Όσοι έχετε παιδιά θα έχετε ακούσει το μικρό σας να εκφράζει το φόβο του για κάτι, έστω και αν εσείς δεν βλέπετε το λόγο ύπαρξης αυτής της φοβίας! Μην πανικοβάλλεστε, τα περισσότερα παιδιά είναι πιθανό να αναπτύξουν μία ή και περισσότερες φοβίες σε κάποια φάση της παιδικής ηλικίας.
Μην μου πείτε πως και εσείς δεν έχετε φοβηθεί ποτέ; Όλοι μας έχουμε αισθανθεί το συναίσθημα του φόβου λιγότερο ή περισσότερο. Μάλιστα ο φόβος θα λέγαμε πως μας προστατεύει από πιθανές απειλές και κινδύνους. Σήμερα βέβαια, τα ερεθίσματα που παίρνουμε από το περιβάλλον και μας προκαλούν φόβο έχουν αλλάξει από εκείνα που λειτουργούσαν ως αμυντικός μηχανισμός και φρόντιζαν την επιβίωσή μας. Δεν έχουν να κάνουν τόσο με την απειλή της ζωής (δεν θα με φάει ένα άγριο θηρίο), παρόλα αυτά, ο φόβος εξακολουθεί και υπάρχει (μπορεί να χαθώ στο πλήθος).
Τι είναι ο φόβος και τι η φοβία;
Η διαφορά ανάμεσά τους είναι πως ενώ ο φόβος απευθύνεται σε κάτι πραγματικό που νιώθω να με απειλεί, η φοβία έχει να κάνει και πάλι με το ίδιο το φοβικό συναίσθημα αλλά η λογική μου λέει πως δεν είναι λογικό να έχω τη συγκεκριμένη φοβία, παρόλα αυτά, εγώ εξακολουθώ και φοβάμαι!
Η αίσθηση του φόβου έχει διαβαθμίσεις και μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο σκέψης μας αλλά και τη συμπεριφορά μας. Πόσο μάλλον ο παιδικός φόβος ή φοβία που το μικρό παιδί δεν μπορεί να εξηγήσει λογικά…
Παιδικές φοβίες: Η παιδική φοβία έχει ένταση και διάρκεια και δεν σχετίζεται με το αν πράγματι το παιδί διατρέχει κίνδυνο ή όχι. Συνήθως τα παιδιά για παράδειγμα, φοβούνται τους κλέφτες, το σκοτάδι, οι ξαφνικοί και δυνατοί θόρυβοι, οι καταιγίδες, οι άγνωστοι άνθρωποι, ασχέτως αν κινδυνεύουν ή όχι πραγματικά. Εκείνα αυτό που ξέρουν είναι πως αισθάνονται φόβο και θέλουν να απομακρυνθούν μακριά από το φοβικό αντικείμενο.
Σωματικές εκδηλώσεις: Το παιδί μπορεί να εκδηλώσει συμπτώματα όπως εφίδρωση, έντονο τρόμο, κλάμα, εφιάλτες, νευρικότητα, πόνο στο στομάχι, εμέτους με συνέπεια να εμποδίζεται σημαντικά η καθημερινή του λειτουργικότητα. Κάτι τέτοιο φυσικά είναι βασανιστικό και ψυχικά επώδυνο για το μικρό σας αλλά και για εσάς ως γονείς που συχνά νιώθετε αβοήθητοι μπροστά στο «παράλογο» για εσάς αλλά απόλυτα αληθινό και τρομακτικό για το παιδί σας.
Τι μπορεί να κρύβεται πίσω από μία φοβία;
Φοβόμαστε όταν νιώθουμε πως απειλείται η αίσθηση ασφάλειας και σιγουριάς μας που μπορεί να επιφέρει το άγνωστο (άγνωστοι άνθρωποι για παράδειγμα) ή το ξαφνικό (δυνατοί κρότοι). Κάτι ανάλογο φανταστείτε και με τα παιδιά, όπου ανάλογα με την ηλικία τους και το αναπτυξιακό τους επίπεδο προσπαθούν να ανταποκριθούν και να νιώσουν και πάλι ασφάλεια με έναν δικό τους τρόπο.
Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζεται στον τρόπο που κάποιες φορές το παιδί προσπαθεί να βρει τρόπο να εκφράσει πως δεν του αρέσει ή δεν νιώθει ασφαλές με ένα συγκεκριμένο άτομο, μία συγκεκριμένη κατάσταση ή χώρο και εφόσον «δεν ακούγεται», μέσα από την ανάπτυξη της φοβίας (όχι συνειδητά) βρίσκει τρόπο να εισακουστεί και να αποφύγει αυτό που του προξενεί την δυσφορία και την ένταση!
Φανταστείτε ένα παιδί που οι γονείς του έχουν συγκρουσιακή σχέση, μόλις χώρισαν ή είναι μεν χωρισμένοι καιρό αλλά χρησιμοποιούν το παιδί για να αποκομίσουν οφέλη (πχ. οικονομικά) ή για να εκδικηθούν τον άλλο γονιό! Καταλαβαίνετε πιστεύω πως κλονίζεται η αίσθηση ασφάλειας του παιδιού που από μικρό και απροστάτευτο χρειάζεται ξαφνικά να μεγαλώσει και πολλές φορές να γίνει ο γονιός του γονιού του! Καταλαβαίνουμε σχεδόν όλοι μας πως μία φοβία μπορεί να θέλει να πει στους γονείς: «σκάστε πια, είμαι και εγώ εδώ και δεν νιώθω ασφάλεια!!!»
Οι φοβίες περικλείουν άγχος μέσα τους. Όσο λοιπό τα παιδιά μεγαλώνουν σε ένα ζεστό και ασφαλές περιβάλλον, όσο αισθάνονται πως οι γονείς τα αποδέχονται έτσι όπως είναι και τα στηρίζουν, τόσο λιγότερες είναι οι πιθανότητες να αναπτύξουν φοβίες ή ακόμα και αν αυτό συμβεί, μπορούν να τις αντιμετωπίσουν σχετικά πολύ πιο εύκολα με άλλα παιδιά που νιώθουν τη γη να σείεται κάτω από τα πόδια τους…
Προσοχή: πολλές φορές είμαστε εμείς οι μεγάλοι που μεταδίδουμε φοβίες στα παιδιά καθώς προβάλλουμε πάνω τους – λεκτικά ή μη λεκτικά – τις δικές μας φοβίες. Εκείνα ως μικρά σφουγγαράκια που απορροφούν τα πάντα, «καταπίνουν» και τις δικές μας φοβίες, τις ενδοβάλλουν, κάνοντάς τες δικές τους! Αν προσθέσουμε και την μιμητική συμπεριφορά, τότε καταλαβαίνουμε πόσο εύκολα «μαθαίνουν» να φοβούνται και πόσο σημαντικό ρόλο παίζει ο γονιός στην «κατασκευή και αντιγραφή» μιας φοβίας!
Τι να κάνω;
- Μιλάω με το παιδί, συζητώ, προσφέροντάς του όσο μπορώ την αίσθηση ασφάλειας που χρειάζεται, όχι μόνο στα λόγια όμως αλλά και έμπρακτα!
- Δημιουργώ ένα πλαίσιο εμπιστοσύνης, ώστε να με εμπιστεύεται και να μην απομακρύνεται από εμένα, αναζητώντας σταδιακά «αλλού» ένα αυτί να το ακούσει και κάποιον να σταθεί στο πλάι του ή ακόμα χειρότερα να κλειστεί στον εαυτό του και να απομονωθεί!
- Κατανοώ την φοβία του, δεν την υποτιμώ και το κυριότερο δεν κοροϊδεύω το παιδί. Δεν κάνω σχόλια του τύπου: «Καλά τώρα… τι βλακείες είναι αυτές; …σε ποιον έμοιασες και φοβάσαι τόσο, κλπ.» και άλλα παρόμοια, που το μόνο που καταφέρνω ως γονιός είναι να του εντείνω τη φοβία του αλλά και την ντροπή γι αυτό που αισθάνεται…
- Εξηγώ ότι ο φόβος είναι ένα ανθρώπινο συναίσθημα, που σιγά σιγά με την πάροδο του χρόνου θα το ξεπεράσει, ενώ παράλληλα θα του τονίσω τα σημεία εκείνα που μπορεί να χρησιμοποιήσει, έτσι ώστε να νιώσει ότι μπορεί να «προστατέψει» τον εαυτό του από αυτό που φοβάται.
- Μπορώ να μοιραστώ μαζί του, τις δικές μου παιδικές φοβίες. Με το δικό μου καθρέφτισμα, μπορεί να καταλάβει, πως αν και τώρα νιώθει έτσι, δεν σημαίνει ότι θα φοβάται σε όλη του τη ζωή!
- Μπορώ να του δείξω πιθανούς τρόπους έκθεσης στο φοβικό αντικείμενο, ενώ διατηρώ την ειλικρίνειά μου αλλά και τον αυτοέλεγχό μου, καθώς μπορεί ακόμα και εγώ – ο γονιός – να εξακολουθώ να φοβάμαι κάποια πράγματα. Γεγονός που σημαίνει ότι θα προσπαθήσω να το προφυλάξω από το να του μεταδώσω και τη δική μου φοβία ή επειδή μπορεί να φοβόμαστε και οι δύο το ίδιο, να του το εκλογικεύσω και να του το δικαιολογήσω, πχ. «καλά κάνεις και φοβάσαι τα σκυλιά, να τα αποφεύγεις!»
- Δεν το συγκρίνω με άλλα παιδιά ή με τα αδέλφια του, δεν του φωνάζω και δεν το τιμωρώ επειδή …φοβάται, ούτε το εκθέτω με το ζόρι στο φοβικό αντικείμενο.
Χρειάζεται να ανησυχήσω και να ζητήσω την βοήθεια ειδικού, όταν:
Όπως προανέφερα, οι περισσότερες φοβίες φεύγουν μόνες τους καθώς το παιδί μεγαλώνει. Αν όμως υπάρχουν κάποια από τα παρακάτω χαρακτηριστικά, καλό είναι να καταφύγετε σε ειδικό, πριν
- Εμφανίζεται ξαφνικά μία συμπεριφορά που πριν δεν υπήρχε πρόβλημα με την συγκεκριμένη κατάσταση, άτομο ή χώρο…
- Είναι υπερβολική η έκφραση της φοβίας και επίμονη, όπως και οι αντιδράσεις του από ότι συνήθως
- Φαίνεται να παίρνει όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις, χωρίς να δικαιολογείται από το ερέθισμα
- Ο καιρός περνάει αλλά η φοβία δεν αποδυναμώνεται με το χρόνο
- Δημιουργεί δυσλειτουργία στην καθημερινότητα του παιδιού
- Εκφράζεται με σωματικές εκδηλώσεις που διαρκούν ή επαναλαμβάνονται κάθε λίγο
- Η δυσλειτουργία απλώνεται στην καθημερινή του λειτουργικότητα, στις διαπροσωπικές σχέσεις, στις κοινωνικές επαφές – δεν κάνει παρέα με άλλα παιδιά, στο σχολείο, κλπ.
- Αυξάνονται με τον καιρό ή η μία φοβία διαδέχεται την άλλη ή τις άλλες, απλά δηλαδή γίνεται αντικατάσταση του φοβικού ερεθίσματος ή ερεθισμάτων
Μαρίνα Μόσχα Κλινική Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια
