Αναπτυξιακό Μοντέλο Τουρισμού Υγείας

Το μέλλον των ιαματικών πηγών στην Ελλάδα

Ο Τουρισμός Υγείας αφορά στην πρόληψη , διατήρηση , θεραπεία ανάρρωση και αποκατάσταση της υγείας με σύγχρονες ιατρικές μεθόδους ή με φυσικές μεθόδους συνδυάζοντας την ξεκούραση , τη χαλάρωση και τη διασκέδαση. Βασική ιδέα είναι η  ψυχική, συναισθηματική και πνευματική αναζωογόνηση του ατόμου σε ένα χαλαρωτικό περιβάλλον. Πρόκειται για δυναμικά αναπτυσσόμενο οικονομικό κλάδο παγκοσμίως. Κύριο αναπτυξιακό βραχίονα του τουρισμού υγείας αποτελούν:

  • Ο παραδοσιακός Ιαματικός Τουρισμός ή Θερμαλισμός
  • Ο Τουρισμός ευεξίας-ομορφιάς-SPA
  • Ο Ιατρικός Τουρισμός

Ο Θερμαλιστικός–Ιαματικός Τουρισμός αποτελεί ειδική μορφή τουρισμού ,η οποία περιλαμβάνει όλες τις δραστηριότητες και σχέσεις προσωρινής διακίνησης και διαμονής ανθρώπων οι οποίοι έχουν  στόχο την πρόληψη ,την διατήρηση και την αποκατάσταση της σωματικής και ψυχικής υγείας καθώς και ευεξίας τους, με τη χρήση φυσικών ιαματικών πόρων.

Περιλαμβάνει πέραν των δραστηριοτήτων του Ιαματικού Τουρισμού και τις δραστηριότητες αναψυχής και αναζωογόνησης που μπορούν να έχουν και μη ασθενείς τουρίστες που επισκέπτονται τις ιαματικές πηγές

Σημαντικός ο ρόλος των ιαματικών νερών επίσης  και στην κοσμετολογία και για την παρασκευή καλλυντικών και προϊόντων spa.

Ο θερμαλισμός αποτελεί ένα ευρύ πεδίο προληπτικών και θεραπευτικών εφαρμογών με τη χρήση φυσικών ιαματικών πόρων σε χώρους με ιδιαίτερα περιβαλλοντικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά και σε εξειδικευμένες εγκαταστάσεις για την σωματική,ψυχική και πνευματική υγεία του ανθρώπου. Δεν αφορά μόνο τα ηλικιωμένα άτομα( babyboomers), αλλά πρέπει να καθιερωθεί και ως  τάση συμπεριφοράς των νέων σε ό,τι αφορά την πρόληψη(new lifestyle).

Το κέντρο θερμαλιστικού –ιαματικού τουρισμού είναι ένα εξειδικευμένο και ειδικά εξοπλισμένο κέντρο όπου η πρόληψη ,η αποκατάσταση της υγείας και η αναζωογόνηση του χρήστη γίνεται με την λουτροθεραπεία, την ποσιθεραπεία, τα ατμόλουτρα ,την εισπνοθεραπεία, τις ρινοπλύσεις, τους κατιονισμούς, την πηλοθεραπεία , την σπηλαιοθεραπεία , την αλατοθεραπεία και άλλες μεθόδους υπό ιατρική παρακολούθηση.

Στα κέντρα θαλασσοθεραπείας παρέχονται επίσης ,εκτός από τις υπηρεσίες ιαματικής

θεραπείας ,θεραπείες ευεξίας και θαλασσοθεραπείας με τη χρήση  θερμαινόμενου θαλασσινού νερού, άμμου, λάσπης, φυκιών και άλλων  θαλασσίων υλικών σε συνδυασμό με το θαλάσσιο περιβάλλον.

