Κύκλος Εκφοβισμού (Bullying): Πως λειτουργεί;

Ο κύκλος εκφοβισμού αναπτύχθηκε από τον Νορβηγό ψυχολόγο Dan Olweus, ο οποίος έχει ασχοληθεί πολύ με την έρευνα και την πρόληψη του εκφοβισμού.

Προκειμένου να πραγματοποιηθεί ο κύκλος του εκφοβισμού, πρέπει να υπάρχουν 3 άτομα ή ομάδες ατόμων που εμπλέκονται: ο θύτης (νταής), το θύμα και ο θεατής-παρατηρητής (παρευρισκόμενος). Κάθε ένας διαδραματίζει ένα ξεχωριστό ρόλο στον κύκλο που επηρεάζει τελικά το θύμα. Στην πραγματικότητα, ο κύκλος εκφοβισμού έχει να κάνει με τους διάφορους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι αντιδρούν ή συμμετέχουν σε μια κατάσταση εκφοβισμού.

Ο Κύκλος του εκφοβισμού

• Εκφοβισμός: ξεκινάει η πράξη εκφοβισμού
• Ακόλουθοι του θύτη (μπράβοι): παίρνουν δραστικό ρόλο , αλλά δεν το ξεκινούν αυτοί
• Υποστηρικτές – Παθητικοί εκφοβιστές: Υποστηρίζουν τον εκφοβισμό αλλά δεν το ξεκινούν αυτοί
• Παθητικοί Υποστηρικτές: Τους αρέσει ο εκφοβισμός αλλά δεν δείχνουν ανοιχτά την υποστήριξή τους
• Μη εμπλεκόμενοι θεατές: “Δεν είναι πρόβλημα μου”
• Πιθανοί υπερασπιστές: Αντιπαθούν τέτοιες πράξεις και σκέφτονται πως θα βοηθήσουν
• Υπερασπιστές του θύματος: Αντιπαθούν τέτοιες πράξεις και προσπαθούν να τις σταματήσουν

Χαρακτηριστικά του εκφοβισμού

Ο εκφοβισμός βρίσκεται στην αρχή του κύκλου. Σύμφωνα με την Barbara Coloroso, ο εκφοβισμός είναι η συνειδητή, εσκεμμένη και σκόπιμη εχθρική δραστηριότητα που προορίζεται να βλάψει, να προκαλέσει το φόβο μέσα από την απειλή της περαιτέρω επιθετικότητας και να δημιουργήσει τρόμο. Οι θύτες, γενικότερα όπως δηλώνει και η Barbara Coloroso, παρουσιάζουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά, όπου το κυριότερο είναι μία ανισορροπία δύναμης. Παρακάτω αναφέρονται μερικά από τα κοινά αυτά χαρακτηριστικά που συμφωνούν οι ειδικοί.

Το θύμα

Το θύμα είναι στο κέντρο του κύκλου εκφοβισμού. Είναι το επίκεντρο της δράσης εκφοβισμού. Για να κατανοήσουμε τα χαρακτηριστικά του θύματος, πρέπει να κατανοήσουμε τον αντίκτυπο που έχει πάνω του ο κύκλος αυτός.

Ένα μεγάλο τμήμα των ερευνών έχει επικεντρωθεί στις δυσκολίες που αντιμετωπίζει και στο πως αισθάνεται το θύμα σε σχέση με άλλα παιδιά, καταλήγοντας ότι τα παιδιά που υφίστανται τον εκφοβισμό:

• υποφέρουν περισσότερο σε μεγάλο βαθμό από άγχος, κατάθλιψη, μοναξιά, μετα-τραυματικό στρες
• έχουν αυξημένο κίνδυνο αυτοκτονίας, σε σχέση με τα άλλα παιδιά
• έχουν περισσότερες πιθανότητες από άλλους νέους να βιώσουν απόρριψη από τους συνομηλίκους, να αντιμετωπίσουν προβλήματα, να βιώσουν άγχος και πτώση στις ακαδημαϊκές τους επιδόσεις και να συμμετάσχουν σε παραβατικότητα.

Μπορεί το θύμα να ξεκινήσει έναν κύκλο εκφοβισμού;

Πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι ένας σημαντικός αριθμός των παιδιών που έχουν πέσει θύματα εκφοβισμού, έχουν εκφοβίσει άλλους με τη σειρά τους.

