και αληθινής ικανοποίησης μέσω της είδησης. Να μένει επομένως ένα κενό στον θεατή τον ακροατή ή τον αναγνώστη.
Η επιθυμία είναι μια ερωτική στάση ούτως ή άλλως. Η ερωτική επιθυμία με την πλατωνική της ερμηνεία, για να το δούμε και λίγο πιο φιλοσοφικά, ξεκινάει από την έλξη που ασκεί ο διδάσκων στον διδασκόμενο και αυτή την συνάφεια και την ανταλλαγή των επιθυμιών και των προτάσεων.
Για μένα η έννοια του μέσου επικοινωνίας, θα έπρεπε να είναι πάνω από όλα παιδαγωγική και να διαμορφώνει συνειδήσεις. Τις διαμορφώνει μεν, στην φάση που διερχόμαστε, αλλά με έναν τρόπο ο οποίος είναι αντικοινωνικός και με έναν τρόπο, που αντί να συγκλίνει το κοινωνικό σώμα, αποκλίνει.
Η εμπορικότητα του μέσου, προφανώς και είναι μία κερδοφόρα στάση, αλλά το να κερδίζεις χρήματα, δεν σημαίνει ότι εξασφαλίζεις και την συνέχεια της κοινωνίας σου.
Άκης Τζώνης Πολιτειολόγος και Κοινωνικός Ανθρωπολόγος