Ο Τουρισμός Ομορφιάς-Ευεξίας-Spa αποτελεί συνδυασμό διακοπών με υπηρεσίες πρόληψης, διατήρησης ή βελτίωση της υγείας μέσω προγραμμάτων ολικής αναζωογόνησης και χαλάρωσης σε σωματικό , πνευματικό και συναισθηματικό επίπεδο. Περιλαμβάνει τομείς , όπως:

  • Αισθητική δερματολογία( Botox, Laser αποτρίχωση)
  • Αντιγήρανση με αυτόλογους αυξητικούς παράγοντες
  • Αδυνάτισμα (Μεσοθεραπεία,Υπέρηχοι)
  • Αποτοξίνωση
  • Υγιεινή μεσογειακή διατροφή
  • Βελτίωση φυσικής κατάστασης
  • Φυσικοθεραπεία
  • Φυτοθεραπεία,αρωματοθεραπεία

Ο Ιατρικός Τουρισμός περιλαμβάνει τη διαχείριση ιατρικών αναγκών επισκεπτών σε μία ξένη χώρα και τον ιατρικό τουρισμό επιλογής. Η διαχείριση ιατρικών αναγκών επισκεπτών σε μία ξένη χώρα είτε για διακοπές είτε για επαγγελματικούς λόγους ή για προσωρινή εγκατάσταση περιλαμβάνει επείγοντα περιστατικά υγείας ή τακτικές υγειονομικές ανάγκες για χρόνια νοσήματα.

Στον Ιατρικό Τουρισμό Επιλογής οι ασθενείς επιλέγουν να ταξιδέψουν προκειμένου να λάβουν μία συγκεκριμένη ιατρική υπηρεσία ωθούμενοι από:

  • Το κόστος των υπηρεσιών
  • Την ποιότητα των υπηρεσιών
  • Τον χρόνο αναμονής για αντίστοιχες υπηρεσίες στη χώρα προέλευσης τους
  • Τη δυνατότητα συνδυασμού ιατρικής φροντίδας με ψυχαγωγία και ταξίδι

Οι πιο διαδεδομένες υπηρεσίες αυτού του είδους τουρισμού είναι:

  • Εξωσωματική Γονιμοποίηση(IVF)
  • Δερματολογία- Μεταμόσχευση τριχών – A-PRP
  • Πλαστική-Επανορθωτική-Αισθητική Χειρουργική
  • Οδοντιατρική(Εμφυτεύματα-Ορθοδοντική-Αισθητική )
  • Κέντρα αποκατάστασης
  • Κέντρα αιμοκάθαρσης
  • Οφθαλμολογία(Επεμβάσεις με Laser)
  • Καρδιοχειρουργική
  • Μεταμοσχεύσεις οργάνων
  • Θεραπεία χρόνιων παθήσεων και ιατρική φροντίδα ΑΜΕΑ

ΑΜΕΑ ορίζεται η ομάδα του πληθυσμού που αντιμετωπίζει περιορισμούς στην καθημερινότητά της λόγω φυσικών , εγκεφαλικών ή άλλων αδυναμιών και που χρήζει ιδιαίτερης φροντίδας κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους , σε καταλύματα και άλλες τουριστικές υπηρεσίες εξαιτίας των ιδιαιτέρων αναγκών που παρουσιάζουν.

Οι παράγοντες που ωθούν στην ανάπτυξη του ιατρικού τουρισμού από την πλευρά της προσφοράς είναι:

  • Το κόστος και η ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών
  • Οι σύγχρονες νοσοκομειακές μονάδες σε όλη την επικράτεια
  • Το εξειδικευμένο ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό
  • Η κινητικότητα των γιατρών- μετεκπαίδευση στο εξωτερικό
  • Η ανάπτυξη διεθνών προτύπων πιστοποίησης
  • Η αύξηση των ιδιωτικών παρόχων υγειονομικών υπηρεσιών
  • Τα ασφαλιστικά προϊόντα χαμηλότερου κόστους
  • Τα νομικά κωλύματα για εξωσωματική γονιμοποίηση στις καθολικές χώρες
  • Αξιοποίηση κονδυλίων από τα Κοινοτικά Προγράμματα Στήριξης για χρηματοδότηση επενδυτικών πρωτοβουλιών προς την κατεύθυνση ανάπτυξης του Τουρισμού Υγείας

