Αρχές επιλογής σπουδών κι επαγγέλματος από τους υποψήφιους σπουδαστές

Γράφει η Κατερίνα Τριανταφύλλου, Ψυχοθεραπεύτρια – Σύμβουλος Επαγγελματικού Προσανατολισμού & Συγγραφέας

Σε συνέχεια του άρθρου μου Οι βασικοί παράγοντες επιλογής σπουδών και επαγγέλματος – Ο ρόλος της Συμβουλευτικής Επαγγελματικού Προσανατολισμού,ακολουθούν κάποιες αρχές, οι οποίες είναι καλό να λαμβάνονται υπόψη προκειμένου για την επιλογή σχολών από τον υποψήφιο.

Πρώτα να τις διαβάσετε και μετά ν΄αποφασίσετε!!!

• Οι δεξιότητες του μαθητή, έτσι όπως έχουν ανιχνευθεί από το σχολικό σύστημα, δεν πρέπει να αποτελούν το βασικό κριτήριο επιλογής σπουδών και επαγγέλματος. Δεξιότητα σε ένα μάθημα κατεύθυνσης των πανελληνίων εξετάσεων δεν σημαίνει απαραίτητα την καταλληλότητα του μαθητή για την ανάλογη σχολή και πολύ περισσότερο την καταλληλότητα για το ανάλογο επάγγελμα. Οι δεξιότητες είναι συχνά ανάλογες με τα κίνητρα.
• Η προσωπικότητα του εφήβου αποτελεί μια αξιόπιστη ένδειξη της μελλοντικής του εξέλιξης, ενώ οι αξίες και τα ενδιαφέροντά του αποτελούν ενδείξεις με μέτριο βαθμό αξιοπιστίας. Ωστόσο η σημερινή αξιολόγηση του εφήβου στους τομείς αυτούς είναι ό,τι καλύτερο μπορεί να γίνει για να επιλεγούν σπουδές που του ταιριάζουν.
• Οι απόφοιτοι της ίδιας σχολής δεν ασκούν κατ’ ανάγκη το ίδιο επάγγελμα. Από κάθε σχολή υπάρχουν πολλές εξειδικεύσεις που προσεγγίζονται με μεταπτυχιακές σπουδές ή με την απόκτηση επαγγελματικής εμπειρίας. Μεταξύ σπουδών και επαγγέλματος παρεμβάλλονται προσωπικές επιλογές, αξίες, κίνητρα, η κατάσταση της αγοράς εργασίας και τυχαίοι παράγοντες.
• Οι απόψεις και οι εμπειρίες των γονέων δεν ισχύουν και για τα παιδιά τους. Κάθε άτομο αποτελεί μια ξεχωριστή περίπτωση και κινείται σε διαφορετική εποχή και σε άλλες συγκυρίες. Οι γονείς μπορούν να εκθέσουν τις προσωπικές τους εμπειρίες, μη αποφεύγοντας να αναφερθούν και στα λάθη τους.
• Οι πρώτες σπουδές είναι προτιμότερο να γίνονται σε σχολές γενικής φύσης. Ο έφηβος στα 17-18 του χρόνια δεν είναι έτοιμος για να επιλέξει την εξειδίκευση. Μια σχολή γενικής φύσης δίνει μια καλή βάση για να μπορέσει να εξειδικευτεί ο νέος μετά την αποφοίτησή, όταν θα είναι πιο ώριμος ως επιστήμων και ως άτομο και ανάλογα με την εξέλιξη της αγοράς εργασίας.
• Δεν πρέπει να υπάρχει αξιολογική κατάταξη των σχολών. Η οποιαδήποτε ανώτερη ή ανώτατη σχολή που ταιριάζει σε ένα νέο μπορεί να του δώσει μια καλή βάση γνώσεων και δεξιοτήτων. Εξαρτάται πλέον από τον ίδιο το κατά πόσο θα τις διευρύνει και θα τις αξιοποιήσει επαγγελματικά. Η βέλτιστη αξιοποίηση γίνεται μόνο αν οι σπουδές του ταιριάζουν, έτσι ώστε να αντιμετωπιστούν με ενδιαφέρον και ενθουσιασμό.
• Η υψηλόβαθμες σχολές και τα επαγγέλματα που αυτή τη στιγμή έχουν ζήτηση δεν οδηγούν απαραίτητα στην επαγγελματική αποκατάσταση. Αυτή επιτυγχάνεται μόνο αν οι σπουδές και το επάγγελμα ταιριάζουν στον νέο, έτσι ώστε να αντιμετωπιστούν με ενδιαφέρον και ενθουσιασμό.
