Κάθε χρόνο, σε χιλιάδες ασθενείς τίθεται η διάγνωση ασθενειών, οι οποίες αντιμετωπίζονται θεραπευτικά με μεταμόσχευση αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων.  Τα κύτταρα αυτά μπορούν να προέλθουν από δωρεά μυελού των οστών είτε από έναν ιστοσυμβατό συγγενή δότη, είτε από έναν ιστοσυμβατό μη συγγενή εθελοντή.  Ωστόσο το 60-70% των ασθενών δεν διαθέτει HLA συμβατό συγγενή.  Εκατομμύρια εθελοντών δοτών καταγράφονται σε «Δεξαμενές» Εθελοντών Δοτών Μυελού των Οστών, σε όλο τον κόσμο, προκειμένου να βοηθήσουν δίνοντας προγονικά αιμοποιητικά κύτταρα στους ασθενείς αυτούς που δεν διαθέτουν συμβατούς συγγενείς

.

 

 

Μια εναλλακτική πηγή αυτών των κυττάρων είναι το ομφαλοπλακουντιακό αίμα που συλλέγετε μετά τον τοκετό. Το αίμα αυτό είναι πλούσιο σε προγονικά αιμοποιητικά κύτταρα και έτσι ακόμα και μια μικρή ποσότητα (100 ml) είναι αρκετή για μεταμόσχευση.

 

Το Διεθνές Αρχείο Εθελοντών Δοτών Μυελού των Οστών (Bone Marrow Donors Worldwide – BMDW) είναι μια βάση δεδομένων όπου γίνεται η αναζήτηση εθελοντών δοτών και μονάδων ομφαλοπλακουντιακού αίματος.

Οι «Δεξαμενές» δοτών σε ολόκληρο τον κόσμο γιορτάζουν την καταγραφή  10.000.000 δοτών στις 16 Νοεμβρίου 2005.

 

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ ΜΥΕΛΟΥ ΤΩΝ ΟΣΤΩΝ

 

Μόνο μετά τα τέλη της δεκαετίας του 1950, όταν οι επιστήμονες περιέγραψαν τα αντιγόνα ιστοσυμβατότητας έγινε δυνατόν να πραγματοποιηθούν οι πρώτες μεταμοσχεύσεις αιμοποιητικών κυττάρων.

Τα αντιγόνα ιστοσυμβατότητας ή HLA αντιγόνα, είναι πρωτείνες που βρίσκονται στην επιφάνεια των περισσοτέρων κυττάρων και μπορούν να συγκριθούν με τις ομάδες αίματος του συστήματος ΑΒΟ, ο έλεγχος των οποίων είναι απαραίτητος για ασφαλείς μεταγγίσεις. Η πολυπλοκότητα όμως των HLA είναι πολλαπλάσια  από αυτή του συστήματος ΑΒΟ.

 

Το ανοσιακό σύστημα χρησιμοποιεί τα HLA αντιγόνα για να αναγνωρίζει το «ίδιο από το ξένο», τι δηλαδή ανήκει στον ίδιο τον οργανισμό και τι όχι.  Έτσι μπορεί να καταστρέψει ξένα κύτταρα όπως βακτήρια, ιούς, καρκινικά κύτταρα και κύτταρα μοσχευμάτων και έτσι να προστατεύσει τον οργανισμό από απειλές που μπορούν να προκαλέσουν βλάβες.

Η αναγνώριση της σπουδαιότητας αυτών των ευρημάτων ήρθε το 1980 όταν οι Jean Dausset, Baruj Benacerraf and George D. Snell έλαβαν το Βραβείο Νόμπελ.

Η επιτυχία μιας μεταμόσχευσης προγονικών αιμοποιητικών κυττάρων εξαρτάται από την «αποδοχή» των μεταμοσχευμένων κυττάρων από το ανοσιακό σύστημα του ασθενούς. Η «αποδοχή» αυτή επιτυγχάνεται μόνον αν τα HLA αντιγόνα των κυττάρων του δότη είναι ίδια ή με πολύ μικρές και συγκεκριμένες διαφορές με τα HLA των κυττάρων του ασθενούς.

 

Αρχικά, μεταμοσχεύσεις γίνονταν μόνο μεταξύ διδύμων αδελφών γιατί έτσι εξασφαλιζόταν η απόλυτη HLA συμβατότητα. Μόνο μετά το 1960, οπότε έγιναν  γνωστά αρκετά στοιχεία για την HLA συμβατότητα, επιχειρήθηκαν μεταμοσχεύσεις και από συγγενείς που δεν ήταν ταυτόσημα δίδυμα αδέλφια.

