Γιατί άραγε αποτελεί στις μέρες μας ο γάμος είδος υπό εξαφάνιση; Αρκετά από τα ζευγάρια, που παντρεύονται θα καταλήξουν να πάρουν διαζύγιο. Πολλοί γάμοι θα διατηρηθούν συμβατικά πάνω στο έδαφος του ψέματος και της απιστίας, της αμοιβαίας αποξένωσης και συμβατικότητας. Ελάχιστοι θα ολοκληρώσουν ένα ποιοτικό πολυετή κύκλο και θ’ αφήσουν σε παιδιά κι εγγόνια την πολύτιμη ανάμνηση ενός πραγματικά αγαπημένου ζευγαριού. Πολυποίκιλοι οι εχθροί του γάμου καθ’ όλη τη διάρκεια του, δεν επιτρέπουν στα περισσότερα ζευγάρια να γεράσουν ευτυχισμένα και να φτάσουν κρατώντας ο ένας το χέρι του άλλου στο φυσικό και αναπότρεπτο όριο: «Μέχρι να σας χωρίσει ο θάνατος».
Αν εξετάσουμε συνοπτικά αυτούς τους επιβαρυντικούς παράγοντες θα καταλήξουμε στο ότι τα περισσότερα ζευγάρια ξεκινούν την περιπέτεια της κοινής συμβίωσης χωρίς την ελάχιστη συνειδητοποίηση της ευθύνης που φέρουν ως προς την θετική της έκβαση. Ο σπόρος της καταστροφής ελλοχεύει συχνά κατά τις απαρχές της σχέσης και δεν αποτελεί μόνο παράγωγο της φυσικής φθοράς του χρόνου. Οι εχθροί του γάμου είναι ως επί το πλείστον εσωτερικοί και οι εξωτερικοί θα αλώσουν το αντρόγυνο μόνο εάν τους δοθεί το κλειδί της εισόδου. Αλλά ας εξετάσουμε μαζί, ας δούμε συνοπτικά αυτούς τους φυσικούς εχθρούς:
Η εμπορευματοποίηση του γάμου, πολύ συνηθισμένη υπόθεση στις μέρες μας, όπου όλες οι ιδιαίτερες στιγμές των ανθρώπων, βάφτιση, γάμος, κηδεία, γίνονται αντικείμενο οικονομικής συναλλαγής. Ο χρόνος, η ενέργεια και το χρήμα, που καταναλώνουν τα περισσότερα ζευγάρια και οι οικογένειες τους για το θεαθήναι ή για να βγάλουν χρήματα από τους καλεσμένους τους, αποτελούν σαθρά θεμέλια για ν’ανεγερθεί ένα υγιές οικοδόμημα, αφού μπαίνουν εξ αρχής λάθος προτεραιότητες, που αφορούν επίδειξη και κερδοσκοπία. Εκείνη την περίοδο επικρατεί τέτοια ένταση και εκνευρισμός, ώστε πολλά ζευγάρια κινδυνεύουν να χωρίσουν, προτού καν φτάσουν στην εκκλησία. Μια αυτοσυγκράτηση στη χλιδή και στη σπατάλη θ’αποτελούσε μια πιο ασφαλέστερη αφετηρία εκκίνησης της κοινής ζωής των νεόνυμφων.
Η έλλειψη αγάπης, γάμοι για λόγους συμφέροντος, εξακολουθούν και σήμερα να χαρακτηρίζουν τις επιλογές αρκετών ζευγαριών. Η πραγματική αγάπη είναι το ισχυρότερο γιατρικό του κόσμου. Θα λειτουργήσει σαν φυσική αντιβιοτική δύναμη, ώστε να ενισχύσει το ανοσοποιητικό σύστημα του ζεύγους. Και να το βοηθήσει να ξεπεράσει αναίμακτα κάθε κρίση, κάθε δοκιμασία που θα παρουσιαστεί. Ενώ η θέαση του/της συζύγου σαν χρηστικού αντικειμένου ωφελιμιστικά, δημιουργεί από μόνο του ένα πεδίο σφοδρών συγκρούσεων και την αντιμετώπιση του άλλου αποξενωτικά και εχθρικά.
