Γράφει η Κατερίνα Τριανταφύλλου, ψυχοθεραπεύτρια-συγγραφέας
Οι διαταραχές διατροφής αποτελούν μια σύγχρονη ψυχολογική «πανδημία» που χτυπά κυρίως τις γυναίκες, γιατί, δυστυχώς, τα κοινωνικά πρότυπα και στερεότυπα είναι ιδιαίτερα αυστηρά γι’ αυτές. Στις σύγχρονες κοινωνίες το φαγητό είναι συνδεδεμένο με όλες σχεδόν τις κοινωνικές εκδηλώσεις των ανθρώπων. Ταυτόχρονα, αποτελεί και την πιο εύκολη, κοινωνικά αποδεκτή και αρκετά «αθώα» μορφή εξάρτησης, η οποία, όπως όλες οι εξαρτήσεις, ασκείται κατά προτίμηση όταν το άτομο είναι μόνο ή με συγκεκριμένη παρέα που έχει την ίδια εξάρτηση. Από πλευράς πληροφοριών, κατακλυζόμαστε από ελκυστικά προϊόντα διατροφής, γκουρμέ συνταγές, μέρη για «καλό φαγητό» και ταυτόχρονα από δίαιτες, προϊόντα διαίτης, προκατασκευασμένα γεύματα υπολογισμένων θερμίδων, όμορφα ρούχα που ταιριάζουν μόνο σε συλφίδες, αδύνατα μοντέλα που ποτέ δεν παχαίνουν (όπως και δεν γερνούν!) και αξιολόγηση της γυναίκας ανάλογα με το βαθμό κομψότητάς της.
Οι διαταραχές διατροφής αποτελούν θέμα κυρίως ψυχολογικό, στο οποίο υπεισέρχονται και πολλοί κοινωνικοί παράγοντες. Αποτελούν σύμπτωμα, το οποίο αν αντιμετωπιστεί μεμονωμένα με δίαιτα και όχι ολιστικά με διαδικασία προσωπικής ανάπτυξης, σπάνια φέρνει τα ποθητά αποτελέσματα.
Αντί θεωρίας, προτιμώ να παραθέσω δυο ζωντανές περιπτώσεις, με ερωτήσεις γυναικών μέσης ηλικίας και τις απαντήσεις μου.
- Είμαι 55 χρόνων και μόνη μου.Τα τελευταία χρόνια έχω πάρει 30 κιλά από στρες στη δουλειά, μοναξιά κλπ. Φαίνεται ότι είμαι σε αδιέξοδο θέλω να βελτιωθώ αλλά δεν μπορώ. Δεν θέλω να βγαίνω έξω, φοβάμαι διαρκώς έχω τάσεις απομόνωσης. Σκέφτεσαι κάτι που μπορεί να κάνω για να βοηθηθώ να σταματήσω να τρώω;
Για να απευθύνεσαι σε μένα και όχι σε διαιτολόγο, νομίζω πως ξέρεις μόνη σου την απάντηση: Σου χρειάζεται μια διαδικασία προσωπικής ανάπτυξης. Όποια δίαιτα κι αν ακολουθήσεις, σε όποιον διαιτολόγο κι αν πας, αν η ψυχολογική σου κατάσταση δεν είναι καλή ή δεν θα μπορέσεις να κρατήσεις τη δίαιτά σου ή θα την ακολουθήσεις για μικρό διάστημα, θα χάσεις κάποια κιλά και θα τα ξαναπάρεις.
Το θέμα των διαταραχών διατροφής είναι κατά βάση ψυχολογικό. Συμβάλλει βέβαια και ο ρόλος που το φαγητό παίζει στην κοινωνική μας ζωή, όπως και οι κοινωνικές επιταγές που μας θέλουν όλες όμορφες, νέες και κομψές. Κυρίως όμως είναι θέμα ακάλυπτων αναγκών που με το φαγητό γίνεται μια προσπάθεια αναπλήρωσής τους.
Σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία, το μωρό αρχίζει να επικοινωνεί με τον κόσμο μέσα από τη γεύση, γιατί είναι η μόνη αίσθηση που είναι οξεία από τη γέννηση (οι άλλες αναπτύσσονται σταδιακά κατά τους πρώτους μήνες). Συνδέουμε λοιπόν τη γεύση με την αγάπη, την προστασία και τη ζεστασιά της αγκαλιάς της μητέρας μας. Επίσης, συχνά στα παιδικά μας χρόνια μας οι οικείοι μας μας παρηγορούν ή μας δείχνουν την αγάπη τους με την προσφορά φαγητού. Όποτε λοιπόν στην ενήλικη ζωή μας, όταν χρειαζόμαστε αγάπη, προσοχή, χάδι, στρεφόμαστε προς το φαγητό (εξαρτημένο αντανακλαστικό). Αυτό συμβαίνει σε πολλούς ανθρώπους, οι οποίοι, όπως λέμε, έχουν «καθήλωση στο στοματικό στάδιο».
Όπως αντιλαμβάνεσαι, η λύση είναι να φέρεις τη ζωή σου σε μια κατάσταση που να μην έχεις τόσες ψυχολογικές και κοινωνικές ελλείψεις. Όλοι όμως σκέφτονται τη δίαιτα και τον διαιτολόγο ή ίσως ένα μαγικό χαπάκι ή κάποιες μαγικές συμβουλές που θα επηρεάσουν το σώμα χωρίς να παρεμβληθεί η ψυχή. Έχω δουλέψει με πολλούς ανθρώπους που αξιοποίησαν τις διαιτολογικές οδηγίες –που όλοι γνωρίζουμε- μόνο όταν έβαλαν σε μια σειρά τα ψυχολογικά τους προβλήματα.
Και το θέμα σου νομίζω πως δεν είναι μόνο το πάχος. Αναφέρεις στρες, μοναξιά, φοβίες, αντικοινωνικότητα και κακή ψυχολογική κατάσταση. Αυτά ανατροφοδοτούνται σε ένα φαύλο κύκλο με την πολυφαγία. Τρως, παχαίνεις, δεν σου αρέσει ο εαυτός σου, δεν θέλεις να βγεις και να κάνεις κοινωνικές επαφές, απομονώνεσαι, τρως, παχαίνεις κοκ. Το πάχος είναι ένα σύμπτωμα, το αίτιο είναι η κακή ψυχική κατάσταση. Και όταν δεν «μιλά» η ψυχή, μιλά το σώμα (με ασθένεια, πάχος κτλ) για να μας κάνει να ασχοληθούμε με την ψυχή.
Δυστυχώς δεν έχω λοιπόν κάποια συμβουλή να σου δώσω για να περιορίσεις το φαγητό. Αυτό θα γίνει μόνο όταν τα ψυχολογικά σου προβλήματα αρχίσουν να επιλύονται με τη βοήθεια ψυχολογικής στήριξης.
- Είμαι 50 ετών, εργαζόμενη και δεν έχω παντρευτεί ούτε συμβιώσει ποτέ με άντρα. Έχω μερικές φίλες με τις οποίες κάνω παρέα. Καθεμιά βέβαια έχει την οικογένειά της, και όσες έχουμε μείνει μόνες έχουμε τα ίδια προβλήματα. Η ζωή μου είναι κενή. Σκέφτομαι πως δεν έχω πλέον ευκαιρίες να κάνω οικογένεια και παιδιά που ανέκαθεν επιθυμούσα πολύ. Δεν βλέπω πια διαθέσιμους άντρες γύρω μου. Επιπλέον, πάντα ήμουν παχουλή αλλά τώρα έχω παχύνει πάρα πολύ και αυτό σίγουρα αποτρέπει τους άντρες. Αισθάνομαι πολύ άσχημα, έχω μάλλον αυτό που λένε κατάθλιψη.
Αυτό που λένε κατάθλιψη είναι μια τεράστια «ομπρέλα» που κάτω της βρίσκονται δεκάδες καταστάσεων. Από την απλή έλλειψη καλής διάθεσης, τη λεγόμενη δυσθυμία, μέχρι πολύ βαριές κλινικές περιπτώσεις. Λάβε υπόψη σου πως στις πιο ελαφρές καταστάσεις κατάθλιψης όλοι μπαινοβγαίνουμε στη ζωή μας ανάλογα με τις καταστάσεις. Μη αναλώνεσαι λοιπόν να δώσεις όνομα στον τρόπο που αισθάνεσαι, αλλά αφού δεν είσαι ευχαριστημένη κοίταξε να δεις τι θα κάνεις για να βελτιώσεις τη ζωή σου.
