Θα προβάλλω εξ’ αρχής ένα αξίωμα: η οικογένεια παραμένει ότι καλύτερο για την ανατροφή του παιδιού, διότι κατ’ αρχήν χρειάζεται μια γυναίκα και ένας άνδρας για να υπάρξει ένα παιδί, παρ’ όλο που η επιστήμη έχει φθάσει, με τη δωρεά σπέρματος και το δανεισμό μήτρας, πέραν της φαντασία, πιο απλά χρειάζεται ένα ωάριο και ένα σπερματοζωάριο και εδώ πάλι θα έχετε αντίρρηση: κλωνοποίηση.Όμως μια συλλογική και μηχανοποιημένη παραγωγή είναι ότι καλύτερο για την ωοτοκία αυγών που θα φαγωθούν και όχι παιδιών που θα μεγαλώσουν και θα εξανθρωπιστούν, δηλ. θα μιλήσουν, θα σκεφτούν και θα αισθανθούν.Το παιδί για να υπάρξει ως ανθρώπινο ον, δεν χρειάζεται έναν άντρα και μια γυναίκα αλλά ένα πατέρα και μια μητέρα
.
Γιατί το παιδί διατρέχει κίνδυνο αν δεν έχει τον έναν από τους δύο γονείς ή κανένα, γιατί διατρέχει κίνδυνο αν μπερδευτούν ή αντιστραφούν οι ρόλοι του πατέρα και της μητέρας. Όταν λέμε διατρέχει κίνδυνο εννοούμε ότι τις περισσότερες φορές θα έχουμε διαμορφώσει μια προσωπικότητα προβληματική που για να αποφευχθεί θα χρειαζόντουσαν επιπλέον προσπάθειες.
Από βιολογικής πλευράς είναι λογικό να σκεφτούμε πως η γυναίκα που έχει επί εννέα μήνες στη κοιλιά της ένα παιδί, είναι το καλύτερο προετοιμασμένο πρόσωπο για να το φροντίσει. Το παιδί χρειάζεται φροντίδες όχι μόνο υγειονομικές (καθαριότητα, διατροφή) αλλά και κυρίως συναισθηματικές και έχει για μεγάλο χρονικό διάστημα ανάγκη από προστασία για να ολοκληρωθεί σαν προσωπικότητα στα πλαίσια του φύλου στο οποίο ανήκει και για να εξελιχθεί ομαλά, χρειάζεται να πάρει σαφή θέση όσον αφορά τη διαφορά φύλων και γενεών.
Το παιδί δεν είναι αυτοφυές και αυτοδημιούργητο, γεννιέται από ένα ζευγάρι που αποτελείται και από τα δύο φύλα και τα αισθήματα που τρέφουν το ένα για το άλλο τα δύο μέλη αυτού του ζευγαριού, έχουν πολύ μεγάλη σημασία για το παιδί. Όπως το έμβρυο αναπτύσσεται από τα κύτταρα των γονιών του και τρέφεται από το μητρικό αίμα έτσι και το παιδί αναπτύσσεται με βάση τη ψυχική ζωή των γονιών του. Αν διαλυθεί η οικογένεια ο κίνδυνος για τα παιδιά είναι η στέρηση της συμβολής των γονιών του στην ανάπτυξη και ταυτόχρονα βιώνει την ανταγωνιστικότητα τους.
Το παιδί έχει ανάγκη από την φροντίδα και την ανταλλαγή μεταξύ διαφορετικών ψυχισμών για να οικοδομήσει το εγώ του και να το ισχυροποιήσει.
Πρόκειται για μια ανάγκη πολύ σημαντική που χειροτερεύει όταν οι γονείς έχουν ψυχολογικά προβλήματα έτσι ώστε να μην ασχολούνται πραγματικά με τα παιδιά τους με αποτέλεσμα να παρατηρηθεί ότι τα παιδιά στρέφονται προς τους συνομηλίκους τους και παρουσιάζουν συμπτώματα έλλειψης προσοχής και ενδιαφέροντος διαμορφώνοντας ταυτόχρονα αρνητική αντίληψη του εαυτού τους και να εξέφραζαν απαισιοδοξία για το μέλλον τους.
Βαθμολογούν, στα θέματα στοργής και συμπαράστασης όπως και άσκησης πειθαρχίας και ελέγχου, άσχημα τους γονείς τους και τέλος λαμβάνουν μέρος σε αντικοινωνικές εκδηλώσεις και λένε ψέματα ή κλέβουν ένα παιχνίδι ή πειράζουν ένα άλλο παιδί συχνότερα από άλλα παιδιά.