Αταίριαστοι χαρακτήρες με προβληματική επικοινωνία, λειψή κατανόηση και διαφορετικά ενδιαφέροντα.
Εδώ ισχύει ότι τα ετερώνυμα, όταν δεν έλκονται, απωθούνται. Λίγα ζευγάρια πληρούν τις προϋποθέσεις ατόμων,που ταιριάζουν και αλληλοσυμπληρώνονται, όσον αφορά τις προσωπικότητες τους. Χωρίς αρμόνική σύνθεση της διαφορετικότητας δεν μπορεί να υπάρξει εποικοδομητικός διάλογος, ουσιαστική κατανόηση, μοίρασμα και εξέλιξη μέσα από κοινά ενδιαφέροντα. Δεν δημιουργείται εσωτερικός «δεσμός» και το ζεύγος «κατασπαράζεται» από άσκοπες προστριβές και έριδες.
Η επικράτηση της ρουτίνας και της συμβατικότητας αποτελούν τον κυριό- τερο εχθρό των περισσότερων γάμων. Οι προσπάθειες των πιο πολλών ζευγαριών εξαντλούνται στο να επιλέξουν κατάλληλο σύντροφο, να διατηρή- σουν την σχέση κάποιο ικανό χρονικό διάστημα και να την οδηγήσουν σε γάμο. Δεν αντιλαμβάνονται, ότι μετά που θα παντρευτούν, ξεκινούν τα δύσκολα. Θεωρούν τον/την σύζυγο δεδομένο/η. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη πλάνη. Έτσι παγιδεύουν ο ένας τον άλλο. Σταματούν να φλερτάρουν, να ερωτοτροπούν, να νοιάζονται, να επικοινωνούν. Ένα φυτό που δεν ποτίζεται, παύει ν’αναπτύσσεται, αρρωσταίνει και μαραίνεται. Αντίστοιχα το ζευγάρι «παγώνει» και αποξενώνεται συναισθηματικά. Συχνά προς τα έξω γίνεται προσπάθεια ώστε να διατηρηθούν τα προσχήματα, ενώ στα ενδότερα συναντάμε βαριεστημένους συγκάτοικους σε χωριστά κρεβάτια.
Ο εγωισμός και η ανταγωνιστικότητα χαρακτηρίζουν και τα δύο φύλα πλέον στις μέρες μας. Περισσότερο αντρικά χαρακτηριστικά στο παρελθόν, θεωρούνται σήμερα κεκτημένες συμπεριφορές από πολλές νέες γυναίκες στα πλαίσια μιας παρεξηγημένης χειραφέτησης. Οι γυναίκες υπερθεματίζουν, προσπαθώντας να μιμηθούν τους άντρες σε σκληρή συμπεριφορά, ενώ πολλοί άντρες νοιώθουν να απειλούνται, δεν αναγνωρίζουν την φυσική υπεροχή της συζύγου στον επαγγελματικό τομέα, ούτε την κούραση της να προλάβει ν’ανταποκριθεί σε πολλαπλές ευθύνες και ρόλους. Συχνά ο ένας ή και οι δύο δίνουν έμφαση στην καριέρα, παραμελώντας την οικογένεια. Ανάμεσα στο αντρόγυνο δημιουργείται μια διαμάχη με σκοπό την επικράτηση του ισχυρότερου. Αντί το ζευγάρι να βρίσκει στο σπιτικό του ένα ασφαλές λιμάνι, χώρο ψυχικού ανεφοδιασμού, αναλώνεται σε άσκοπες έριδες.
Η έλλειψη παιδείας, ορθής αγωγής, αξιών ζωής αφορούν ολοένα και περισ- σότερους σύγχρονους ανθρώπους, αφού ο κοινωνικός ιστός αποσυντίθεται, οι γονείς χωρίζουν, τα παιδιά μεγαλώνουν μπροστά σε οθόνες τηλεόρασης ή ηλεκτρονικού υπολογιστή. Παιδιά εκπαιδευμένα στην κατανάλωση και στη λατρεία του χρήματος, γαλουχημένα στο «έχω άρα είμαι», συχνά μεγαλωμένα χωρίς καμία μεταφυσική αντίληψη, είναι φυσικό να παρουσιάζουν μια πνευματική ανεπάρκεια. Δεν διαθέτουν το φυσικό οπλοστάσιο αντιλήψεων, στάσεων, συμπεριφορών, ώστε ν’ ανταπεξέλθουν αποτελεσματικά στις προκλήσεις ενός σύγχρονου γάμου. Αντί να δώσουν έμφαση στην ποιότητα της σχέσης, αναλώνονται στο κυνήγι εξωτερικών υλικών συνθηκών. Συνήθως όταν χωρίζουν δίνουν σκληρές μάχες για το ιδιόκτητο σπίτι, τις οικοσυσκεύες και το αυτοκίνητο, καθώς και για τα παιδιά.