Οι παράγοντες που ωθούν στην ανάπτυξη του ιατρικού τουρισμού από την πλευρά της ζήτησης είναι:

  • Οι δημογραφικές αλλαγές
  • Η αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης και η αυξανόμενη γήρανση του πληθυσμού δημιουργούν  ανάγκες για  επένδυση σε ένα μακροχρόνιο σχεδιασμό προσέλκυσης ατόμων της τρίτης ηλικίας καθώς αυτά διαθέτουν χρόνο και άνεση για ταξίδια εκτός περιόδου αιχμής
  • Οι λίστες αναμονής στα δημόσια νοσοκομεία της Ε.Ε

Σε ό,τι αφορά στις σύγχρονες τάσεις παγκοσμίως , η παραδοσιακή λουτροθεραπεία έλαβε τη μορφή του Ιαματικού Τουρισμού.

Στην Ελλάδα , προς το παρόν , η χρήση των ιαματικών πηγών γίνεται μόνο για θεραπευτικούς σκοπούς , καθώς δεν περιλαμβάνει προσφορά υπηρεσιών που αφορούν στην αναζωογόνηση του οργανισμού.

Η χώρα μας διαθέτει σημαντικές προοπτικές να γίνει η πρωτεύουσα του Θερμαλισμού στη Μεσόγειο επειδή διαθέτει πάνω απο 720 πηγές από τις οποίες έχουν ενεργοποιηθεί μόνο οι 77 και  μόνο 20 από αυτές έλαβαν θετική γνωμοδότηση για θεραπευτικές ενδείξεις.

Η ύπαρξη οργανωμένων χώρων wellness και spa μέσα σε ήδη υπάρχουσες ξενοδοχειακές μονάδες ευνοεί την ανάληψη πρωταγωνιστικού ρόλου στον ιδιαίτερα προσοδοφόρο αυτό  τομέα τουρισμού υγείας, εστιάζοντας στο χαμηλότερο κόστος έναντι άλλων υπηρεσιών.

Η ζήτηση για τον ιαματικό τουρισμό στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται από έντονη εποχικότητα, ιδίως στις μεγάλες λουτροπόλεις. Οι  μικρές ιαματικές πηγές προτιμούνται περισσότερο από τον τοπικό πληθυσμό ενώ τις μεγάλες λουτροπόλεις τις επισκέπτονται συνήθως άτομα από άλλα μέρη της Ελλάδας. Ο μέσος όρος παραμονής των ατόμων είναι γύρω στις 13-14 ημέρες δηλαδή περίπου ό,τι συμβαίνει στον υπόλοιπο τουρισμό.

Όσον αφορά στην ηλικία και στο φύλο των λουομένων παρατηρείται συνήθως ότι είναι άτομα τρίτης ηλικίας και ότι οι γυναίκες αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό ( 60-65%). Ο αριθμός ατόμων που χρησιμοποιεί τις ιαματικές πηγές αναλογεί στο 1,4% του ελληνικού πληθυσμού , ενώ το ποσοστό αυτό ήταν μεγαλύτερο  στο 1,7%  σε σχέση με παλιότερα. Η φθίνουσα πορεία του ιαματικού τουρισμού στην Ελλάδα οφείλεται:

  • στον ανταγωνισμό που προέρχεται από το χώρο της φαρμακοβιομηχανίας
  • στην απροθυμία των γιατρών να αναγνωρίσουν την υδροθεραπεία ως ιατρική μέθοδο
  • έλλειψη της σχετικής διαφήμισης και πληροφόρησης του κοινού από τα μέσα ενημέρωσης (τηλεόραση,ραδιόφωνο , εφημερίδες , περιοδικά κλπ.) τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό

Η Ελλάδα παρουσιάζει αρκετά πλεονεκτήματα για την ανάπτυξη του τουρισμού υγείας,όπως εξαίρετο βιοκλίμα για λουτροθεραπεία ,αεροθεραπεία ,θαλασσοθεραπεία, σπηλαιοθεραπεία  ,πλούσια πολιτιστική και ιστορική κληρονομιά , όμορφο φυσικό περιβάλλον και φημισμένη μεσογειακή διατροφή.

Τα οφέλη του Τουρισμού Υγείας είναι ότι πρόκειται για μορφή τουρισμού καθ όλη τη διάρκεια του χρόνου καθώς και ότι ορισμένες θεραπείες απαιτούν συστηματική ή επαναλαμβανόμενη εφαρμογή. Επιπλέον , οι υπηρεσίες wellness and spa μπορούν να συμβάλουν στην αύξηση των εσόδων της ξενοδοχειακής μονάδας ενώ  δημιουργούνται  και θέσεις εργασίας σε εξειδικευμένο ιατρικό προσωπικό και προσωπικό ξενοδοχείων.

Το οικονομικό μέγεθος από αυτή τη δραστηριότητα διεθνώς κυμαίνεται μεταξύ 15 και 20 δισεκατομμυρίων δολαρίων το οποίο προέρχεται από  5 περίπου εκατ. ασθενείς με μέσο όρο ιατρικής δαπάνης 3.000 έως 4.000 δολαρίων. Το μέγεθος αυτό  αναφέρεται μόνο στον ιατρικό τουρισμό επιλογής και μόνο στις δαπάνες ιατρικών υπηρεσιών και όχι βέβαια στις δαπάνες  ταξιδιών  και διαμονής εκτός νοσοκομείων.

Οι χώρες με τα περισσότερα έσοδα από Ιατρικό Τουρισμό είναι: η Ινδία , η Σιγκαπούρη ,η  Ταϊλάνδη , η Βραζιλία , το Μεξικό , η Κόστα Ρίκα , η Κούβα ,η  Ουγγαρία και η  Τουρκία. Η κρίση έχει ελαττώσει το διαθέσιμο εισόδημα των ασθενών και συγχρόνως έχει αυξήσει τη σημασία του παράγοντα «χαμηλό κόστος» στην επιλογή του τόπου θεραπείας.

Παράγοντες που συμβάλλουν στη μείωση του κόστους είναι το φθηνότερο εργατικό κόστος , τα χαμηλότερα κόστη αναφορικά με την νομική και ασφαλιστική κάλυψη της ιατρικής ευθύνης καθώς και απλούστερα κανονιστικά και νομικά λειτουργικά πλαίσια για τους παρόχους υγείας.

Τα έσοδα δεν θα προέλθουν από κεντρική κρατική πρωτοβουλία , όμως το κράτος πρέπει να βοηθήσει με θεσμικές παρεμβάσεις. Ο Ιατρικός Τουρισμός είναι ακόμα ένας κλάδος υπό διαμόρφωση διεθνώς όπως επίσης  και η Ελλάδα δεν έχει διαμορφώσει το δικό της προφίλ προσφοράς. Με όλες τις αβεβαιότητες, ένας ρεαλιστικά αισιόδοξος στόχος σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα(3-4 χρόνια) είναι να έρχονται 100.000 ασθενείς το χρόνο και να δαπανούν κατά μέσο όρο 4.000 ευρώ ο καθένας , δηλαδή  3.000 ευρώ σε ιατρικά και 1.000 ευρώ σε ξενοδοχειακά και συναφή,  με συνολικό κόστος  400 εκατ. ευρώ ετησίως. Παράλληλα, μπορεί να υπάρχουν πρόσθετα έσοδα από την ιατρική εξυπηρέτηση όσων θέλουν να έρθουν με κύριο στόχο τον τουρισμό και όχι τη θεραπεία .

