Τα ίχνη της εμπειρίας μας*..
«είμαστε βιολογικά καθορισμένοι για να ..μην είμαστε βιολογικά καθορισμένοι, αλλά να είμαστε ελεύθεροι».
Francois Asermet & Pierre Magistretti*.
ΝΕΥΡΩΝΙΚΗ ΠΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ
Η ψυχαναλυτική εδώ και χρόνια βασίζεται σε ένα βασικό γεγονός, το οποίο είναι: «οι εμπειρίες μας αφήνουν πίσω τους ίχνη».
Τον τελευταίο καιρό, υπάρχει πληθώρα επιστημονικών ερευνών που αποδέχονται το γεγονός ότι η εμπειρία αφήνει ίχνη στον εγκέφαλο. Οι Francois Asermet και Pierre Magistretti υποστηρίζουν ότι η βιολογία του ανθρώπου και η ψυχανάλυση συναντιώνται στη νευρωνική πλαστικότητα.
Οι μηχανισμοί της νευρωνικής πλαστικότητας, φαίνεται σύμφωνα με έρευνες νευροβιολογίας να λειτουργούν ακατάπαυστα σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου.
Είναι αυτό που ήδη ο Πλάτων το έχει περιγράψει στο «Συμπόσιο»:
«.. Άλλωστε και εις ό, τι ονομάζομεν ενότητα ατομικής ζωής και υπάρξεως εκάστου εμψύχου όντος – π.χ. ένας άνθρωπος από της παιδικής του ηλικίας μέχρις ότου γίνη γέρων, θεωρείται πως είναι ο ίδιος· ουχ ήττον αυτός, μολονότι δεν έχει ποτέ τα ίδια συστατικά εις τον οργανισμόν του, εν τούτοις λέγομεν πως είναι ο ίδιος, ενώ διαρκώς ανανεώνεται και αποβάλλει μερικά, εις τας τρίχας, την σάρκα, τα οστά, το αίμα εις ολόκληρον γενικώς το σώμα. Και όχι μόνον εις το σώμα· αλλά και εις την ψυχήν, οι τρόποι, τα ήθη, αι αντιλήψεις, αι επιθυμίαι, αι ηδοναί, αι λύπαι, οι φόβοι, τίποτε απ’ αυτά δεν παραμένει αναλλοίωτον εις κάθε άτομον..» (Συμπόσιο, 207d-207e).
Γενικά στον ανθρώπινο εγκέφαλο συμβαίνει κάτι αντιφατικό: Από τη μια, συμβαίνει μια διαχρονική αποτύπωση ιχνών (αυτά που αφήνουν οι εμπειρίες μας) και από την άλλη, σε κάθε δεδομένη χρονική στιγμή, υπάρχει η δυνατότητα να επανασυσχετιστούν τα ίχνη σε μια άλλη νευρωνική συνδεσμολογία.
ΟΤΑΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΡΡΩΣΤΗ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΦΑΓΗΤΟ
Αναγωγικά, αποδεχόμενοι ότι η βιολογία αποτελεί ένα μηχανισμό που δημιουργεί τη μοναδικότητα του κάθε ατόμου και ότι η εμπειρία, μέσω της πλαστικότητας, μάς κάνει μοναδικούς και διαφορετικούς, τότε εύκολα βγάζουμε το συμπέρασμα ότι το περιβάλλον στο οποίο ζούμε μπορεί να μάς αλλάξει, άλλους πολύ, άλλους λίγο.
Από το παραπάνω, συνάγεται το συμπέρασμα, όσον αφορά τη σχέση του ανθρώπου με το φαγητό, ότι δεν υπάρχουν de facto θεραπείες για τους ανθρώπους που πάσχουν από διατροφικές διαταραχές (ανορεξία, βουλιμία, αδηφαγική διαταραχή κα). Το σύμπτωμα ενός υπερφαγικού επεισοδίου μπορεί να «θεραπεύει» κάτι από το μέσα μας (δυσλειτουργία). Δεν παύει όμως να αποτελεί και παγίδα, γιατί επαναλαμβάνοντας αυτήν τη συμπεριφορά, μαθαίνεις σε αυτή. Στην αρχή τη χρειάζεσαι και μετά καταλήγεις «εθισμένος», καταλαβαίνοντας ότι κάνεις κάτι κακό (ο φαύλος κύκλος της αδηφαγίας). Υπάρχουν δε βαρύτερες περιπτώσεις όπου αυτή η δυσφορία από την υπερφαγία (βουλιμία) ή την ..αφαγία (ανορεξία) να γίνεται απόλαυση.
ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΘΟΥΜΕ..
Ακόμα και αν με κατάλληλες διεργασίες (συμπεριφορική θεραπεία, ψυχανάλυση κα) βρεθούν τα δυσλειτουργικά σημεία του ενδιαφερόμενου που παρουσιάζει διατροφική διαταραχή, αυτό δε σημαίνει ότι αυτόματα θεραπεύεται η δυσλειτουργική διατροφική συμπεριφορά, καθώς υπάρχει το απρόβλεπτο του ανθρώπινου νου. Κάθε ανθρώπινος νους είναι μοναδικός, ασυνεχής και διαρκώς αλλάζει (..είναι η πλαστικότητα που λέγαμε). Δεν πρέπει να υποτιμούμε το ίδιο το υποκείμενο, τον ίδιο τον ασθενή, από τον οποίο εξαρτάται αν θα επαναλαμβάνεται το φαινόμενο της κακοφαγίας (υπερφαγία ή αφαγία) ή αν θα «απελευθερώνεται» από αυτό..
*Βιβλίο: «Τα ίχνη της εμπειρίας»
Συγγραφείς: Francois Asermet (επικεφαλής του τμήματος Ψυχιατρικής Παιδιού και Εφήβου-Ιατρική σχολή Γενεύης) – Pierre Magistretti (συνδιεθυντής του Ινστιτούτου για τον Εγκέφαλο και το Νου- Λωζάνη και διευθυντής του Κέντρου Ψυχιατρικών Νευροεπιστημών- Λωζάνη)
ΔΗΜΗΤΡΗΣ Π. ΜΠΕΡΤΖΕΛΕΤΟΣ
Κλινικός Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, MSc, MΕd
Μέλος Ομάδας Ειδικών Αθλητικής Διατροφής
Μέλος Ομάδας Ειδικών Δημόσιας Υγείας