Η ανεργία, η υπο- ή ετεροαπασχόληση, η υπερχρέωση των νοικοκυριών, η ανέχεια και η διαχείριση των οικονομικών αποτελούν καυτά προβλήματα για πολλά ζευγάρια. Σ’ έναν κόσμο που δοκιμάζεται σκληρά από την εντεινόμενη οικονομική κρίση, οι περισσότεροι εργαζόμενοι και οι οικογένειες τους παλεύουν για την επιβίωση. Η φτώχια και η ανασφάλεια ως γνωστόν φέρνουν γκρίνια και η γκρίνια με την σειρά της άσκοπα ξεσπάσματα και διαμάχες. Έλλειψη ικανοποίησης, φοβίες, κρίσεις άγχους και πανικού, κατάθλιψη, αυτοκαταστρο- φικές συμπεριφορές, αυτοκτονίες, εισβάλλουν στις ζωές των ανθρώπων και τις ανατρέπουν. Και συγχρόνως βάζουν τις σχέσεις των ζευγαριών σε βαριά δοκιμασία. Όσες σχέσεις δεν έχουν στέρεες βάσεις, θα υποστούν τόσο έντονους κλυδωνισμούς, ώστε δύσκολα θ’ αντέξουν να παραμείνουν ανέπαφες.
Η ζήλεια και η κτητικότητα, αλλά και η κακοποίηση του συντρόφου είναι γνωρίσματα ανασφαλών και φοβισμένων χαρακτήρων. Δεν μας «ανήκουν» ούτε οι σύζυγοι, ούτε τα παιδιά μας. Άσχετα από την εγγύτητα της σχέσης, όλοι μας είμαστε συνοδοιπόροι στο παιχνίδι, που λέγεται ζωή. Η ζήλεια και η κτητικότητα λειτουργούν σαν καρκινώματα, που καταστρέφουν την εμπιστοσύνη, το μεδούλι, την ψυχή της σχέσης. Μας οδηγούν στο να ελέγχουμε διαρκώς τις κινήσεις του συντρόφου και να προσπαθούμε να κυριαρχήσουμε εις βάρος του. Η έλλειψη σεβασμού, ελευθερίας και ισοτιμίας οδηγούν σε μικρά και μεγάλα ξεσπάσματα και σαδομαζοχιστικές συμπεριφορές. Πολλά ζευγάρια τείνουν να βιαιοπραγούν, κάποιες φορές μπροστά στα παιδιά τους. Όποιος συστηματικά καταπιέζεται θα οδηγηθεί στο να παραιτηθεί, να αρρωστήσει ή θα επιδιώξει να απελευθερωθεί.
Οι εξαρτήσεις και παρεμβάσεις από τις πατρικές οικογένειες, φαινόμενο πολύ συνηθισμένο στους μεσογειακούς λαούς και στον ελλαδικό χώρο, κρατούν την προϊστορία τους σε άλλες εποχές, από την παραδοσιακή οικογένεια, με τα πολλά παιδιά, την μητέρα-αφέντρα μέσα στο σπίτι και τον πατέρα-καπετάνιο έξω στην κοινωνία. Η πυρηνική οικογένεια με τα 1-2 παιδιά διατηρεί μηχανισμούς εξάρ- τησης και μη ενηλικίωσης των νεαρών παιδιών μέσα από συναισθηματικό και οικονομικό έλεγχο, σπουδές διαρκείας, συστέγαση με διαμερίσματα στο ίδιο σπίτι, ανατροφή από τη γιαγιά των εγγονιών, κοινό τσουκάλι κ.α. Οι οιδιποδιακές καθηλώσεις γονέων και παιδιών και η απορρέουσα εξαρτητική και ανώριμη συμπεριφορά έχουν τορπιλίσει τις σχέσεις πολλών αντρόγυνων και εξακολου- θούν να διαλύουν καθημερινά οικογένειες. Εδώ μόνη γιατρειά αποτελεί το μακριά κι αγαπημένοι.