Σε δέκα χρόνια, αν αναπτυχθεί η διασυνοριακή φροντίδα μέσα στην ΕΕ, και αν χρησιμοποιηθούν κατάλληλα οι   υποδομές , μπορεί να τεθεί στόχος πενταπλάσιος, δηλαδή 2 δισεκ. ευρώ το χρόνο. Αξίζει να σημειωθεί ότι το όφελος που μπορεί να εκτιμηθεί πιο άμεσα είναι κυρίως αυτό των παρόχων υγείας. Ο τουριστικός κλάδος θα ωφεληθεί περισσότερο εφόσον δημιουργήσει πακέτα που επεκτείνουν τη διαμονή των ασθενών και των συγγενών τους πέρα από τον ιατρικά απαραίτητο χρόνο, ή εάν παράσχει υπηρεσίες μάρκετινγκ και οργάνωσης από τους παρόχους υγείας και γενικά παρέχει ένα αίσθημα ασφάλειας στο μέσο τουρίστα.

Ο Ιατρικός Τουρισμός είναι ένα σύνθετο σύνολο από υπηρεσίες που μετέχουν πάροχοι υγείας( κλινικές , νοσοκομεία, κέντρα αποκατάστασης) , πάροχοι υπηρεσιών φιλοξενίας και μεταφοράς(ξενοδοχεία,αεροπορικές εταιρίες,επιτόπια μετακίνηση) , ασφαλιστικοί οργανισμοί υγείας(ιδιωτικές εταιρίες, φορείς κοινωνικής ασφάλισης) ,  οργανισμοί πιστοποίησης υπηρεσιών ιατρικού τουρισμού και medical tourism facilitators.

Τα τελευταία χρόνια υπάρχει προσφορά ελκυστικών πακέτων και υπηρεσιών εναλλακτικών μορφών τουρισμού (ιαματικού, θρησκευτικού , πολιτιστικού ,διατροφολογικού ,οικολογικού, αθλητικού τουρισμού  και αγροτουρισμού). Επίσης , άνω του 25% των ευκατάστατων Ευρωπαίων ταξιδιωτών αναζητούν πρωτότυπες βιωματικές εμπειρίες και τουριστικές υπηρεσίες.

Ο Τουρισμός Υγείας μπορεί να καθιερωθεί ως αναπτυσσόμενη οικονομική δραστηριότητα λόγω:

  • Εκμηδενισμού των αποστάσεων και κατάργησης των συνόρων στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης
  • Βελτίωσης του μορφωτικού επιπέδου των ταξιδιωτών
  • Αυξανόμενης μετακίνησης ατόμων της τρίτης ηλικίας για περισσότερες υπηρεσίες υγείας
  • Ανάπτυξης του κοινωνικού τουρισμού
  • Έντονου ρυθμού ζωής των σύγχρονων εργαζομένων
  • Τάσης για πιο υγιεινούς και εναλλακτικούς τρόπους διαβίωσης
  • Αναζήτησης τουλάχιστον του 10% των Ευρωπαίων εκτός εθνικών συνόρων για υπηρεσίες σχετιζόμενες με την υγεία σε λογικά οικονομικά πλαίσια ,κάθε εποχή του χρόνου

Ευοίωνες προοπτικές ανάπτυξης του Τουρισμού Υγείας-Θερμαλισμού είναι το  νέο θεσμικό πλαίσιο( Ν.4179/2013/αρθ. 20 περί  ιατρικού και ιαματικού τουρισμού) , η εφαρμογή της ευρωπαϊκής οδηγίας 24/2011 από τον Οκτώβριο του 2013 , η νομοθετική επεξεργασία του  ιατρικού τουρισμού για  εναρμόνιση με την Ευρωπαϊκή οδηγία , η πρωτοβουλία για ένταξη της υδροθεραπείας στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας , η παραμονή της λουτροθεραπείας και της αεροθεραπείας στον κατάλογο ΕΟΠΥΥ , η ένταξη δράσεων του ιαματικού τουρισμού στον αναπτυξιακό νόμο και κυρίως η αναγνώριση των ιαματικών πηγών.

