Η Συστημική Προσέγγιση είναι μια εξέλιξη της Θεωρίας των Συστημάτων (Bertalanfy, 1968) και της Κυβερνητικής που εμφανίστηκαν την δεκαετία του ’40 προκειμένου να δώσουν την θεωρητική κάλυψη στην αναζήτηση του τρόπου με τον οποίο οι σχέσεις επηρεάζουν την συμπεριφορά και δημιουργούν συμπτώματα..
Στο χώρο της ψυχολογίας, η συστημική προσέγγιση έχει εφαρμογή στην έρευνα και στην μεθοδολογία προσέγγισης των ψυχολογικών δεδομένων καθώς και στην ψυχοθεραπεία.. Με την επίδραση της Γενικής Θεωρίας των Συστημάτων δημιουργήθηκε η θεραπεία οικογένειας, η οποία αποτέλεσε ξεχωριστή σχολή ψυχοθεραπείας και εξακολουθεί να αποτελεί μια από τις κυριότερες θεραπευτικές προσεγγίσεις στον χώρο της κλινικής ψυχολογίας. Πηγή διερεύνησης δεν αποτελεί πλέον μόνον το άτομο, αλλά το “όλον”. Η ιδέα του «όλου» είχε εκφραστεί από τον Αριστοτέλη στην φράση του « το όλον είναι περισσότερο από το άθροισμα των μερών».
Το σύστημα θεωρείται μια ολότητα η οποία δεν αποτελείται μόνο από το άθροισμα των ενοτήτων αλλά και από τις σχέσεις και τις αλληλοεπιδράσεις των ενοτήτων αυτών.
Οι Hall και Fagan(1956) ορίζουν το σύστημα ως ένα σύνολο από αντικείμενα και τις σχέσεις μεταξύ των αντικειμένων και μεταξύ των χαρακτηριστικών τους. Τα αντικείμενα είναι τα δομικά στοιχεία του συστήματος, τα χαρακτηριστικά είναι οι ιδιότητες των αντικείμενων και οι σχέσεις συνδέουν το σύστημα.. Σύμφωνα με την συστημική θεώρηση, γεννιόμαστε και εξελισσόμαστε μέσα σε συστήματα, δηλαδή ομάδες ισχυρής επιρροής, με κυρίαρχη την οικογένεια.
Το βασικό ανθρώπινο κοινωνικό σύστημα της οικογένειας, κατά την συστημική προσέγγιση, δεν είναι απλά μια ομάδα ανθρώπων που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Είναι μια σύνθετη ολότητα με δικής της δομή, κανόνες και στόχους, στην οποία οι αλληλεπιδράσεις των μελών είναι εξίσου – αν όχι περισσότερο- σημαντικές από τα δρώντα μέλη. Γι’ αυτόν το λόγο, είναι άσκοπη και αδύνατη η κατανόηση της συμπεριφοράς ενός μέλους της οικογένειας, χωρίς να παρατηρηθεί η αλληλοεπίδραση και των άλλων μελών της οικογένειας..
Η συστημική προσέγγιση αντιμετωπίζει την οικογένεια σαν ένα σύστημα. Όταν λοιπόν ένα μέλος, παιδί ή ενήλικας, παρουσιάσει ένα συγκεκριμένο σύμπτωμα ή δυσκολία, η οικογενειακή θεραπεία αξιοποιεί όλη την οικογένεια για να βοηθήσει αυτό το μέλος. Η προσέγγιση αυτή βασίζεται στην υπόθεση ότι η προβληματική συμπεριφορά ενός ατόμου μπορεί να υπηρετεί 1)μια λειτουργία ή ένα σκοπό για την οικογένεια, 2) είναι μια λειτουργία της ανικανότητας της οικογένειας να λειτουργεί παραγωγικά, ιδιαίτερα κατά την διάρκεια των αναπτυξιακών μεταβάσεων ,ή 3) είναι ένα σύμπτωμα δυσλειτουργικών μορφών που μεταβιβάζονται από γένια σε γένια.