Ως βασικό σου πρόβλημα αναφέρεις την έλλειψη συντρόφου και συγκεκριμένα στο πλαίσιο του θεσμού του γάμου. Το πώς αισθανόμαστε για μια κατάσταση έχει να κάνει με την ιδεολογία μας. Αν θεωρείς το γάμο απαραίτητο συστατικό της ζωής σου για να είσαι ευχαριστημένη, τότε το γεγονός ότι δεν έχεις παντρευτεί σίγουρα είναι μια μόνιμη πηγή στενοχώριας. Είναι καλό όμως να προσπαθήσεις να δεις τα πράγματα πιο σφαιρικά.
Πρώτα-πρώτα το να είσαι παντρεμένη δεν σε κάνει από μόνο του ευτυχισμένη, αλλά εξαρτάται από την ποιότητα του ατόμου και της σχέσης. Δεύτερον, τίποτα δεν αποκλείει το να παντρευτείς στο μέλλον και πιθανώς να υιοθετήσεις παιδί αν όλα πάνε καλά. Το μόνο που θα δυσκόλευε την κατάσταση θα ήταν η άποψή σου πως έφτασες σε «ημερομηνία λήξης». Τρίτον, ακόμη και ανύπαντρη να παραμείνεις, αυτό δεν σημαίνει πως θα είσαι ούτε μόνη ούτε δυστυχής. Αυτό εξαρτάται κυρίως από τη σχέση σου με τον εαυτό σου παρά από οτιδήποτε άλλο.
Η κοινωνική σου ζωή πώς είναι; Φαίνεται να ξεχωρίζεις τις φίλες σου σε παντρεμένες που «έχουν τη δική τους ζωή» και σε ανύπαντρες που μάλλον συναντιέστε και ανταλλάσσετε τα παράπονά σας για τη ζωή. Δεν υπάρχουν γύρω σου ενδιαφέρουσες γυναίκες που είναι αρκετά ευχαριστημένες από τη ζωή τους; Δεν υπάρχουν άντρες φίλοι; Αν συναντιέσαι μόνο με τις φίλες σου για καφέ σίγουρα ο κύκλος σου θα παραμείνει περιορισμένος. Δεν έχεις δημιουργήσει γνωριμίες στον επαγγελματικό σου χώρο; Τα ενδιαφέροντά σου ποια είναι; Μέσα από τέτοιους χώρους γίνονται πολλές γνωριμίες για φιλίες ή σχέσεις. Φρόντισε να αλλάξεις τα δεδομένα σου. Όσο κι αν αυτό σου φαίνεται παράξενο, συχνά βολευόμαστε στην κατάσταση για την οποία παραπονιόμαστε γιατί μας είναι γνώριμη και ασφαλής.
Αναφέρεις πως έχεις παχύνει. Για έναν άνθρωπο που έχει μια φυσική τάση προς το πάχος, πολλά είναι τα αίτια που μπορεί να τον κάνουν να χάσει τον έλεγχο του βάρους του, ειδικά στη μέση ηλικία. Η έλλειψη ενδιαφερόντων και κινήτρων για τη ζωή, η έλλειψη κοινωνικής ζωής και το κλείσιμο στο σπίτι, η ανία, μια βαθύτερη αδιαφορία για τον εαυτό μας, η προσπάθειά μας να τον «εκδικηθούμε» ή να τον «χαϊδέψουμε» μέσω της τροφής, ακόμη και η υποσυνείδητη τάση να κρύψουμε τα χαρακτηριστικά του φύλου μας κάτω από ένα στρώμα πάχους έτσι ώστε να μην κινδυνεύουμε να εμπλακούμε με το άλλο φύλο και πολλά άλλα. Η τελευταία άποψη ίσως σε ξενίζει. Όμως όταν ένα άτομο επιθυμεί να βρει σύντροφο και δεν το καταφέρνει, είναι πιθανό ένα κομμάτι του να αντιδρά υποσυνείδητα στην ιδέα αυτή για λόγους που πρέπει να διερευνηθούν.
Το πάχος διώχνει τους άντρες ή η μοναξιά προκαλεί το πάχος; Σίγουρα πρόκειται για μια αμφίδρομη σχέση που σε όποιο σημείο και να σπάσει θα είναι εξίσου καλό. Να είσαι σίγουρη ότι και διαθέσιμοι άντρες υπάρχουν και σε κάποιους αρέσουν οι γεμάτες. Το πρόβλημά σου δεν βρίσκεται εκεί αλλά στο πώς η ίδια βλέπεις τον εαυτό σου και διαχειρίζεσαι τη ζωή σου.