• Σε πολλές οικογένειες και κοινωνικά περιβάλλοντα η αξία ενός παιδιού κρίνεται ανάλογα με τη σχολική και ακαδημαϊκή του επιτυχία. Έτσι, η σχολική ή η ακαδημαϊκή μετριότητα είναι πιθανό να καταρρακώσουν την αυτοπεποίθηση ενός νέου. Αντίθετα, η ακαδημαϊκή επιτυχία μπορεί να του καλλιεργήσει την ψευδή εντύπωση πως έτσι θα γίνεται αποδεκτός και στις κοινωνικές και προσωπικές του σχέσεις. Επιπλέον, η αξιολόγηση των παιδιών με βάση οποιοδήποτε κριτήριο μέσα στην οικογένεια κατά κανόνα προκαλεί αντιθέσεις και αντιπαλότητες μεταξύ τους, που καταρρακώνουν τις οικογενειακές σχέσεις.
• Οι μεταπτυχιακές σπουδές αποτελούν έναν πλάγιο δρόμο για να προσεγγίσει κάποιος στον αρχικό του στόχο. Μπορεί βέβαια να προσεγγίσει και κάποιον άλλο στόχο που θα του δημιουργηθεί στην πορεία της ακαδημαϊκής ή της επαγγελματικής του ζωής.
• Η επιλογή μιας σχολής δια της εις άτοπον απαγωγής προδιαγράφει σε πολλές περιπτώσεις την ακαδημαϊκή αδιαφορία, τη διακοπή των σπουδών ή τη μη αξιοποίηση του πτυχίου. Πρόκειται για μια επιλογή που δεν λαμβάνει υπόψη την προσωπικότητα, τα ενδιαφέροντα και τις αξίες του νέου, οπότε η πιθανότητα επιτυχίας της είναι ελάχιστη.
• Ο «καλός» μαθητής δεν πρέπει απαραίτητα να φοιτήσει σε σχολή «κύρους». Η άποψη αυτή αποτελεί ακόμη ένα ισχυρό κοινωνικό στερεότυπο που βασίζεται στην αξιολογική κατάταξη των σχολών και στην αξιολόγηση των παιδιών με βάση την ακαδημαϊκή τους επιτυχία.
• Ο καλός μαθητής δεν πρέπει υποχρεωτικά να επιλέγει θετικές επιστήμες. Η άποψη υπέρ των θετικών επιστημών επικρατεί σε αρκετά μεγάλο βαθμό στην Ελληνική κοινωνία, αλλά δεν έχει καμιά βάση. Είναι πιθανό να οφείλεται στην καλύτερη επαγγελματική αποκατάσταση που πολλοί θεωρούν ότι προσφέρουν οι θετικές επιστήμες και στην υπερεκτίμηση της τεχνολογίας στην εποχή μας.
• Οι άρρητες προσδοκίες του περιβάλλοντος εσωτερικεύονται από το παιδί και καθορίζουν τις επιλογές του. Το παιδί από τα πολύ μικρά του χρόνια «απορροφά» σαν το σφουγγάρι αξίες, σενάρια και συμπεριφορές της οικογένειας και του ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος, οι οποίες εγγράφονται μέσα του όταν ακόμη δεν έχει τον έλεγχο της εγγραφής. Όσο κι αν μεγαλώνοντας μπορεί συνειδητά ή από αντίδραση να αντιτεθεί σ’ αυτές, χρειάζεται πολλή προσωπική δουλειά για να επιλέξει όσες το εκφράζουν πραγματικά και να απορρίψει τις υπόλοιπες.
• Σε πολλές οικογένειες και περιβάλλοντα η αξία ενός παιδιού κρίνεται ανάλογα με τη σχολική και ακαδημαϊκή του επιτυχία. Με βάση την αξία αυτή υπάρχει σύγκριση και αξιολόγηση των παιδιών στο πλαίσιο του συγγενικού ή κοινωνικού περιβάλλοντος. Πολλές φορές ολόκληρη η οικογένεια αξιολογείται κοινωνικά με βάση την επίδοση των παιδιών. Η κατάσταση αυτή ανάγει την ακαδημαϊκή επίδοση σε στοιχείο κοινωνικής καταξίωσης της οικογένειας, φορτώνει στους ώμους των παιδιών ένα βάρος που δεν τους αναλογεί και μπορεί να δημιουργήσει ψυχολογικά και κοινωνικά προβλήματα στα μέλη της οικογένειας.
• Δεν έχουν όλοι οι έφηβοι την ωριμότητα να κάνουν επιλογές ζωής στα 17-18 τους χρόνια. Κάποια παιδιά δεν μπορούν να φέρουν το βάρος μιας τέτοιας επιλογής στην ηλικία αυτή, οπότε καταφεύγουν σε στερεοτυπικές αντιλήψεις ή σε υποσυνείδητη άρνηση του θέματος, που μπορεί να εκφραστεί με κακή επίδοση ή ψυχολογικά προβλήματα. Κάθε παιδί που δεν δείχνει δείγματα συνειδητής αδιαφορίας και τεμπελιάς δικαιούται κάποιο χρόνο για να σκεφτεί και να ωριμάσει.
