Ο θυρεοειδής είναι ένας ενδοκρινής αδένας, δηλαδή εκκρίνει ορμόνες, την Τ3 και την Τ4, που με την κυκλοφορία του αίματος φθάνουν σχεδόν σε όλα τα όργανα και επηρεάζουν τη λειτουργία τους, καθώς επίσης και την ψυχική κατάσταση του ανθρώπου.Η συχνότερη διαταραχή του θυρεοειδούς είναι ο όζος, που αποτελεί μια μικρή ή μεγάλη διόγκωση τμήματος του θυρεοειδούς, και μπορεί να είναι ένας ή πολλοί. Με τις σύγχρονες διαγνωστικές τεχνικές, όπως οι υπέρηχοι, ανακαλύπτονται τυχαία όλο και περισσότεροι όζοι. Περίπου σε 1 στις 15 γυναίκες ο γιατρός με την ψηλάφηση βρίσκει όζο, ενώ με τα σύγχρονα τεχνικά μέσα σε 1 στις 3 γυναίκες εντοπίζεται τουλάχιστον ένας όζος θυρεοειδούς.
Στους άνδρες οι όζοι είναι σπανιότεροι από ό,τι στις γυναίκες, αλλά είναι περισσότερο επικίνδυνοι. Περίπου 90% των όζων είναι καλοήθεις. Εάν ο όζος είναι γεμάτος με υγρό ή αίμα, ονομάζεται κύστη. Όταν υπάρχουν πολλοί όζοι, τότε έχουμε την ¨πολυοζώδη βρογχοκήλη¨ (Βρογχοκήλη σημαίνει διόγκωση του θυρεοειδούς συνολικά).
Συμπτώματα – Εργαστηριακός έλεγχος
Όταν διαπιστώνεται όζος καλούμεθα να απαντήσουμε σε 3 ερωτήματα:
1ο Αν είναι καλοήθης ή κακοήθης.
2ο Αν είναι λειτουργικά ανενεργής, δηλαδή ψυχρός, ή εάν παράγει μεγάλες ποσότητες θυρεοειδικών ορμονών, δηλαδή είναι θερμός, και
3ο Αν λόγω του μεγέθους και της θέσης του δημιουργεί προβλήματα, πιέζοντας παρακείμενα όργανα και σχηματισμούς, όπως:
α) την τραχεία, προκαλώντας δύσπνοια,
β) τον οισοφάγο, προκαλώντας δυσχέρεια στην κατάποση, και
γ) το λάρυγγα ή νεύρα, με αποτέλεσμα δυσκολία στην ομιλία και βράγχος φωνής. Μετά από εξέταση και το κατάλληλο εργαστηριακό έλεγχο η συνήθης απάντηση είναι όχι σε όλα. Στις περισσότερες περιπτώσεις υπάρχει ένας ή περισσότεροι όζοι μικρού ή μετρίου μεγέθους, που είναι ανενεργοί, δεν παράγουν δηλαδή θυρεοειδικές ορμόνες και δεν προκαλούν πιεστικά φαινόμενα. Σπάνια ο όζος υπερλειτουργεί, παράγοντας ανεξέλεγκτα πολλές θυρεοειδικές ορμόνες, με αποτέλεσμα ο/η ασθενής να έχει υπερθυρεοειδισμό, οπότε και εργαστηριακά παρατηρείται αύξηση της Τ4 ή/και της Τ3 και πάρα πολύ χαμηλή TSH (Θυρεοειδοτρόπος Ορμόνη). Στο σπινθηρογράφημα απεικονίζεται ο όζος που υπερλειτουργεί και καλείται θερμός (αυτόνομος). Εάν υπερλειτουργούν πολλοί όζοι, έχουμε την ¨πολυοζώδη τοξική βρογχοκήλη¨
Ο όζος είναι καλοήθης ή κακοήθης;
Η πρώτη απάντηση στο ερώτημα αυτό δίνεται με την ψηλάφηση και μετά από ένα καλό τεχνικά υπερηχογράφημα, αλλά τη διάγνωση θα τη θέσει σχεδόν μετά βεβαιότητας η βιοψία του όζου με λεπτή βελόνη και η κυτταρολογική εξέταση του υλικού. Υπάρχουν υπερηχογραφικά χαρακτηριστικά που βοηθούν να αποκλεισθεί η κακόηθεια, (όπως εάν ο όζος είναι ομαλός, δεν έχει εσωτερικές μικρές στικτές ασβεστώσεις, έχει περιφερική αγγείωση σε έγχρωμο triplex, κλπ), και τα οποία είναι χρήσιμα και όταν έχουμε έναν όζο και σε πολυοζώδη βρογχοκήλη, διότι βοηθούν στη διενέργεια βιοψίας με λεπτή βελόνη.
Εάν ο όζος είναι μεγάλος ή υπάρχει υπόνοια κακοήθειας από την κλινική εξέταση και το υπερηχογράφημα, ζητείται η συνδρομή της βιοψίας με λεπτή βελόνη. Εάν όμως ο όζος είναι μικρός ή δεν ψηλαφάται εύκολα, τότε η παρακέντηση γίνεται με υπερηχογραφική καθοδήγηση, δηλαδή με τους υπερήχους βλέπουμε τον ύποπτο όζο καθώς και τη βελόνη της βιοψίας, που, όταν εισέλθει στον όζο, γίνεται η αναρρόφηση υλικού.
Το υπερηχογράφημα λοιπόν δείχνει το μέγεθος του θυρεοειδούς, ανακαλύπτει και όζους που δεν ψηλαφώνται, προσδιορίζει τον αριθμό, το σχήμα και το μέγεθός τους, δείχνει εάν είναι κύστη, και βοηθά να πάρουμε υλικό για βιοψία.
Ιδιαίτερη προσοχή δίνεται σε ασθενείς με όζους, που στην παιδική ηλικία κατοικούσαν σε περιοχή, όπου συνέβη πυρηνικό ατύχημα, όπως στο Chernobyl, ή ακτινοβολήθηκαν, για θεραπευτικούς λόγους, στην περιοχή του λαιμού.
Ο όζος χρειάζεται θεραπεία;
Όταν όζος είναι θερμός (αυτόνομος), τότε συνήθως χρειάζονται προσωρινά αντιθυρεοειδικά φάρμακα που ακολουθούνται από θεραπεία με ραδιενεργό ιώδιο ή εγχείρηση. Το ραδιενεργό ιώδιο είναι ασφαλές, απορροφάται επιλεκτικά από τον αυτόνομο όζο, ο οποίος καταστρέφεται χωρίς να επηρεάζεται η λειτουργία του υπολοίπου θυρεοειδούς.
Εάν υπάρχει υπόνοια κακοήθειας, τότε ο ασθενής οδηγείται στο χειρουργείο και αφαιρείται σχεδόν όλος ο θυρεοειδής (σχεδόν ολική θυρεοειδεκτομή), διότι πάντοτε παραμένουν ελάχιστα υπολείμματα.
Παλαιότερα η θεραπεία με θυροξίνη έδινε πολύ καλά αποτελέσματα. Σήμερα λόγω της σχετικής αφθονίας ιωδίου στις τροφές οι όζοι άλλαξαν χαρακτηριστικά και όχι μόνο δεν εξαφανίζονται με τη θυροξίνη, αλλά ούτε μικραίνουν ούτε αναστέλλεται η αύξησή τους εάν πρόκειται να μεγαλώσουν. Στις περισσότερες περιπτώσεις δεν χρειάζεται καμιά φαρμακευτική αγωγή, εξετάζεται σε τακτά χρονικά διαστήματα και η πρόγνωση είναι καλή.
Κωνσταντίνος Ι. Μαυρουδής
Ενδοκρινολόγος Διαβητολόγος
τ. Διευθυντής Ενδοκρινολογίας, Διαβήτη & Μεταβολισμού, ΓΝΑ ¨Ασκληπιείο Βούλας¨