Τα συμπτώματα αντιμετωπίζονται σαν να έχουν ένα νόημα, μια λειτουργία για το οικογενειακό σύστημα και όχι σαν να αφορούν αποκλειστικά το «προβληματικό» μέλος. Το σύμπτωμα είναι ένα μήνυμα προς τους σημαντικούς άλλους και αποτελεί ένα κρίκο στην επικοινωνιακή αλυσίδα της οικογένειας. Οι εμπειρίες μέσα στην οικογένεια, αποτελούν μία σημαντική, ίσως και τη σπουδαιότερη επίδραση. Θεωρώντας όλη την οικογένεια υπεύθυνη και όχι μόνο το άτομο, η συστημική θεραπεία μπορεί να κινητοποιήσει όλη τα μέλη της οικογένειας αυτής προς την προσωπική τους ανάπτυξη.
Με την εφαρμογή της συστημικής προσέγγισης στην Συμβουλευτική και την Ψυχοθεραπεία διευρύνεται πολύ το πλαίσιο αναφοράς του ατόμου αλλά και το πεδίο δράσης του θεραπευτή. Ο θεραπευτής καλείται να κατανοήσει το αίτημα για βοήθεια, του ατόμου, ή της οικογένειας, σε σχέση με τους ρόλους και τη θέση του καθενός στο συγκεκριμένο σύστημα και την συγκεκριμένη εξελικτική φάση τους.
Το άτομο που εκφράζει το σύμπτωμα παύει να θεωρείται το «προβληματικό» μέλος και η προσωπική του πορεία συσχετίζεται άμεσα με τις εξελικτικές φάσεις των αντίστοιχων συστημάτων που ζει και αναπτύσσεται, χωρίς ταυτόχρονα να θεωρείται ανεύθυνο και απλό υποχείριο της δυναμικής των ομάδων που ανήκει.
Ο Συστημικός Σύμβουλος/Θεραπευτής δύναται να εφαρμόσει γνώσεις και μεθόδους από όλο το φάσμα των Ψυχοθεραπευτικών σχολών, προκειμένου να βοηθήσει τα άτομα και τις οικογένειες να προχωρήσουν στην προσωπική τους ανέλιξη.
Η συτημική προσέγγιση προτείνει τη σταδιακή εστίαση σε επακόλουθους θεραπευτικούς στόχους 1) στην διερεύνηση κανόνων συμπεριφοράς και τρόπων επικοινωνίας και συνδιαλλαγής, 2) στον εντοπισμό των ψυχολογικών ρόλων που έχει αναλάβει κάθε μέλος μέσα στην οικογένεια, 3) στον επαναπροσδιορισμό του εσωτερικού εαυτού και 4) στην νοηματοδότηση της ζωής.
Η συστημική προσέγγιση απευθύνεται σε άτομα που αντιμετωπίζουν προβλήματα με τα παιδία τους ή τους συντρόφους τους, προβλήματα ψυχολογικών διαταραχών, συναισθήματα μοναξιάς, θλίψης, αποτυχίας, άγχους και έντασης, τραυματικές εμπειρίες από το παρελθόν όπως ασθένεια, πένθος, χωρισμός με σοβαρές ψυχολογικές συνέπειες, δυσκολία διαχείρισης της καθημερινότητας, αιτήματα εσωτερικής ανάγκης για αυτογνωσία και προσωπικής ανάπτυξης, προβλήματα λόγω κακοποίησης (σωματικής, συναισθηματικής, και/ή σεξουαλικής), προβλήματα προσαρμογής στο σχολείο, στο χώρο δουλειάς (δυσκολίες με συνεργάτες, μειωμένη απόδοση, κ.λπ.) και γενικότερα σε κάθε είδους αλλαγές που συμβαίνουν στη ζωή.
Η συστημικη προσέγγιση μπορεί να εφαρμοστεί σε ατομικές, οικογενειακές, και ομαδικές συνεδρίες καθώς και σε συνεδρίες ζεύγους. Ενώ η μέση συχνότητα των συνεδριών είναι μια συνεδρία (συνάντηση) εβδομαδιαίως, σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να απαιτούνται περισσότερες ή λιγότερες συνεδρίες. Οι θεραπευτικές συναντήσεις έχουν διάρκεια 45΄- 60΄ λεπτά της ώρας.
Ο χρόνος που απαιτείται για την ολοκλήρωση της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας σε άτομα, ζευγάρια, ή οικογένειες, συνήθως ποικίλει ανάλογα με τη σοβαρότητα και τις ιδιαιτερότητες του προβλήματος.
Φακίρη Σεβαστή
Ψυχολόγος- Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια
Συμβουλευτική- ψυχοθεραπεία ζευγαριών
Bsc in Psychology University of Middlessex, U.K
Μsc in Child Development University of London – Institute of Education, U.K