Ο παιδοκεντρικός γάμος, καθώς και κακομαθημένα, διαταραγμένα, τυραν- νικά, άρρωστα παιδιά επιβαρύνουν πολύ τη σχέση του αντρόγυνου με μια διαρκή ενασχόληση με το θέμα των παιδιών και δεν του επιτρέπουν να λειτουρ- γήσει σαν αυθύπαρκτος υγιής πυρήνας, γύρω από τον οποίο θα ευδοκιμήσουν τα παιδιά. Όλο και περισσότερα ζευγάρια παντρεύονται με μοναδικό σκοπό την τεκνοποίηση και όχι την επιθυμία της κοινής συμβίωσης, άσχετα από το αν ο γάμος τους ευλογηθεί με απογόνους. Ο παιδοκεντρισμός και η έλλειψη χρόνου, αγωγής και ορίων δημιουργεί κακομαθημένα παιδιά, που θα τυραννήσουν τους γονείς. Άρρωστα παιδιά θα λειτουργήσουν σαν μεγάλο βάρος διαρκείας για την οικογένεια. Μόνο ένα μονιασμένο, δυνατό ζευγάρι θα μπορέσει ν’ανταποκριθεί σ’αυτό τον Γολγοθά χωρίς να λυγίσει.
Η σεξουαλική ασυμβατότητα, ασυμφωνία, δυσλειτουργία και ατονία των δύο συντρόφων λειτουργεί δυσαρμονικά και ροκανίζει τα θεμέλια της σχέσης. Δεν συνιστάται να παντρευτούμε κάποιο άτομο, εάν δεν νοιώθουμε έντονη σεξουαλι- κή έλξη γι’ αυτό. Προβλήματα ψυχρότητας, πρόωρης εκσπερμάτισης, ανικανότη- τας, πολυγαμίας, αμφιφυλοφιλίας, διαστροφικότητας θα πρέπει να ξεκαθαριστούν
προγαμιαία, άλλως θα λειτουργήσουν σαν εκρηκτική ύλη και θα διαλύσουν την σχέση, που θα πρέπει διαρκώς ν’ ανανεώνεται εκ των έσω για να παραμείνει ζωντανή. Πολλά ζευγάρια σταματούν να κάνουν έρωτα σχεδόν ολοσχερώς, συχνά παύουν να μοιράζονται μια κοινή κλίνη και μετακομίζουν σε καναπέδες και παιδικά δωμάτια. Τα παιδιά καλούνται να καλύψουν το κενό μέσα από μία αντιστροφή των ρόλων, μπαίνοντας εκείνα στο ρόλο του συναισθηματικού συντρόφου του μπαμπά ή της μαμάς με μοιραίες συνέπειες για την δική τους ψυχοσεξουαλική εξέλιξη. Σε κάποιες ακραίες παθολογικές περιπτώσεις ο γονέας προχωράει σε αιμομιξία, καταστρέφοντας έτσι τη σχέση, την αθωότητα και την ψυχοσωματική υγεία του παιδιού του.
Οι εξωσυζυγικές περιπέτειες και οι παράλληλες σχέσεις αποτελούν την κρυφή πραγματικότητα, πάνω στην οποία στηρίζονται οι περισσότεροι γάμοι. Πολλά ζευγάρια θα είχαν χωρίσει, εάν δεν έβαζαν ένα τρίτο, καμιά φορά και τέταρτο πρόσωπο περιστασιακά ή και μόνιμα στον άχαρο ρόλο του ανατρο- φοδότη τους. Αυτοί οι γάμοι στηρίζονται στο ψέμα και στην εξαπάτηση του συζύγου, που συχνά λειτουργεί σαν συνένοχος. Ενώ υποψιάζεται δεν θέλει να ξέρει πραγματικά τι συμβαίνει, έτσι ώστε να μην χρειαστεί να ενεργήσει ανατρέποντας αυτές τις παθολογικές ισορροπίες. Κάποια «μοντέρνα» ζευγάρια συναινούν από κοινού σ’ έναν «ανοικτό» γάμο, όπου δημιουργούνται συχνά τελείως ανεξέλεγκτες καταστάσεις με άλλους ερωτικούς παρτενέρ. Πολλές φορές τα παιδιά αντιλαμβάνονται τις ατασθαλίες των γονιών τους και συμμετέχουν κι αυτά στο σύστημα συνενοχής, προστατεύοντας ή εκβιάζοντας τους ένοχους. Απομυθοποιούν τους ενήλικες, χάνουν την εμπιστοσύνη τους και βρίσκονται σε σύγχυση ως προς τα μοντέλα, που θ’ακολουθήσουν στην ζωή.
