Ο θυρεοειδής είναι ένας σημαντικός ενδοκρινής αδένας για τον άνθρωπο. Βρίσκεται στο λαιμό κάτω από το λάρυγγα και στις δυο πλευρές της τραχείας. Είναι σημαντικός, γιατί παράγει τις ορμόνες Θυροξίνη (Τ) και Τριιωδοθυροξίνη (Τ), οι οποίες ρυθμίζουν τον τρόπο κατά τον οποίο η τροφή μας θα μετατραπεί σε ενέργεια, καθώς και πόσο γρήγορα και τέλεια θα χρησιμοποιηθεί η ενέργεια αυτή.
Οι θυρεοειδικές ορμόνες λαμβάνουν μέρος στη διαδικασία τόσο της ανάπτυξηςόσο και της διαφοροποίησης των ιστών.
Η σύνθεση των ορμονών αυτών προάγεται από τη θυρεοειδοτρόπο ορμόνη (TSH) που εκκρίνεται από τον πρόσθιο λοβό της υπόφυσης υπό την επίδραση της υποθαλαμικής ορμόνης, απελευθερωτικής της TSH (TRH). Η πυκνότητα των ορμονών Τ και Τ στην περιφέρεια, ρυθμίζει παλίνδρομα την έκκριση της TSH και TRH.
H σύνθεση των θυρεοειδικών ορμονών, διεγείρεται από την TSH που εκκρίνεται από την υπόφυση υπό την επίδραση του απελευθερωτικού παράγοντος του υποθαλάμου TRH.
Το βάρος του θυρεοειδούς σε ένα φυσιολογικό ενήλικο άτομο είναι περίπου 20 gr.
Ο θυρεοειδής αρχίζει να παράγει τις ορμόνες ( Τ, Τ) από την εμβρυϊκή ζωή (10-12 εμβρυϊκή εβδομάδα) και την 20 εμβρυϊκή εβδομάδα έχει ωριμάσει ο άξονας Υποθάλαμος-Υπόφυση-Θυρεοειδής.
Στο νεογέννητο μωρό το βάρος του θυρεοειδούς είναι 10-15 gr, έχει σχήμα πεταλούδας και κάθε λοβός έχει μέγεθος όσο περίπου η τελική φάλαγγα του αντίχειρα του παιδιού.
Σε μερικές περιπτώσεις νεογνών ο θυρεοειδής για ειδικούς λόγους δεν έχει σχηματιστεί. Τότε μιλάμε για απλασίατου θυρεοειδούς. Σε άλλες περιπτώσεις ο θυρεοειδής είναι υποπλαστικός δηλαδή έχει διαπλαστεί ένα μικρό κομμάτι, τότε λέμε ότι έχουμε υποπλασίαΕνώ τέλος, υπάρχουν περιπτώσεις που δεν τον βρίσκουμε στη φυσιολογική θέση και τότε τον ονομάζουμε έκτοποθυρεοειδή.
Έχει σημασία να ξέρουμε από τις πρώτες ημέρες της ζωής του μωρού την ακριβή ανατομική θέση του θυρεοειδούς και τη λειτουργία του : γιατί στη βρεφική ηλικία η έλλειψη θυροξίνης προκαλεί σημαντική καθυστέρηση στη σωματική αύξηση, στην οστική ηλικία, προκαλεί βαριά νοητική υστέρηση. Αυτό συμβαίνει γιατί το 60-70% της μετεμβρυϊκής ανάπτυξης του εγκεφάλου συντελείται εντός των πρώτων δύο χρόνων της ζωής, διαδικασία στην οποία δρουν καταλυτικά οι θυρεοειδικές ορμόνες.
Ευτυχώς που υπάρχει ειδικό screening test και όλα αυτά τα μωρά που είναι ύποπτα ή έχουν ανεπάρκεια των θυρεοειδικών ορμονών, δηλαδή έχουν συγγενή υποθυρεοειδισμό, σήμερα αναγνωρίζονται έγκαιρα.
Η έγκαιρη έναρξη της θεραπευτικής αγωγής με θυροξίνη, αποτρέπει την πνευματική και σωματική καθυστέρηση. Ο θεράπων ιατρός είναι εκείνος που θα καθορίζει τη δόση της θυροξίνης και τη συστηματική παρακολούθηση του παιδιού.
Στη χώρα μας το τεστ αυτό, για την ανίχνευση του συγγενούς υποθυρεοειδισμού, εφαρμόζεται από τον Οκτώβριο του 1979, σε όλα τα μαιευτήρια, με τη συλλογή μερικών σταγόνων αίματος σε ειδικό διηθητικό χαρτί την 3 ημέρα ζωής. Ο προσδιορισμός των ορμονών γίνεται στο Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού στο Νοσοκομείο Παίδων «Αγία Σοφία». Ενημερώνονται σε προσωπικό επίπεδο οι γονείς που τα παιδιά τους ενδέχεται να έχουν την ανεπάρκεια αυτών των ορμονών. Η έγκαιρη θεραπευτική παρέμβαση έχει καλό αποτέλεσμα στη διανοητική και σωματική εξέλιξη των παιδιών αυτών και αρκετές φορές υπερτερούν έναντι των συνομηλίκων τους.
Όταν η ανεπάρκεια των ορμονών του θυρεοειδούς δεν είναι πλήρης, τα συμπτώματα εμφανίζονται αργότερα, συνήθως μετά τον πρώτο χρόνο και η όλη κλινική εικόνα είναι διαφοροποιημένη.
Τα παιδιά με υποθυρεοειδισμό καθυστερημένης εκδήλωσης (νεανικόςυποθυρεοειδισμός)έρχονται από τους γονείς τους στον ιατρό για ωχρότητα, χαμηλό ανάστημα, δυσκοιλιότητα ή για διαταραχές στην κινητική τους ανάπτυξη. Συνήθως, στα παιδιά αυτά διαπιστώνεται βραδυψυχισμός και αναστολή της σωματικής ανάπτυξης, αλλά δεν παρατηρείται πνευματική καθυστέρηση ή προσωπείο κρετινισμού. Διαπιστώνεται ακόμη ξηρότητα δέρματος και οι τρίχες της κεφαλής είναι αραιές και ξηρές.
Από τον εργαστηριακό έλεγχο συνήθως η χοληστερίνη βρίσκεται αυξημένη και οι θυρεοειδικές ορμόνες Τ και Τ χαμηλές, ενώ η TSH είναι αυξημένη.
Η αναζήτηση αντισωμάτων έναντι του θυρεοειδούς αποτελεί χρήσιμο εύρημα για την αξιολόγηση του υποθυρεοειδισμού. Αυξημένος τίτλος αντιθυρεοειδικών αντισωμάτων χαρακτηρίζει τη θυρεοειδίτιδα Hashimoto.
Εάν υπάρχει διόγκωση του θυρεοειδούς, αυτό που ονομάζουμε βρογχοκήλη, καλό είναι να γίνει και υπερηχογράφημα θυρεοειδούς. Αυτό μας καθορίζει το μέγεθος, τη σύσταση, καθώς και την ύπαρξη όζων, διαφόρων μεγεθών, κυστικών ή συμπαγών.
Η ύπαρξη των όζων επιβάλλει τη συστηματική παρακολούθηση από τον θεράποντα παιδοενδοκρινολόγο. Όταν κριθεί αναγκαίο, θα γίνει σπινθηρογράφημα θυρεοειδούς με τεχνίτιο 99 για να διαπιστωθεί αν οι όζοι είναι ¨ψυχροί ¨ ή ¨ θερμοί ¨ και για την εκτίμηση της λειτουργικότητας του αδένα.
Τέλος, αν υπάρχει υποψία ότι οι όζοι διαφοροποιούνται, γίνεται βιοψίαμε λεπτή βελόνη (FNA) και σε περίπτωση κακοήθειας συνίσταται χειρουργική αφαίρεση του θυρεοειδούς.
Aλλη διαταραχή είναι η υπερλειτουργία του θυρεοειδούς που λέγεται υπερθυρεοειδισμόςΜπορεί να εκδηλωθεί σε οποιαδήποτε ηλικία, συμπεριλαμβανομένης και της νεογνικής.
Η κορύφωση των περιστατικών όμως παρατηρείται κατά την εφηβεία. Η σχέση αγοριών και κοριτσιών είναι 1:5. Μόνο το 5% του συνολικού αριθμού των περιπτώσεων υπερθυρεοειδισμού απαντάται πριν από την ηλικία των 15 ετών.
Στις περισσότερες περιπτώσεις πρόκειται για μια αυτοάνοση διαδικασία (νόσος Graves). Η νόσος Graves μπορεί να παρουσιαστεί μεμονωμένα ή σε συνδυασμό με άλλα αυτοάνοσα νοσήματα, όπως νεανικό σακχαρώδη διαβήτη, νόσο Addison, μυασθένεια, κοιλιοκάκη κ.ά.
Μερικές φορές η Θυρεοειδίτιδα Hashimoto μπορεί να εκδηλωθεί κλινικά και βιοχημικά, με υπερθυρεοειδισμό.
Ο υπερθυρεοειδισμός στο παιδί παρατηρείται λόγω αυξημένης νευρικότητας, εφίδρωσης, διαταραχή της συγκέντρωσης, καθώς και έντονη ταχυκαρδία και τρόμο των χειρών. Εάν πρόκειται για παιδί της σχολικής περιόδου η δασκάλα μπορεί να παραπονεθεί ότι το παιδί είναι απρόσεκτο, νευρικό, άτακτο. Επίσης παρατηρείται μυϊκή αδυναμία, εύκολη κόπωση και παρά τη λήψη αυξημένης τροφής παρατηρείται απώλεια βάρους. Μπορεί να παρουσιάζει λάμπον βλέμμα, προπέτεια των οφθαλμικών βολβών, αδυναμία σύγκλισης των ματιών. Βαρύς εξόφθαλμος δεν παρατηρείται στα παιδιά. Διαπιστώνεται επίσης έντονη ταχυκαρδία, ενίοτε με αρρυθμία, υγρό και θερμό δέρμα, τρόμος των χειρών στην έκταση και διαφόρου βαθμού διόγκωση του θυρεοειδούς.
Ο προσδιορισμός των Τκαι Τείναι αυξημένος, ενώ η TSH είναι χαμηλή.
Ο υπερηχογραφικός έλεγχος είναι απαραίτητος. Ο θεράπων ιατρός καθορίζει τη θεραπεία με αντιθυρεοειδικά σκευάσματα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Χρειάζεται συστηματική παρακολούθηση μέχρις ότου ο γιατρός διαπιστώσει την ίαση.
Aλλη μια κλινική κατάσταση είναι η βρογχοκήληπου όπως αναφέρθηκε είναι η διόγκωση του θυρεοειδή αδένα από οποιοδήποτε μηχανισμό. Αυτή μπορεί να συνοδεύεται είτε από υπερλειτουργία του αδένα (υπερθυρεοειδική βρογχοκήλη), υπολειτουργία (υποθυρεοειδική βρογχοκήλη) ή επαρκή παραγωγή θυρεοειδικών ορμονών (ευθυρεοειδική βρογχοκήλη) .
Μπορεί να παρουσιαστεί σε οποιαδήποτε ηλικία αλλά είναι πιο συχνή στην εφηβεία.
Σε ιωδοπενικές περιοχές η συχνότερη βρογχοκήλη είναι η ιωδοπενική βρογχοκήληπου αποτελεί παγκοσμίως τη συχνότερη αιτία. Με την ιωδίωση όμως των τροφών ή του νερού η συχνότητά της έχει σήμερα ελαττωθεί.
Θα πρέπει τέλος να γνωρίζουμε ότι όταν σε κάθε περίπτωση διαταραχής της λειτουργίας του θυρεοειδούς, λαμβάνεται η κατάλληλη θεραπεία, ο θυρεοειδής θα λειτουργεί κανονικά. Έτσι, στις περιπτώσεις παχύσαρκων ατόμων δεν υπάρχει δικαιολογία ότι το πάχος τους οφείλεται ¨στο θυρεοειδή¨ , όταν λαμβάνουν σωστά την αγωγή. Απλώς οφείλεται στην υπερβολική λήψη τροφής και στη μειωμένη κινητικότητα.
Δημήτριος Π. Χιώτης
Παιδίατρος – Ενδοκρινολόγος
Διευθυντής Ενδοκρινολογικού τμήματος
και κέντρου Παιδικής Παχυσαρκίας, Ευρωκλινικής Αθηνών