Άθληση είναι η προσπάθεια βελτίωσης της φυσικής κατάστασης του οργανισμού μέσω της συστηματικής σωματικής άσκησης. Η αντίληψη ότι η σωματική άσκηση συντείνει στη διατήρηση της υγείας ανάγεται στην αρχαιότητα, ενώ η επιστημονική της εγκυρότητα κατοχυρώθηκε τις τελευταίες δεκαετίες. Στατιστικά στοιχεία από μελέτες ινστιτούτων ερευνών τεκμηριώνουν τις απόψεις καρδιολόγων, επιδημιολόγων και ψυχιάτρων ότι όποιος ασκείται έχει λιγότερες πιθανότητες να παρουσιάσει καρδιοπάθειες, καρκίνο και ψυχικά νοσήματα (π.χ. κατάθλιψη)
.
Τα τελευταία είκοσι χρόνια έχει αποδειχτεί ότι η αυξημένη φυσική δραστηριότητα, είτε με τη μορφή της επαγγελματικής ενασχόλησης, είτε της συστηματικής γύμνασης, ελαττώνει την πιθανότητα εμφάνισης ισχαιμικής νόσου του μυοκαρδίου. Ακόμη, σε μεγάλες μελέτες που έγιναν σε ασθενείς μετά από έμφραγμα του μυοκαρδίου, που ακολούθησαν προγράμματα συστηματικής αεροβικής γύμνασης διαπιστώθηκε επιβράδυνση ή και αναστολή της εξέλιξης της αθηροσκλήρωσης στα στεφανιαία αγγεία και μείωση της θνησιμότητας σε σημαντικό ποσοστό.
Η συστηματική άσκηση παρέχει πρωτοπαθή προστασία στο μυοκάρδιο, μειώνοντας τον κίνδυνο εμφάνισης ισχαιμικής νόσου και δευτεροπαθή προστασία, εμποδίζοντας την επανεμφάνιση κλινικών εκδηλώσεων σε ασθενείς με στεφανιαία νόσο.
Η συστηματική γύμναση δρα προστατευτικά στην καρδιά έναντι της εμφάνισης ή της εξέλιξης της στεφανιαίας νόσου είτε με άμεσους μηχανισμούς, όπως μείωση των απαιτήσεων του μυοκαρδίου σε οξυγόνο, αύξηση της αιμάτωσης του και ευνοϊκή επίδραση στα επίπεδα των λιπιδίων του αίματος και στη λειτουργία της πήξεως του αίματος, είτε με έμμεσους, καταστέλλοντας τους γνωστούς παράγοντες κινδύνου.
Η ελάττωση των απαιτήσεων του μυοκαρδίου σε οξυγόνο με τη χρόνια αεροβική άσκηση τόσο σε υγιή άτομα, όσο και σε ασθενείς με στεφανιαία νόσο οφείλεται στη μείωση της καρδιακής συχνότητας και της συστολικής και μέσης αρτηριακής πίεσης, τόσο κατά την ηρεμία όσο και κατά την υπομέγιστη άσκηση, καθώς και της καρδιακής παροχής κατά την υπομέγιστη άσκηση. Οι ευνοϊκές αυτές προσαρμογές αποδίδονται σε ελάττωση του τόνου του συμπαθητικού νευρικού συστήματος, πιθανώς λόγω της ελάττωσης των κατεχολαμινών που κυκλοφορούν, σε αύξηση της δράσης του παρασυμπαθητικού και σε καταστολή του ενδογενούς καρδιακού ρυθμού. Έτσι, μειώνονται οι πιθανότητες σοβαρών επιπλοκών, μειώνονται οι επικίνδυνες αρρυθμίες και ο κίνδυνος αιφνίδιου καρδιακού θανάτου.
