Το stress θα μπορούσε να ορισθεί σαν μία εμπειρία όπου οι απαιτήσεις για την αντιμετώπιση μιάς ξαφνικής κατάστασης ξεπερνούν τις δυνατότητες μας και έτσι ο οργανισμός οδηγείται σε κατάσταση υπερδιέγερσης. Η φυσιολογική απάντηση στο stress περιγράφτηκε αρχικά από τον Cannon (1939) με βάση τις φυσιολογικές αντανακλαστικές αντιδράσεις των ζώων όταν αιφνίδια απειλείται η ζωή τους και ονομάσθηκε αντίδραση πολέμα η φύγε (fight or flight response). Η φυσιολογική αυτή προσαρμοστική αντίδραση έχει χαθεί στίς σύγχρονες κοινωνίες και η αντίληψη του stress συνδέεται με γνωστικές διαδικασίες που οδηγούν σε διαφορετική απάντηση ανάλογη με τον τύπο της προσωπικότητας αλλά και το περιβάλλον.
Η οξεία αντίδραση στο stress γενικά οδηγεί σε ταχεία αύξηση της αρτηριακής πίεσης, του ρυθμού της αναπνοής και της καρδιακής συχνότητας που απλά εκφράζουν την ταχεία αύξηση των επιπέδων ορμονών του stress (νορ-επινεφρίνη, κορτιζόλη) των οποίων η έκκριση ελέγχεται εγκεφαλικά απο τον άξονα υποθάλαμος-υπόφυση. Φαίνεται οτι το άτομο που υπόκειται σε χρόνια διέγερση του άξονα υποθάλαμος-υπόφυση εμφανίζει τάση μόνιμης αρτηριακής υπέρτασης που οφείλεται στα υψηλά επίπεδα των ορμονών stress στο αίμα.
Oι άνδρες ή οι γυναίκες κινδυνεύουν περισσότερο από το στρες;
Παράλληλα στο χρόνιο stress παρατηρείται αύξηση των επιπέδων της ομοκυστείνης και της δραστηριότητας των αιμοπεταλίων γεγονότα που οδηγούν σε αυξημένη πιθανότητα σχηματισμού θρόμβων και προδιαθέτουν στην εκδήλωση καρδιαγγειακών επεισοδίων. Μιά προσεκτική μελέτη των επιστημονικών εργασιών σε ζώα και ανθρώπους έδειξε οτι υπάρχει διαφορά στην αντίδραση στο stress μεταξύ των δύο φύλων. Φαίνεται οτι η πλειοψηφία των μελετών στις οποίες μελετήθηκε η αντίδραση πολέμα ή φύγε αφορούσε το ανδρικό φύλο. Ο Taylor και οι συνεργάτες του (2000) εδειξαν οτι οι γυναίκες αντιδρούν στο stress με την ανάπτυξη προστατευτικών και στοργικών εκδηλώσεων (tend-and-befriend response) που στοχεύουν στην προστασία του ατόμου αλλά και την διατήρηση των κοινωνικών σχέσεων που διευκολύνουν την εκτόνωση του stress.
Όταν ένας άνθρωπος έχει επιθετική συμπεριφορά κινδυνεύει να πάθει πιο εύκολα καρδιαγγειακό επεισόδιο;
Την δεκαετία του ‘50 οι καρδιολόγοι Meyer Friedman και Ray Rosenman στις ΗΠΑ περιέγραψαν ένα τύπο προσωπικότητας που θεώρησαν οτι συνδέεται συχνά με την εμφάνιση καρδιαγγειακών επεισοδίων. Αυτός ο τύπος ονομάσθηκε προσωπικότητα τύπου Α. Tα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας τύπου Α είναι η μεγάλη ανταγωνιστικότητα, η φιλοδοξία και η επιθυμία για γρήγορη κοινωνική άνοδο και επαγγελματική επιτυχία με συνεχή αίσθηση έλλειψης χρόνου. Περισσότερο πρόσφατη θεώρηση των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας τύπου Α έδειξε ότι οχι το σύνολο των χαρακτηριστικών της αλλά επιμέρους χαρακηριστικά όπως η επιθετική-εχθρική συμπεριφορά, τα οργίλα και θυμώδη αισθήματα και η κυνική συμπεριφορά αποτελούν ισχυρούς ανεξάρτητους παράγοντες για την εκδήλωση στεφανιαίας νόσου. Κλινικές παρατηρήσεις έχουν δείξει ότι η εχθρική συμπεριφορά συνδέεται με μεγαλύτερη αύξηση της αρτηριακής πίεσης, της καρδιακής συχνότητας και του επιπέδου ορμονών του stress στο αίμα σε σχέση με άτομα χαμηλής επιθετικότητας.
Οι ερευνητές Suarez & Richards (1998-2000) έδειξαν οτι σε άτομα με επιθετική και ανταγωνιστική συμπεριφορά η ολική χοληστερόλη και η LDL-χοληστερόλη αυξάνονται σημαντικά όπως επίσης και η ομοκυστείνη του πλάσματος. Ακόμη το χρόνιο stress που βιώνουν αυτά τα άτομα μπορεί να οδηγήσει σε χρόνια αιμοσυμπύκνωση και αυξημένη συγκολλητικότητα των αιμοπεταλίων, παράγοντες που προδιαθέτουν σε σχηματισμό θρόμβων στο αίμα και επακόλουθα καρδιαγγειακά επεισόδια. Βέβαια η επιθετική και κυνική συμπεριφορά δεν εξαρτάται μόνο απο την προσωπικότητα αλλά την επαυξάνει η έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης και παρατηρείται ιδιαίτερα σε περιθωριοποιημένα άτομα.