 

Σύμφωνα με την κοινοτική οδηγία 24/2011 (αρθ. 6,7,8,9) , θα είναι δυνατόν οι ασφαλισμένοι μίας χώρας της Ε.Ε. να μεταβαίνουν σε άλλο κράτος –μέλος για τη λήψη υγειονομικής περίθαλψης εφόσον η εν λόγω θεραπεία περιλαμβάνεται στις παροχές που προβλέπει η νομοθεσία ασφάλισης του κράτους –μέλους του ασφαλισμένου. Το κράτος-μέλος ασφάλισης θα επιστρέφει στον ασφαλισμένο τα έξοδα τα οποία θα είχαν καλυφθεί από το ίδιο το κράτος αν η ίδια ή παρόμοια υγειονομική περίθαλψη είχε παρασχεθεί στο έδαφος του.

 

Η πλήρης εφαρμογή της οδηγίας μπορεί να προσφέρει μεγάλη ευκαιρία για τους παρόχους υπηρεσιών Ιατρικού Τουρισμού.

Οι πάροχοι πρέπει να έχουν οργάνωση και διαδικασίες που να μπορούν να πιστοποιηθούν από τα Ευρωπαϊκά συστήματα που θα δημιουργηθούν για το σκοπό αυτό . Τα κράτη υποδοχής πρέπει να διασφαλίσουν ότι οι εισερχόμενοι ασθενείς δεν θα εκτοπίσουν τους γηγενείς ασθενείς στα νοσοκομεία.

 

Η Ελλάδα συνεπώς φαίνεται ότι στρατηγικά έχει τη δυνατότητα να ωφεληθεί πολύ ως πάροχος υπηρεσιών από την εφαρμογή της Ευρωπαϊκής οδηγίας.  Απαιτούνται όμως τα εξής:

  • Προεγκρίσεις από τους φορείς ασφάλισης στη χώρα προέλευσης
  • Πληρωμή στη χώρα παροχής θεραπείας και ολοκλήρωση διαδικασιών  αποζημίωσης των ασθενών
  • Πληροφόρηση για τις δυνατότητες του ασθενούς να επιδιώξει διασυνοριακή φροντίδα
  • Διακίνηση ιατρικής πληροφορίας
  • Διασφάλιση συνέχειας στη φροντίδα πριν και μετά τη θεραπεία
  • Αναγνώριση συνταγών στα κράτη-μέλη
  • Ποιότητα υπηρεσιών και ασφάλεια ασθενών
  • Οι επιχειρήσεις και οι αρμόδιοι φορείς θα πρέπει να προβούν σε εκπόνηση πακέτων με εξειδίκευση σε συγκεκριμένα είδη θεραπείας , τοπικών πιλοτικών προγραμμάτων και εξασφάλιση συστημάτων ποιότητας μέσα σε θεσμικά πλαίσια

 

Τέλος, για την αναγνώριση των ιαματικών πηγών , απαιτούνται  η κατάθεση φακέλων  για αναγνώριση των υπολοίπων ιαματικών πηγών ,η συμπλήρωση φακέλων με τα απαιτούμενα από το νόμο δικαιολογητικά για την αναγνώριση των πηγών που εκκρεμούν  , η θέσπιση κριτηρίων λειτουργίας των θερμαλιστικών κέντρων , οι πρωτοβουλίες για διαδικασίες πιστοποίησης των ιαματικών πηγών εν όψει εφαρμογής της ευρωπαϊκής οδηγίας , η κατηγοριοποίηση των ιαματικών πηγών ανάλογα με την ποιότητα των παρεχομένων θερμαλιστικών υπηρεσιών( value for money), η αναβάθμιση της τουριστικής εκπαίδευσης σε όλα τα επίπεδα και ειδικότερα στον τομέα του ιαματικού τουρισμού για τη δημιουργία εξειδικευμένου προσωπικού( λουτρονόμοι κ.α.) καθώς  και η εφαρμογή  προγραμμάτων κατάρτισης και επιμόρφωσης.

 

Κωνσταντίνος Κουσκούκης

Πρόεδρος της Ελληνικής Ακαδημίας Ιαματικής Ιατρικής

Καθηγητής Δερματολογίας-Αντιπρύτανης Δημοκριτείου Πανεπιστημίου

#########