Σε μια πρόσφατη μελέτη, περίπου το 1/3 των παιδιών που τρομοκρατεί άλλους, ήταν και τα ίδια θύματα εκφοβισμού. Έρευνες δείχνουν επίσης ότι ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των θυμάτων είναι ότι αγωνίζονται για να ελέγχουν τα συναισθήματά τους. Έτσι για παράδειγμα, το θύμα μπορεί να γίνει θύτης χωρίς να το καταλαβαίνει (μη συνειδητά) καθώς μπαίνει ασυναίσθητα στη διαδικασία να προκαλέσει τα πειράγματα των άλλων παιδιών με το να αντιδρά υπερβολικά συναισθηματικά στα πειράγματα, στις απειλές ή και στη σωματική βία, καθώς μπορεί να έχει γενικότερα προβλήματα με τον συναισθηματικό έλεγχο του θυμού και της απογοήτευσης, προτρέποντάς τα να προβούν σε αντίποινα. Αυτό σημαίνει ότι είναι πιθανό το ίδιο το θύμα να αρχίσει ένα κύκλο εκφοβισμού ως θύτης.

Συμπεριφορικές και συναισθηματικές δυσκολίες

Δεδομένου ότι βιώνουν σε ένα ευρύτερο φάσμα συμπεριφορικές και συναισθηματικές δυσκολίες από ό, τι τα παιδιά που είτε συμμετέχουν αποκλειστικά σε εκφοβισμό ή τα θύματα του εκφοβισμού, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι το θύμα εμφανίζει κοινωνικά και συναισθηματικά προβλήματα, όπως άγχος, κατάθλιψη, απόρριψη από τους συνομηλίκους, και φτωχές στενές φιλίες.

Επίσης, τα παιδιά με ένα συνδυασμό συμπεριφορικών και συναισθηματικών προβλημάτων, διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο ψυχιατρικών διαταραχών και άλλων παραβατικών ποινικών αδικημάτων στη νεαρή ενήλικη ζωή, σε σχέση με τα παιδιά που αντιμετωπίζουν μόνο ένα από αυτά τα προβλήματα, και έχουν αποδειχθεί λιγότερο δεκτικά σε ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα με βάση το σχολείο για παιδιά με σοβαρές συναισθηματικές διαταραχές.

Ο ρόλος του παρατηρητή (θεατής, παρισταμένος)

Ο παρατηρητής είναι ένα μεγάλο μέρος του κύκλου εκφοβισμού. Δεν υπάρχουν αθώοι περαστικοί, όταν πρόκειται για εκφοβισμό. Μια Καναδική μελέτη του 1993 διαπίστωσε τις ακόλουθες πληροφορίες σε σχέση με τους παριστάμενους σε καταστάσεις εκφοβισμού σε μία αστική παιδική χαρά.

• συμμετείχαν με κάποιο τρόπο στο 85% του εκφοβισμού
• ενίσχυσαν τον εκφοβισμό στο 81%, είχαν περισσότερο σεβασμό και ήταν πιο φιλικοί προς τους θύτες παρά με το θύμα
• συμμετείχαν ενεργά 48%
• παρενέβησαν μόνο στο 13% των περιπτώσεων εκφοβισμού

Ο κύκλος του εκφοβισμού φαίνεται να δημιουργείται όταν το θύμα είναι μόνο του και σύμφωνα με τη μελέτη το 81% των παιδιών δεν είχε υποκινήσει τον εκφοβισμό, αλλά είτε γύρισαν την πλάτη στο θύμα ή στήριξαν τον θύτη. Το 81% θεωρούνται θεατές στον εκφοβισμό.

Γιατί δεν βοηθούν τα άλλα παιδιά το θύμα;

Υπάρχουν 4 γενικοί λόγοι που τους χρησιμοποιεί και ως δικαιολογίες για να αποφύγει ο παρατηρητής να αναμειχθεί στον εκφοβισμό και να σταματήσει μία τέτοια κατάσταση. Έτσι λοιπόν, ο θεατής:

1. Φοβάται ότι θα βλάψει ο θύτης και τον ίδιο
2. Φοβάται να μην γίνει το επόμενο θύμα
3. Σκέφτεται ότι θα κάνει τα πράγματα χειρότερα
4. Δεν ξέρει τι να κάνει

Ενδυνάμωση του παρατηρητή

Σίγουρα είναι σημαντικό οι γονείς αλλά και οι εκπαιδευτικοί ίσως με την κατάλληλη εκπαίδευση, να διδάξουν τα παιδιά πώς να χειριστούν τέτοιου είδους καταστάσεις.

Μαρίνα Μόσχα, Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια, μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Αγωγής Ψυχικής και Σεξουαλικής Υγείας.