Στην κρίση και την κατάθλιψη , ο μικρό-κοσμος του ατόμου συναντά τον μακρό-κοσμο της κοινωνίας
Κάθε μεγάλη πολιτικοοικονομική κρίση, όπως αυτή που οξύνεται καθημερινά στις μέρες μας, επηρεάζει το «σώμα» και τον ψυχισμό ολόκληρης της κοινωνίας. Εδώ μπαίνουμε στο χώρο της κοινωνικής Ψυχολογίας, αλλά και της Ψυχολογίας των μαζών. Ότι ισχύει για τον μικρόκοσμο του ατόμου, θα το συναντήσουμε κατ’ ανα- λογία στον μακρόκοσμο της κοινωνίας. Ενδυναμωμένο, αφού εδώ οι εσωτερικές συγκρούσεις διαδραματίζονται ταυτόχρονα τόσο ενδοψυχικά, όσο και διαπροσωπικά.
Το άτομο πλήττεται στη ρίζα της ύπαρξης του, που αφορά την βάση στήριξης του, την επιβίωση.
Κλονίζεται η ισορροπία του, ανατρέπεται ο υπαρξιακός σχεδιασμός, το σχέδιο δράσης μιας ζωής.
Χάνει το έδαφος κάτω απ’ τα πόδια του, σαν να βρίσκεται ξαφνικά σε μια σεισμικά επιβαρυμένη περιοχή, με διαρκείς μικρές σεισμικές δονήσεις, περιμένοντας τον μεγάλο, τον φονικό σεισμό.
Το άτομο και η οικογένεια του, αντί να νοιώθουν ασφαλή και προστατευμένα μέσα στο κουκούλι της κοινωνίας, βιώνουν μέσα από την κρίση, βάση της αρχής των συγκοινωνούντων δοχείων, κάτι αντίστοιχο με ότι βιώνει ένα έμβρυο, όταν αίφνης κινδυνεύει να χάσει την ασφάλεια της μήτρας και ν’αποβληθεί.
Αυτή η απώλεια της βασικής εμπιστοσύνης για τη ζωή και την επιβίωση, αποδυναμώνει το άτομο, τσακίζοντας τον ψυχικό αμυντικό μηχανισμό του και αποστερώντας το από στοιχειώδεις δυνατότητες αντίδρασης και εκτόνωσης. Βαθειά αρχαϊκά συναισθήματα φόβου, πανικού και αρχέγονου άγχους, κατακλύζουν και μπλοκάρουν τον ψυχισμό των ανθρώπων. Συνοδευόμενα από έναν ανέκφραστο θυμό, που όπως κάθε τι ανείπωτο πετρώνει και μετατρέπεται σε ακινητοποίηση, σε βαθειά θλίψη, σε κατάθλιψη, σε πένθος.
Μέσα του το άτομο θρηνεί για απολεσθέντα «αντικείμενα», πραγματικά και φαντασιωσικά. Για τον «χαμένο παράδεισο» της πεπατημένης οδού, της ασφαλούς αγκαλιάς, της απολαβής κεκτημένων αγαθών και απολαύσεων.
Μια δραματική αίσθηση ορφάνιας ροκανίζει την συνήθως ευάλωτη αυτοπεποίθηση και αίσθηση αξίας του εαυτού.
Το υπάρχον κοινωνικό σύστημα, είχε ήδη επί δεκαετίες υποσκάψει την συνείδηση ενότητας των ανθρώπων, στοιβάζοντας τους σε τσιμεντένια κουτιά μακριά από την ιαματική επιρροή της φύσης, προσφέροντας τους αποξενωτικές στρεσογόνες εργασίες, παροτρύνοντας τους να καταναλώνουν άσκοπα με δανεικό χρήμα, να διαμορφώνουν κοσμοαντίληψη μέσα από οθόνες και διαφημίσεις, υποδαυλίζοντας την εμπορευματοποίηση και την ελευθεριότητα της σεξουαλικότη- τας και τη διάλυση της παραδοσιακής οικογένειας.