• Για πολλά παιδιά και οικογένειες, η «απώλεια» μιας ακαδημαϊκής χρονιάς πριν από την έναρξη των σπουδών ισοδυναμεί με καταστροφή. Αυτό όμως δεν συμβαίνει με την καθυστέρηση της ολοκλήρωσης των σπουδών. Ο χρόνος που χρειάζεται ένας νέος για να συνειδητοποιηθεί δεν είναι ποτέ χαμένος και θα λειτουργήσει θετικά σε μελλοντικές επιλογές. Εξαίρεση αποτελεί η συνειδητή αδιαφορία του νέου ή η «τεμπελιά» που μπορεί να οφείλεται σε αντιδραστικότητα ή ανεπίλυτα ψυχολογικά θέματα.
• Η επίλυση ψυχολογικών θεμάτων και θεμάτων οικογενειακών σχέσεων είναι σημαντικότερη από την επιτυχία σε μια σχολή. Δηλαδή η ουσιαστική επιτυχία στη ζωή είναι πολύ σημαντικότερη από την τυπική.
• Το θέμα της διαδοχής του παιδιού στο επάγγελμα ή στην επιχείρηση των γονέων υποκρύπτει κινδύνους. Μπορεί να αποτελεί την εύκολη λύση για το παιδί ή μπορεί να έχει επιβληθεί από τη οικογένεια με ρητούς ή άρρητους τρόπους αποκλείοντάς του τη δυνατότητα της επιλογής. Είναι επίσης πιθανό το παιδί να αναπτύξει μια αντίδραση προς τις οικογενειακές επιθυμίες, αποκλείοντας ένα επάγγελμα που μπορεί να του ταιριάζει. Ούτως ή άλλως η οικογενειακή επιχείρηση ή το γραφείο δεν χάνεται, αλλά μπορεί να διατηρηθεί από το παιδί στο μέλλον απλώς και ως περιουσιακό στοιχείο.
• Η ανασφάλεια των καλλιτεχνικών επαγγελμάτων μπορεί να αποθαρρύνει ένα ταλαντούχο παιδί. Παλιότερα, οι γονείς προσπαθούσαν να αποτρέψουν τα παιδιά από τις ανασφαλείς επιλογές ενώ σήμερα τα ίδια τα παιδιά έχουν εσωτερικεύσει πολλές συμβατικές αντιλήψεις. Η αλήθεια είναι πως αν η τέχνη ταιριάζει πραγματικά σε ένα παιδί, τότε αυτό έχει μεγάλες πιθανότητες να πετύχει στο καλλιτεχνικό επάγγελμα, παρ΄όλη την ανασφάλεια.
• «Το επάγγελμα του εκπαιδευτικού είναι εύκολο και ολιγόωρο». Αυτή είναι μια στερεοτυπική άποψη που για πολλούς αποτελεί κριτήριο επιλογής του επαγγέλματος του εκπαιδευτικού. Η αλήθεια είναι πως αν το επάγγελμα αυτό δεν ταιριάζει στο άτομο, δεν είναι καθόλου εύκολο. Οι λίγες ώρες εργασίας είναι λιγότερες από άλλους δημοσίους υπαλλήλους αλλά προϋποθέτουν ιδιαίτερη ένταση και προετοιμασία του εκπαιδευτικού στο σπίτι.
• «Το δημόσιο είναι η ιδανική επαγγελματική λύση και ο εύκολος διορισμός είναι βασικός στόχος». Πρόκειται για άλλη μια στερεοτυπική άποψη που καθοδηγεί πολλές επαγγελματικές επιλογές. Σήμερα όμως η δυνατότητα διορισμού στο δημόσιο γίνεται όλο και πιο σπάνια, επιπλέον η εργασία στο δημόσιο να μην ταιριάζει στο άτομο.
• Δεν υπάρχουν «αντρικά» και «γυναικεία» επαγγέλματα. Όσο κι αν τα στερεότυπα του φύλου έχουν απαλυνθεί, εξακολουθούν να σε κάποιο βαθμό να ισχύουν. Τα κορίτσια ενθαρρύνονται να επιλέξουν επαγγέλματα με σιγουριά και χωρίς μεγάλες απαιτήσεις, κατά προτίμηση στο δημόσιο, ενώ τα αγόρια να στραφούν προς δυναμικά και απαιτητικά επαγγέλματα, κυρίως στον ιδιωτικό τομέα. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα θεωρείται τιμή για ένα κορίτσι να επιλέξει ένα παραδοσιακά ανδρικό επάγγελμα (πχ. Μηχανικός) ενώ είναι ντροπή για ένα αγόρι να επιλέξει ένα παραδοσιακά γυναικείο (π.χ. Νηπιαγωγός).
• Δεν υπάρχει αξιολογική κατάταξη των σχολών.
• Στόχος δεν είναι η κατά το δυνατόν ευκολότερη εισαγωγή και φοίτηση σε μια σχολή. Αν η σχολή δεν ταιριάζει στο άτομο, ούτε η φοίτηση ούτε η επαγγελματική αποκατάσταση είναι εύκολες.
• Ένα επάγγελμα που σήμερα χαρακτηρίζεται από άμεση αποκατάσταση, δεν θα διατηρήσει υποχρεωτικά αυτή την ιδιότητα και στο μέλλον. Η κατάσταση της αγοράς εργασίας χαρακτηρίζεται από τεράστια ανασφάλεια και σε ελάχιστο χρόνο τα πάντα μπορούν να ανατραπούν. Ακόμη όμως και αν η δυνατότητα αποκατάστασης μπορούσε να προβλεφθεί, σε ένα επάγγελμα που δεν του ταιριάζει κάποιος είναι δύσκολο και σταδιοδρομήσει και σίγουρα δεν θα είναι ευτυχής.
• Το παιδί δεν κινδυνεύει όταν σπουδάζει μακριά. Αυτός είναι ένας φόβος που κάνει πολλούς γονείς να αποθαρρύνουν το παιδί τους για σπουδές σε άλλη πόλη. Η αλήθεια είναι πως όταν το παιδί τελειώσει το σχολείο, η άμεση επιρροή της οικογένειας ελαχιστοποιείται και λειτουργεί η ανατροφή που έχει λάβει ως τότε, είτε αυτό σπουδάζει ζώντας στο σπίτι ή σε άλλη πόλη.
• Το πολυτελές σπίτι και η οικονομική άνεση που πολλοί σημερινοί γονείς φροντίζουν να εξασφαλίσουν στο παιδί τους όταν αυτό σπουδάζει σε άλλη πόλη δεν το βοηθούν να εκπαιδευτεί στην αυτοσυντήρηση και του δίνουν απατηλά μηνύματα για τις πραγματικές συνθήκες της ζωής.
• Οι ιδιωτικές σχολές και οι σπουδές στο εξωτερικό φαίνονται η εύκολη λύση για ένα παιδί που δεν προσπάθησε. Όμως το καλό εκπαιδευτικό αποτέλεσμα προκύπτει μόνο από το ενδιαφέρον του νέου για τη συγκεκριμένη σχολή και τη συμβατότητά του μ’ αυτή. Εξάλλου οι σπουδές στο εξωτερικό παρουσιάζουν δυσκολίες διαφορετικής φύσης σε σχέση με τις σπουδές στην Ελλάδα.
• Οι άρρητες προσδοκίες του περιβάλλοντος εσωτερικεύονται από το παιδί και καθορίζουν τις επιλογές του. Οι επιλογές μπορούν να καθοριστούν με συμμόρφωση, αντίθεση ή αδιαφορία προς τις προσδοκίες του περιβάλλοντος.
• Ένα παιδί είναι πιθανό να έχει κάποια προτίμηση προς κάποιον κλάδο σπουδών αλλά να υπάρχουν ψυχολογικά ή οικογενειακά θέματα που να το αποτρέπουν.
• Η επαγγελματική αποκατάσταση δεν πρέπει να αποτελεί το κύριο κριτήριο του επαγγελματικού προσανατολισμού, ακόμα και στις «σίγουρες» στρατιωτικές σχολές. Το τίμημα της σίγουρης επαγγελματικής αποκατάστασης μπορεί να είναι πολύ βαρύ για κάποιο παιδί. Σε ένα επάγγελμα που δεν του ταιριάζει κάποιος έχει μεγάλες πιθανότητες να παραμείνει μέτριος και σίγουρα δεν θα είναι ευτυχής.
• Οι απόψεις και οι εμπειρίες των γονέων δεν ισχύουν και για τα παιδιά τους.

(Από το βιβλίο ΕΠΙΛΕΓΩ ΣΩΣΤΑ ΤΙ ΘΑ ΣΠΟΥΔΑΣΩ, Κατερίνας Τριανταφύλλου, Εκδόσεις ΣΑΒΒΑΛΑΣ, 2011)

Κατερίνα Τριανταφύλλου, Ψυχοθεραπεύτρια-Σύμβουλος Επαγγελματικού Προσανατολισμού & Συγγραφέας