 

Τη δεκαετία του 1970, πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες μεταμοσχεύσεις από HLA συμβατούς μη συγγενείς δότες.  Έως τότε είχε αποκτηθεί αρκετή εμπειρία με τις μεταμοσχεύσεις μυελού των οστών και είχε καθοριστεί σε ποιους HLA τόπους απαιτείτο συμβατότητα. Τα HLA –Α, -Β και –DR ήταν απολύτως απαραίτητο να είναι ταυτόσημα μεταξύ δότη και λήπτη.

Κάθε άτομο διαθέτει 2 αντιγόνα HLA –Α, 2 HLA –Β και 2 HLA –DR, τα οποία έχει κληρονομήσει από τους γονείς του, ένα από την μητέρα και ένα από τον πατέρα του. Έτσι και τα 6 αντιγόνα του δότη έπρεπε να ταιριάζουν με τα 6 αντιγόνα του λήπτη

 

Το 1990, ο  Dr. E. Donnall Thomas βραβεύθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Ιατρικής για την πρωτοποριακή δουλειά του στις μεταμοσχεύσεις.  Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970, ο Thomas  είχε πραγματοποιήσει πάνω από 100 μεταμοσχεύσεις σε ασθενείς με απλαστική αναιμία και λευχαιμία χρησιμοποιώντας HLA –Α, -Β και –DR ταυτόσημα αδέλφια. Έλαβε το  Νόμπελ για τις πολλές και επιτυχημένες προσπάθειες του τόσο σε κλινικό όσο και πειραματικό επίπεδο.

 

Καθώς 2 στους 3 ασθενείς δεν διαθέτουν συμβατό συγγενή δότη, έγινε κατανοητή η ανάγκη να αναζήτηση κατάλληλου δότη μεταξύ εθελοντών δοτών οπουδήποτε στον κόσμο.

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ  «ΔΕΞΑΜΕΝΩΝ» ΕΘΕΛΟΝΤΩΝ ΔΟΤΩΝ ΜΥΕΛΟΥ ΤΩΝ ΟΣΤΩΝ

Η αρχική ιδέα της δημιουργίας των «Δεξαμενών» εθελοντών δοτών μυελού των οστών χρονολογείτε από το 1970, όταν ο Dr. Jon J. van Rood πρότεινε σε μία συνάντηση της Γερμανικής Εταιρείας Μεταγγίσεων στο Μόναχο, να δημιουργηθεί ένα αρχείο, στο οποίο θα καταγράφονταν οι HLA τυποποιημένοι εθελοντές αιμοδότες ώστε να χρησιμοποιηθούν σε μεταγγίσεις HLA συμβατών αιμοπεταλίων και σε μεταμοσχεύσεις μυελού των οστών.

 

Η πρώτη «Δεξαμενή» καθαρά για Εθελοντές Δότες Μυελού των Οστών δημιουργήθηκε στη Μ. Βρετανία το 1974, η “The Anthony Nolan Bone Marrow Trust”. Η προσπάθεια ξεκίνησε προκειμένου να βρεθεί δότης για τον τετράχρονο  Anthony Nolan, ο οποίος έπασχε από το Σύνδρομο  Wiskott Aldrich. Δυστυχώς ο μικρός Anthony πέθανε το 1979, χωρίς να μπορέσει να μεταμοσχευτεί, όμως άλλοι ασθενείς επωφελήθηκαν από το κληροδότημα του.  Κάτω από την εμπνευσμένη καθοδήγηση της μητέρας του Anthony, Shirley Nolan, η καταγραφή δοτών συνεχίσθηκε με τα χρόνια και ήταν  πρόθεσή της ήταν να δώσει την ελπίδα ενός δότη σε κάθε ασθενή που χρειαζόταν μεταμόσχευση σε κάθε σημείο του κόσμου.

Η καταγραφή των εθελοντών δοτών μυελού των οστών, που εμπνεύστηκε η   Shirley Nolan λειτούργησε ως μοντέλο για την ίδρυση πολυάριθμων «Δεξαμενών» σχεδόν σε κάθε αναπτυγμένη χώρα του κόσμου.

 

Η δημιουργία του «Διεθνούς Αρχείου Εθελοντών Δοτών Μυελού των Οστών»   “Bone Marrow Donors Worldwide – BMDW” οφείλεται στον Jon J. van Rood ο οποίος ξεκίνησε μια συνεργασία μεταξύ των μεγαλύτερων «Δεξαμενών» ανά τον κόσμο. Η πρώτη έντυπη έκδοση αυτού του «χρυσού οδηγού» δοτών και μονάδων ομφαλοπλακουντιακού αίματος, το 1989, περιελάμβανε 150.000 δότες από 8 χώρες.