Υποκινώντας νόμιμες και παράνομες εξαρτήσεις, αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, ανθυγιεινή διατροφή, ανταγωνιστικά μοντέλα επιβίωσης, απομυθοποίηση του θρησκευτικού αισθήματος, των ιδανικών και των ιδεολογιών, απογυμνώνοντας τον σύγχρονο άνθρωπο από την ίδια την υπόσταση του, τις αξίες του, την ανθρωπιά του.
Κάτω από συνθήκες του «διαίρει και βασίλευε» ο καθένας καλείται ν’ αντιμετωπίσει μόνος του την κρίση, χωρίς κοιτίδα, χωρίς φυσικούς συμμάχους, χωρίς να μπορεί να μοιραστεί τις αγωνίες και τους κλυδωνισμούς του, ν’ανακουφιστεί από την αίσθηση μιας σκληρής, αλλά κοινής μοίρας.
Απροστάτευτος σαν γυμνοσάλιαγκας βάλλεται χωρίς να έχει κέλυφος να προστατευτεί. Γύρω του μόνο σκυθρωπά πρόσωπα, άνθρω-ποι θλιμμένοι, φοβισμένοι, ταπεινωμένοι, απροσανατόλιστοι, ο καθένας να κουβαλά το συλλογικό σταυρό σαν να είναι ο δικός του ατομικός σταυρός.
Σ’έναν πόλεμο σε στέλνουνε στο μέτωπο, έχεις έναν ορατό εχθρό να πολεμήσεις. Έχεις στόχο, μπορείς να αντιδράσεις. Μια πολιτικοοικονομική κρίση είναι σαν πόλεμος εν καιρώ ειρήνης.
Ο εχθρός είναι αόρατος και καιροφυλακτεί παντού, το όπλο που σου δώσανε άσφαιρο, η έκβαση της μάχης προκαθορισμένη. Ιδιαίτερα οι άντρες, που έχουν μάθει να λειτουργούν πιο επιθετικά και να εκτονώνουν τον θυμό τους, εάν είναι επιχειρηματίες και βρεθούν εκτεθειμένοι οικονομικά, μπαίνουν σε βαθύτατη κατάθλιψη με αυτοκτονικές τάσεις, έχοντας πλήρως ταυτιστεί με το χρήμα, την επιτυχία και την κοινωνική αναγνώριση και μην αντέχοντας την απώλεια της δύναμης τους.
Η κάθε κρίση, τόσο σε κοινωνικό όσο και σε προσωπικό επίπεδο, μπορεί να μας φτάνει στα όρια μας, και ν’απειλεί να μας καταστρέψει, αλλά αποτελεί ταυτόχρονα μια μεγάλη ευκαιρία επανεξέτασης και επαναπροσδιορισμού του τρόπου ζωής μας.
Ένα ισχυρό και ταυτόχρονα ελαστικό δέντρο ο άνεμος το συνταράζει, αλλά δεν το ξεριζώνει. Κι αν δεχτεί την συντροφιά και άλλων δέντρων και γίνει δάσος θα σχηματίσει ένα αντιανεμικό διάζωμα, ένα απάγκιο ενάντια στις κακοκαιρίες, που έρχονται.
Θετική σκέψη και οραματισμός, ανάπτυξη της πνευματικότητας, ενισχυμέ- νη θέληση, ευαισθητοποίηση ως ενεργού πολίτη, αλληλεγγύη και «δύναμη εν τη ενώσει» μπορούν να είναι οι συνειδητές αντιδράσεις μας, ώστε να μετασχηματίσου- με την κρίση σε εφαλτήριο εξέλιξης και ενδυνάμωσης. Και όπως μας προτρέπει ο ποιητής, «όποιος το πνεύμα του ποθεί να δυναμώσει να βγει απ’ το σέβας κι από την υποταγή».
Τερέζα Βαλαβάνη
Κλινική Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια
