Ανθρώπινη Ιατρική του Miles Little

Από αυτές, ήταν η αρχή της αυτονομίας, η οποία με απασχόλησε ιδιαίτερα. Παραδείγματος χάριν, κατά την άσκηση της ιατρικής στην πόλη πολλοί ασθενείς απέρριπταν τη νοσηλεία σε νοσοκομεία, γεγονός το οποίο με προβλημάτιζε ιδιαίτερα αναφορικά με το αν και κατά πόσο έπρεπε να σεβαστώ αυτήν τους την άποψη. Δυο διαφορετικοί κόσμοι. Εκείνοι που σπεύδουν στο νοσοκομείο με το παραμικρό και αυτοί που αρνούνται τη νοσηλεία, αν και ετοιμοθάνατοι. Άρχισα να οριοθετώ το σεβασμό της αυτονομίας αναπτύσσοντας αξιόπιστες υπηρεσίες παροχής νοσηλευτικών υπηρεσιών κατ’ οίκον εγκαθιδρύοντας αργά αλλά σταθερά αυτό που σήμερα ονομάζουμε «Νοσοκομείο στο Σπίτι».

Αναφέρθηκε επίσης στην συνάντησή του με την Ανθρώπινη Ιατρική κατά τις περιπλανήσεις του ως γιατρού στα μονοπάτια της λογοτεχνίας και της φιλοσοφίας αλλά και στο πώς το βιβλίο αυτό αποτέλεσε το θεωρητικό υπόβαθρο των επισκέψεων κατ’ οίκον. Χαρακτηριστικά ανέφερε:

« […] είχα χαθεί μέσα στην πόλη ψάχνοντας απαντήσεις σε επιτακτικά κλινικά και μη διλήμματα που προέκυπταν κατά την άσκηση της ιατρικής στην πόλη. Αναστοχαζόμενος την εποχή εκείνη, έχω πεισθεί ότι δημιούργησα τους SOS γιατρούς, πέραν της προσφοράς βοήθειας σε ευάλωτους ανθρώπους και λόγω της αγάπης μου για τις ιατρικές επισκέψεις κατ’ οίκον, τις οποίες αντιλαμβάνομαι ως τη λογοτεχνικότερη και κινηματογραφικότερη μορφή άσκησης της ιατρικής τέχνης.»

Αθ. Δρίτσας: «Η μοναδικότητα της σχέσης γιατρού και ασθενή.»

Τη σκυτάλη παρέλαβε ο Αθανάσιος Δρίτσας, MD, FESC, Καρδιολόγος, Αναπληρωτής Διευθυντής Ωνασείου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου, συνθέτης και συγγραφέας. Συγκεκριμένα:

«Το βιβλίο ασχολείται με την αναγνώριση των προβλημάτων που αναδύονται στη σχέση γιατρού και ασθενή. Εξετάζει το ρόλο που θα μπορούσε να διαδραματίσει η επιστήμη, η ηθική και οι ανθρωπιστικές σπουδές στη βελτίωση της ελλιπούς επικοινωνίας γιατρών και ασθενών. Ξεκινά με μια ανασκόπηση των αιτίων δυσαρέσκειας αναφορικά με την άσκηση του ιατρικού επαγγέλματος και την ατελή χρήση των δεδομένων, τα οποία οι γιατροί χρησιμοποιούν κατά τη λήψη κλινικών αποφάσεων. Ο Little επισημαίνει ότι η σύγχρονη αντίληψη της δυτικής ιατρικής σκέψης θα πρέπει πλέον να προσδιορίσει την αποτελεσματικότητά της περισσότερο με γνώμονα τη βελτίωση της ποιότητας ζωής παρά τη διάρκειά της.
Ο κλινικός γιατρός καλό θα ήταν να εστιάζει περισσότερο στην αφήγηση παρά στην μηχανιστική, ψυχρή και «αντικειμενικά» τυπική λήψη του ιστορικού. Αρκετές ιατρικές σχολές στις ΗΠΑ έχουν εισάγει προγράμματα ανθρωπιστικών σπουδών που βασίζονται στην κατανόησης του πάσχοντος προσώπου ως ολότητας, συμπεριλαμβάνοντας στα επιστημονικά δεδομένα, τις φυσικές συνέπειες της νόσου, τον κοινωνικό αντίκτυπο της ασθένειας, τη μοναδικότητα του κλινικού ιστορικού αλλά και την ενσυναισθητική ικανότητα του γιατρού.
Η ουσία άσκησης της ιατρικής και η επιβεβαίωση των επιτευγμάτων αυτής ως επιστήμης, (ακόμη και σήμερα) επαφίενται στη μοναδικότητα της σχέσης μεταξύ του προσώπου γιατρού και του προσώπου ασθενή. Η σύγχρονη τάση της κυριαρχίας του διοικητισμού (managerialism) στην ιατρική βοηθάει, ίσως, στην επίλυση ζητημάτων της δημόσιας υγείας αλλά, δυστυχώς, δεν προσφέρει καμία βοήθεια στην επίλυση ζητημάτων τα οποία εγείρονται σε διαπροσωπικό επίπεδο.»

Αν. Γερμενής: «Ποιος απειλεί την ανθρώπινη ιατρική;»

Στην έννοια της αυτονομίας επικεντρώνεται και ο Αναστάσιος Ε. Γερμενής, ομότιμος Καθηγητής Ανοσολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και Αντεπιστέλλον Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών αναφερόμενος στους προβληματισμούς σχετικά με τη συμμετοχή του ασθενή στην ιατρική διαδικασία (συμμετοχική ιατρική).

«Εξ ορισμού, η συμμετοχική ιατρική (PM “participatory medicine”) δηλώνει ως προεξάρχον χαρακτηριστικό της την συμμετοχικότητα και, κατ’ επέκταση, την απόλυτη αναγνώριση της αυτονομίας του ασθενή ενάντια στα πατερναλιστικά πρότυπα που ίσχυαν μέχρι τώρα. Πράγματι, ο ασθενής στην συμμετοχική ιατρική βρίσκεται στο κέντρο του ενδιαφέροντος, έχει πολύ καλύτερη ενημέρωση, μεγαλύτερη επαφή με τη γνώση, καθώς και κομβικό ρόλο στη συγκέντρωση των δεδομένων της υγείας του. Ο παθητικός ασθενής του παρελθόντος μεταβάλλεται σε πραγματικό εταίρο στη σχέση του με τον γιατρό, με σημαντικό μέρος ευθύνης για την κατάσταση της υγείας του.

Πολύ συχνά, τα όρια μεταξύ αυτονομίας, υπευθυνότητας και διαχείρισης της υγείας είναι πολύ θολά. Η «ενδυνάμωση» του ασθενή μπορεί να αυξάνει τη συμμόρφωσή του αλλά παράλληλα οδηγεί και στην αύξηση της ζήτησης των υπηρεσιών υγείας και των φαρμάκων καθώς και στην αύξηση των ανισοτήτων ως προς την υγεία όσων δεν έχουν πρόσβαση στις νέες τεχνολογίες.
Τίθεται, κατά συνέπεια, το ερώτημα αν πρόκειται για πραγματική ενίσχυση της αυτονομίας του ασθενή ή για έναν ατομικισμό που τον αποχωρίζει όλο και περισσότερο από το περιβάλλον του.»

Η συζήτηση ολοκληρώθηκε με την εισήγηση της Φραγκίσκης Αμπατζοπούλου, ομότιμης καθηγήτριας Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Α.Π.Θ. και συγγραφέα, η οποία κινήθηκε γύρω από τον πόνο, την κατανόηση και την επικοινωνία και πώς αυτά γίνονται αντιληπτά από ασθενείς, γιατρούς και λογοτέχνες, με ενδεικτικές αναφορές σε εργασίες θεωρητικών της λογοτεχνίας και της ιστορίας του πολιτισμού, που διερευνούν το φαινόμενο του πόνου από την πολιτισμική και ανθρωπολογική σκοπιά.

«Ακόμη και σήμερα η διάγνωση του πόνου, ξεκινά όχι από τις εξετάσεις αλλά την προφορική επικοινωνία. Η προληπτική ιατρική, στην οποία πιστεύω ακράδαντα, δεν αναιρεί αυτήν την κλασική μέθοδο: ο γιατρός θα ακούσει προσεκτικά τον ασθενή πριν κρίνει ποια αγωγή είναι σκόπιμο να ακολουθηθεί.
Στη δεκαετία αυτή γράφτηκαν οι πρώτες ιστορίες του πόνου, από πανεπιστημιακούς δασκάλους της λογοτεχνίας και της ιστορίας των ιδεών. Οι ιστορίες του πόνου δεν ασχολούνται με την ίδια την ιατρική αλλά με τον πόνο ως διαχρονικό πολιτιστικό φαινόμενο. Θεωρώ ότι τα βιβλία αυτά μπορούν να δώσουν πλούσια τροφή για σκέψη σε έναν φοιτητή της ιατρικής και να του δείξουν πόσο χρήσιμη είναι η καλή επικοινωνία με τον ασθενή. Μπορούν να καταστήσουν σαφές ότι η γλώσσα που χρησιμοποιούν οι πάσχοντες για να εκφράσουν τον πόνο, αποσκοπεί όχι μόνο στην εξωτερίκευση του πόνου αλλά  και στη στάση των άλλων απέναντί τους: απευθύνουν μια έκκληση για βοήθεια, άσχετα αν χρησιμοποιούν ή όχι αυτή τη λέξη.
Ίσως αυτό να πρέπει να διδαχθούν οι φοιτητές της ιατρικής, ότι ο πάσχων χρειάζεται το «ευήκοον ους»: αυτό επιτρέπει στον ασθενή, μέσα στις συνθήκες ανωνυμίας ενός νοσοκομείου, να ανακτήσει το ανθρώπινο πρόσωπό του, ενώ συνάμα διευκολύνει τον γιατρό στη δρομολόγηση των αναγκαίων εξετάσεων, όπως τόσο εύστοχα παρατηρεί ο Γιώργος Θεοχάρης στο επίμετρο του βιβλίου του Λίττλ. Ευχόμαστε να δούμε και άλλα παρόμοια βιβλία, πολύτιμα για τον γιατρό και κυρίως για τους φοιτητές της ιατρικής.»

Στη συζήτηση που ακολούθησε, όλοι οι ομιλητές συμφώνησαν ότι το προφητικό αυτό έργο θα αποτελέσει πολύτιμο εργαλείο σκέψης για τον νέο γιατρό και τον φοιτητή ιατρικής. Πολλά από τα κρίσιμα ζητήματα που έθεσε ο οξυδερκής στοχαστής-χειρουργός Miles Little το 1995 παραμένουν ανοιχτά μέχρι σήμερα. Οι προβληματισμοί του βιβλίου αυτού θα αποβούν εξαιρετικά χρήσιμοι όσον αφορά τη διαμόρφωση μιας νέας κοσμοαντίληψης για την άσκηση της ιατρικής μετά την πανδημία (Covid-19). Για μια περισσότερο Ανθρώπινη Ιατρική.