Σήμερα το BMDW  είναι μια διαδικτυακή μηχανή αναζήτησης και βασίζεται στη συνεργασία 42 χωρών.

Στις 16 Νοεμβρίου του 2005  το BMDW γιορτάζει την καταγραφή του 10.000.000στού εθελοντή δότη αιμοποιητικών κυττάρων.

Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν 10.000.000 πιθανότητες ανεύρεσης δότη, υπάρχουν ακόμα περίπου 10.000 με 15.000 ασθενείς που δεν είναι δυνατόν να  βρουν ικανοποιητικά συμβατό δότη. ΟΙ ασθενείς αυτοί χρειάζονται μια διαφορετική απάντηση.

Στην Ελλάδα, από τη δεκαετία του ’80, λειτούργησαν  δύο «Δεξαμενές» δοτών, μία στην Αθήνα και μία στη Θεσσαλονίκη, στις οποίες αναφέρονταν οι εθελοντές που στρατολογούνταν  και τυποποιούνταν σε 5 Κέντρα Δοτών. Από το τέλος του 2002, λειτουργεί μια κεντρική «Δεξαμενή» στον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ, τηλ 1147,2107255065), ο οποίος συντονίζει όλες τις μεταμοσχεύσεις στη χώρα μας.  Οι καταχωρημένοι Έλληνες εθελοντές, στις 25/10/2005, ήταν 19.533, αριθμός που είναι εξαιρετικά μικρός αν αναλογιστεί κανείς τον συνεχώς αυξανόμενο αριθμό των ασθενών που χρειάζονται μεταμόσχευση [το 2005 (έως τον Οκτώβριο) χρειάσθηκε αναζήτηση μη συγγενούς δότη για 74 Έλληνες ασθενείς, ενώ για 30 μόνον ασθενείς ανευρέθη κατάλληλος δότης και έγιναν οι αντίστοιχες μεταμοσχεύσεις στα 3 Ελληνικά Μεταμοσχευτικά κέντρα που έχουν διεθνή άδεια λειτουργίας για πραγματοποίηση μη συγγενικών μεταμοσχεύσεων μυελού των οστών]. Είναι δεδομένο ότι  η αναζήτηση δοτών ανάμεσα σε άτομα με κοινή καταγωγή είναι αποτελεσματικότερη λόγω γενετικών ομοιοτήτων. Έχει υπολογισθεί ότι με 100.000 Έλληνες εθελοντές θα βρισκόταν κατάλληλος δότης για το 80% των Ελλήνων ασθενών. Επομένως είναι επιτακτική η ανάγκη αύξησης των Ελλήνων δοτών προς όφελος των Ελλήνων ασθενών, αλλά και για την ουσιαστικότερη και αξιοπρεπέστερη συμμετοχή της χώρας μας στη διεθνή προσπάθεια.

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΡΑΠΕΖΩΝ ΟΜΦΑΛΟΠΛΑΚΟΥΝΤΙΑΚΟΥ ΑΙΜΑΤΟΣ

Η πρώτη μεταμόσχευση όπου χρησιμοποιήθηκαν αρχέγονα αιμοποιητικά κύτταρα από ομφαλοπλακουντιακό αίμα πραγματοποιήθηκε το 1988. Δότης ήταν η HLA συμβατή αδελφή του ασθενούς. Το ομφαλοπλακουντιακό αίμα συλλέχθηκε και καταψύχθηκε κατά τη γέννηση. Η μεταμόσχευση ήταν επιτυχής και ο ασθενής είναι εν ζωή και ελεύθερος νόσου για πάνω από 15 χρόνια μετά τη μεταμόσχευση.

Το 1993 το BMDW υποδέχθηκε την πρώτη δημόσια Τράπεζα ομφαλοπλακουντιακού αίματος, την New York Cord Blood Bank. Σήμερα πάνω από 200.000 μονάδες ομφαλοπλακουντιακού αίματος από 37 Τράπεζες είναι διαθέσιμες για μεταμόσχευση.

 

Η συλλογή του αίματος από τον ομφάλιο λώρο μετά τον τοκετό δεν ενέχει κινδύνους για την μητέρα ή το παιδί. Το αίμα μπορεί να καταψυχθεί και να φυλαχτεί  σε κρυογονικούς καταψύκτες έτοιμο για χρήση όποτε χρειασθεί.

Επειδή τα αρχέγονα αιμοποιητικά κύτταρα στο ομφαλοπλακουντιακό αίμα δεν είναι πλήρως ανεπτυγμένα, ο κίνδυνος ανάπτυξης νόσου μοσχεύματος κατά ξενιστή, μίας κατάστασης όπου τα κύτταρα του δότη επιτίθενται και μερικές φορές σκοτώνουν τον λήπτη, είναι μικρότερος. Το γεγονός αυτό κάνει δυνατή την μεταμόσχευση με κύτταρα λιγότερο συμβατά.  Όμως, μία τυπική συλλογή ομφαλοπλακουντιακού αίματος περιλαμβάνει μόνο τόσα κύτταρα ικανά για μεταμόσχευση σε παιδιά ή μικρόσωμους ενήλικες. Καθώς τα αρχέγονα κύτταρα του ομφαλίου αίματος είναι πιο πρωτόγονα από αυτά του μυελού η διαδικασία εμφύτευσης διαρκεί περισσότερο αφήνοντας τον ασθενή εκτεθειμένο σε λοιμώξεις για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

 

Στην Ελλάδα συλλογή και φύλαξη μονάδων ομφαλοπλακουντιακού αίματος γίνεται από την «Ελληνική Τράπεζα Ομφαλοπλακουντιακού Αίματος» του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών.

 

 

ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ

 

Η Διεθνής Ένωση Εθελοντών Δοτών Μυελού των Οστών (World Marrow Donor Association – WMDA), έχει αναπτύξει οδηγίες και κατευθυντήριες γραμμές για την διευκόλυνση της διεθνούς ανταλλαγής προγονικών αιμοποιητικών κυττάρων και έχει ξεκινήσει ένα πρόγραμμα διαπίστευσης για τις Εθνικές «Δεξαμενές» ώστε να εξασφαλισθούν κοινοί κανόνες για όλους. Το 2004, το 35% των 7.266 μεταμοσχεύσεων από μη συγγενείς δότες έγιναν από δότες που βρίσκονταν σε διαφορετική χώρα από τους ασθενείς.

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΔΟΤΩΝ

 

Επειδή τα HLA αντιγόνα ενός ατόμου κληρονομούνται από τους γονείς του, ένας ασθενής είναι πιθανότερο να βρει συμβατό δότη μεταξύ της εθνικής ή φυλετικής

 

 

ομάδας από την οποία προέρχεται. Στο Διεθνές Αρχείο δεν αντιπροσωπεύονται επαρκώς άλλες φυλετικές ομάδες εκτός της Ευρωπαϊκής και έτσι η πιθανότητα ανεύρεσης κατάλληλου δότη για ασθενείς με Ευρωπαϊκή καταγωγή είναι υψηλότερη από ότι για τους ασθενείς άλλων φυλετικών ομάδων.

 

 

Η World Marrow Donor Association εκδίδει ετήσια στατιστικά στοιχεία για τις μεταμοσχεύσεις προγονικών αιμοποιητικών κυττάρων από μη συγγενείς.

Το 2004 έγιναν 7.266 μεταμοσχεύσεις από μη συγγενείς δότες και 1.126 από ομφαλοπλακουντιακό αίμα

Περισσότεροι από 50.000 ασθενείς παγκοσμίως, έλαβαν προγονικά αιμοποιητικά κύτταρα από μη συγγενή δότη. Περισσότεροι από 5.000 ασθενείς έκαναν μεταμόσχευση από  μη συγγενική ομφαλοπλακουντιακή μονάδα αίματος.

 

 

 

 

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΤΟΠΟΙ

 

1.      Website of Bone Marrow Donors Worldwide: www.bmdw.org (central database of stem cell donors worldwide)

2.      Website of World Marrow Donor Association: www.worldmarrow.org (quality guidelines for recruiting blood stem cell donors, collection and transport of blood stem cell products between the different countries).

3.      Bone Marrow Transplantation (2002) 30, 627 (information about Shirley Nolan 1942-2002)

4.      Website of the New York Cord Blood Program: www.nationalcordbloodprogram.org (the first public active cord blood bank)

5.      Website of the National Marrow Donor Program: www.marrow.org (general information about blood stem cell donation; the largest blood stem cell donor registry)

6.      Website of Anthony Nolan Trust: www.anthonynolan.com (the first active registry)

7.      WMDA Annual Report Stem Cell Donor Registries 2004

8.      WMDA Annual Report Cord Blood Banks/Registries 2004

9.      Bone Marrow Donors Worldwide Annual Report 2004: www.bmdw.org

 

 


#########