To stres ανοίγει την όρεξη για γλυκά και «πρόχειρο» φαγητό;
Kάτω απο την επίδραση του stress τα περισσότερα άτομα αναζητούν την γρήγορη απόλαυση, σαν λυτρωτική απόδραση, και την οποία συνηθέστερα βρίσκουν σε ταχυφαγεία (fast food restaurants) τα προιόντα των οποίων είναι πλούσια σε λιπαρά αλλά και επίσης σε αλάτι και ζάχαρη. Οι Oliver και Wardle (2002) μελέτησαν την επίδραση του stress στην ποιότητα και την ποσότητα της προσλαμβανόμενης τροφής σε νεαρούς σπουδαστές και έδειξαν ότι ανεξάρτητα από την ποσότητα του φαγητού που καταναλώθηκε το stress αύξησε γενικά την κατανάλωση γλυκών και σοκολάτας και μείωσε την κατανάλωση φρούτων και λαχανικών. Το χρόνιο stress ακόμη οτι σχετίζεται με ελάττωση των επιπέδων της ορμόνης σεροτονίνης στον εγκέφαλο. Η αύξηση των επιπέδων της κορτιζόλης, όπως στο χρόνιο stress, καταστέλει την σύνθεση της σεροτονίνης και μιά θεραπευτική στρατηγική στην αντιμετώπιση του χρόνιου stress θα μπορούσε να αποτελέσει η αύξηση των επιπέδων της σεροτονίνης στο κεντρικό νευρικό σύστημα.
H κατάθλιψη τι σχέση έχει με την εκδήλωση στεφανιαίας νόσου;
Με βάση τις παρατηρήσεις και τα στοιχεία που αναπτύχθηκαν παραπάνω φαίνεται οι μεταβολές που το χρόνιο stress προκαλεί στον τρόπο διατροφής μπορούν θεωρητικά να αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης αθηρωματικής νόσου μέσω της επίτασης παραγόντων κινδύνου που ενδεχόμενα προυπάρχουν (πχ υπερλιπιδαιμία, αρτηριακή υπέρταση, σακχαρώδης διαβήτης). Περισσότερο πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει οτι επιπρόσθετοι παράγοντες όπως το άγχος και η κατάθλιψη παίζουν εξίσου σημαντικό ρόλο στην στεφανιαία νόσο. Ιδιαίτερα η κατάθλιψη έχει συσχετισθεί τόσο με την εμφάνιση όσο και την πρόγνωση του ασθενούς μετά την εκδήλωση της στεφανιαίας νόσου.
Η διάγνωση της κατάθλιψης μετά οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου αυξάνει την θνητότητα και επίσης η παρουσία αγχωτικής συνδρομής μετά οξύ έμφραγμα αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης στηθάγχης και νέων οξέων στεφανιαίων συνδρόμων. Ετσι αλλάζει η σταδιακά η παραδοσιακή εικόνα του ατόμου που εμφανίζει ψυχοκοινωνική προδιάθεση για την εκδήλωση στεφανιαίας νόσου. Αρχικά θεωρήθηκε οτι ο τύπος αυτός είναι ο ανυπόμονος και ανταγωνιστικός, με συνεχή αίσθηση πίεσης χρόνου και φιλοδοξίες που απαιτούν γρήγορη εκπλήρωση. Σήμερα θεωρείται οτι μεγαλύτερη προδιάθεση για την εκδήλωση αθηρωματικής νόσου έχει το άτομο με συνεχή αρνητισμό που εκδηλώνεται μέσα απο εχθρικά αισθήματα, κυνισμό, θυμό και κατάθλιψη.
Θανάσης Δρίτσας
Καρδιολόγος
Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο
Σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και ειδικεύθηκε στην καρδιολογία στα πανεπιστημιακά νοσοκομεία Guy‘s και Hammersmith Hospital, RPMS. Παράλληλα με τις ιατρικές του σπουδές σπούδασε ανώτερα θεωρητικά και σύνθεση μουσικής στην Ελλάδα και την Μεγ.Βρετανία. Έχει δημοσιεύσει πολλές εργασίες σε υψηλού δείκτη αναφοράς επιστημονικά περιοδικά στα αντικείμενα των μυοκαρδιοπαθειών, καρδιακής βηματοδότησης, αρρυθμιών, φυσιολογίας της άσκησης, καρδιακής αποκατάστασης. Είναι διεθνώς γνωστός για την πρωτοποριακή του εργασία στο αντικείμενο των σύγχρονων θεραπευτικών εφαρμογών της μουσικής στη ιατρική (music medicine). Αποτελεί διακεκριμένο μέλος της Eυρωπαικής Kαρδιολογικής Eταιρείας (FESC), της Διεθνούς Εταιρείας Μουσικής στην Ιατρική (ISMM) και ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Εργοσπιρομετρίας & Καρδιακής Αποκαταστασης (ΕΛΕΕΡΓΑ). Εχει ιδρύσει και είναι Πρόεδρος της Ομάδας Εργασίας Ποιότητας Ζωής-Ψυχοκοινωνικής Καρδιολογίας της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας. Εργάζεται ως καρδιολόγος στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο από το 1995 και είναι υπεύθυνος του τμήματος Δοκιμασιών Κόπωσης, Εργοσπιρομετρίας, Φυσιολογίας της Ασκησης και Καρδιακής αποκατάστασης. Ως συνθέτης έχει δώσει πολλές συναυλίες στην Ελλάδα, την Ευρώπη και τις ΗΠΑ και έχει κυκλοφορήσει 4 προσωπικά CD με μουσική του. Είναι συγγραφέας πολλών βιβλίων και εκδόσεων που αφορούν ειδικά τη μουσική αλλά και γενικώτερα την τέχνη ως θεραπευτικό μέσο.