Με τις προσαρμογές αυτές η μακροχρόνια αεροβική άθληση δρα ευνοϊκά στη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης σε υπερτασικούς ασθενείς. Αντίθετα, οι στατικού τύπου ασκήσεις αντενδείκνυνται σε υπερτασικά άτομα, καθώς προκαλούν σημαντική αύξηση των περιφερικών αγγειακών αντιστάσεων.
Η συστηματική άσκηση αυξάνει τα επίπεδα της υψηλής πυκνότητας (HDL) λιποπρωτεϊνικής χοληστερόλης («καλή χοληστερόλη») και ελαττώνει τα επίπεδα των λιποειδών στο αίμα. Βελτιώνει λοιπόν την λιπιδαιμική εικόνα του ατόμου, ενώ ακόμη ελαττώνει την συγκολλητικότητα των αιμοπεταλίων και αυξάνει την ινοδωλυτική δραστηριότητα. Με αυτό τον τρόπο εμποδίζεται ο σχηματισμός θρόμβων και σε συνδυασμό με την εφαρμογή συστηματικής και κατάλληλης δίαιτας, καθυστερεί ή αναστέλλει την εξέλιξη της αθηροσκλήρωσης των στεφανιαίων αγγείων.
Η συστηματική φυσική δραστηριότητα επιφέρει αύξηση της αιμάτωσης του μυοκαρδίου και ευνοεί πιθανώς την εμφάνιση παράπλευρης κυκλοφορίας στο ισχαιμικό μυοκάρδιο, τουλάχιστον σε πειραματικές μελέτες. Επίσης, σε σημαντικό αριθμό μελετών υποστηρίζεται ότι βελτιώνουν τη λειτουργική απόδοση του μυοκαρδίου, αυξάνοντας τον όγκο παλμού, το κλάσμα εξώθησης, τη μάζα της αριστερής κοιλίας, καθώς και τη συσταλτικότητα του μυοκαρδίου, τόσο σε υγιή, όσο και σε άτομα με δυσλειτουργία της αριστερής κοιλίας ισχαιμικής αιτιολογίας. Ωστόσο, για τους ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια υπάρχουν και οι αντίθετες απόψεις που υποστηρίζουν ότι η συστηματική γύμναση βελτιώνει την καρδιακή απόδοση, αλλά η ευνοϊκή επίδραση στη συνολική λειτουργική ικανότητα των ασθενών οφείλεται σε καλύτερη λειτουργία των σκελετικών μυών.
Η χρόνια άσκηση όμως προστατεύει και έμμεσα από την ισχαιμική νόσο του μυοκαρδίου καταστέλλοντας τους παράγοντες υψηλού κινδύνου που οδηγούν στην εμφάνισή της. Καταπολεμά, δηλαδή, την παχυσαρκία, την υποκινητικότητα, το άγχος, την κατάθλιψη, ρυθμίζει καλύτερα τον μεταβολισμό των υδατανθράκων σε ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη και οδηγεί σε διακοπή του καπνίσματος.
Τα ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά των προσαρμογών των διαφόρων συστημάτων από τη μακροχρόνια άσκηση εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τους χαρακτήρες της, δηλαδή το είδος της άσκησης, τη συχνότητα, την ένταση και τη διάρκειά της. Οι ευνοϊκές ανατομικές και λειτουργικές προσαρμογές του καρδιαγγειακού συστήματος όμως χάνονται μετά από ολιγόμηνη διακοπή της προπόνησης.
Θεοδώρα Γ. Καλογεράκου
Πτυχιούχος Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού MSc, Σύμβουλος Διατροφής MSc
Μεταπτυχιακό Δίπλωμα στη Θεραπευτική Γυμναστική και στην Διατροφή σε Ειδικούς Πληθυσμούς
Μετεκπαίδευση σε Προγράμματα Φυσικής Αποκατάστασης και Διατροφής σε Χρόνιες Παθήσεις, Karolinska University, Στοκχόλμη Σουηδίας
Υποψήφια Διδάκτορας Ιατρικής Σχολής Αθηνών