Οι εξαρτήσεις, οι ψυχικές διαταραχές, η βαριά χρόνια ασθένεια ή αναπηρία ενός συζύγου αποτελούν ιδιαίτερα επιβαρυντικούς παράγοντες για την κοινή ζωή του ζευγαριού. Όσοι παντρεύονται άτομα με αλκοολισμό ή πάθος με τον τζόγο, παρανοϊκότητα, μανιοκατάθλιψη, σχιζοφρένεια, καρκίνο, ζάχαρο, αυτοάνοσα νοσήματα, άνοια, αισθητηριακές ή κινητικές αναπηρίες κ.α., για ν’ αναφερθούμε μόνο σε μερικές ακραίες και χαρακτηριστικές περιπτώσεις με μεγάλο βαθμό δυσ-
κολίας, έχουν σίγουρα να σηκώσουν ένα μεγάλο σταυρό καθ’όλη τη διάρκεια του έγγαμου βίου τους. Κι επειδή ο γάμος είναι ένας συνεταιρισμός, ώστε να μοιρα- ζόμαστε μαζί χαρές και λύπες, χρειάζεται να αγαπάμε βαθειά και ουσιαστικά τον άλλο, ώστε να αντέξουμε τις ιδιομορφίες της διαταραχής ή της ασθένειας του, από τη μια βοηθώντας τον και συνάμα θέτοντας και τα όρια που θα προστατεύσει τον εαυτό μας από περιττές ταλαιπωρίες
Ολοκληρώνοντας αυτή την συνοπτική ανάλυση θα ήθελα να τονίσω ότι σκοπός της είναι να ευαισθητοποιήσει, να ενθαρρύνει ιδιαίτερα τα νέα ζευγάρια που ξεκινούν τώρα την ζωή τους να συνειδητοποιήσουν ότι ο γάμος έχει πολλούς εχθρούς, γι’ αυτό είναι και ιδιαίτερα σημαντικό να έχει αληθινούς φίλους και συμμάχους. Η σωστή επιλογή του κατάλληλου συντρόφου, η καλλιέργεια του έρωτα, της αγάπης, του σεβασμού, της επικοινωνίας, της κατανόησης, μια δυνατή σεξουαλική έλξη, που θα διατηρηθεί ζωντανή και θα στηρίζεται στην αμοιβαία εμπιστοσύνη, η συντροφικότητα και το μοίρασμα των υποχρεώσεων και των υλικών απολαβών, η από κοινού ανατροφή των παιδιών, παρεμφερείς επιδιώξεις, φιλοδοξίες, ενδιαφέροντα και η προάσπιση των ορίων του ζευγαριού και της οικογένειας, από παρεμβάσεις και αρνητικές επιρροές τρίτων, ιδιαίτερα συγγενών, αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για την ποιοτική συμβίωση και μακροημέρευση του γάμου κάθε ζευγαριού. Ας αντιληφθούμε ότι κανένας γάμος δεν είναι δεδομένα καλός, η ποιότητα του κερδίζεται καθημερινά.
Τερέζα Βαλαβάνη Κλινική Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια του Πανεπιστημίου της Λειψίας στην Γερμανία με 30ετή επαγγελματική εμπειρία. Το 2003 δημιούργησε στο Ηράκλειο τον Πολυχώρο «Ευρυάλη» και το 2009 τη «Σχολή Σχέσεων», όπου σύνδεσε την θεραπεία με την τέχνη και τον πολιτισμό.