Συμπερασματικά το κενό που αφήνει η απουσία των γονέων από τη ζωή των παιδιών καλύπτεται από την ομάδα των συνομιλητών αλλά δεν την αντικαθιστά πρωτογενείς σχέση με την μητέρα-αδυαδισμός = ή έλλειψη ικανότητας να ξεχωρίσει τον εαυτό του από τον άλλο, έλλειψη συνειδήσεις τον εαυτό του. Απουσία ανακλητικής μνήμης (προϋπόθεση συμβολικής λειτουργίας) (εμφανίζεται στο τέλος 2ου χρόνου) και σχέση βρέφους-μητέρας-χωρισμός παρατεινόμενος μπορεί να οδηγήσει σε αθεράπευτες ψυχικές και φυσικές βλάβες ακόμα και στο θάνατο: ο Ρενέ Σπίτς.
Επίσης βεβαιώθηκε η άποψη του Φρόυντ που έβλεπαν στην πρωτογενή αντικείμενο τρόπο σχέση, τον ακρογωνιαίο λίθο της προσωπικότητας, τον σπόρο όλων των μεταγενέστερων κοινωνικών ψυχολογικών προβλημάτων. Πολλοί συγγραφείς επαληθεύτηκαν για την θεωρία τους ότι τα αισθήματα ανασφάλειας και κατωτερότητας οφείλονται σε συναισθηματική στέρηση της μητέρας κατά τον 1ον χρόνο, η εγκληματική συμπεριφορά και ορισμένες μορφές ψύχωσης επίσης συνδέονται με την μητρική στέρηση.
Αλλά ας σταθούμε λίγο στη σχέση μεταξύ των γονέων δηλ. της μάνας και του πατέρα. Η έμμεση συναισθηματική ασφάλεια για το παιδί προέχει από την τρυφερότητα και το ενδιαφέρον που αναπτύσσουν μεταξύ τους οι γονείς. Συνεπώς η στάση του πατέρα προς την μάνα είναι ρυθμιστική στην σχέση μητέρας-παιδιού, οιδιπόδειο + σύμπλεγμα ευνουχισμού.
Εξουσία γονεϊκή: τι είναι εξουσία και ποιος είναι ο ρόλος της; Αυτή η λέξη καλύπτει στην πραγματικότητα ένα σύνολο από περίπλοκες σημασίες όπως: προστασία, ασφάλεια, δύναμη, υποστήριξη, σιγουριά κ.λπ. Η εξουσία είναι κατά κάποιο τρόπο η εξωτερική δύναμη που προστατεύει το παιδί από τον εαυτό του ενάντια στις εσωτερικές παρορμήσεις του και στις άναρχες και άταχτες πρωτοβουλίες του στο περιβάλλον.
Το παιδί λοιπόν έχει ανάγκη από μία οργανωτική αρχή για τις δραστηριότητες και τις ανάγκες του. Η εκπαίδευση συμπληρώνει την διανοητική και συναισθηματική ωριμότητα του, οι γονείς όμως παίζουν ουσιαστικό ρόλο σ’ αυτό διότι κάθε εκπαίδευση απαιτεί καταναγκασμούς, δηλ. τον έλεγχο ορισμένων από τα πηγαία αντανακλαστικά (π.χ. Αν δεν ξέρω κολύμπι, αυθόρμητα βυθίζομαι στο νερό, για να εκμεταλλευτούμε την άνωση πρέπει να ελέγξουμε και να συντονίσουμε κάποιες κινήσεις).
Η εξουσία λοιπόν συνίσταται στο να κάνει αποδεκτούς τους χρήσιμους και ζωτικούς καταναγκασμούς.
Παράλληλα όμως υπάρχει και ο κίνδυνος καταχρήσεων και παρορμήσεων της εξουσίας, που προέρχεται από την προσωπικότητα των γονέων. Παράδειγμα: Το πλύσιμο των δοντιών είναι καλό να γίνεται καθημερινά. Ο εμμονόπληκτος γονέας θ’ ασκήσει μια στενή επιτήρηση γι’ αυτήν τη συνήθεια. Ο οξύθυμος θα ξεσπάει με την παραμικρή παράλειψη, ο ηθικοπλαστικός θα κάνει μια ολόκληρη θεωρία πάνω στην υγιεινή χρησιμοποιήσει της οδοντόβουρτσας, ο παρανοϊκός θα νοιώσει πληγωμένος γιατί το παιδί του διέπραξε μια αμέλεια. Έτσι λοιπόν βλέπουμε πως μπορεί μια απλή-εκπαιδευτική, θα λέγαμε, λειτουργία να γίνει αυταρχισμός.
Μοιάζει λοιπόν η συμπεριφορά του Γονέα με του εκπαιδευτικού δηλ. η εξουσία κίνδυνος για κάθε εκπαίδευση.
Από την άλλη μεριά ο αδύναμος γονέας είναι αυτός που αφήνει τα πάντα να περάσουν, είναι κατά κάποιον τρόπο ο παιδαγωγός από την ανάποδη, γιατί ενώ ο παιδαγωγός βοηθάει να αφομοιωθούν οι καταναγκασμοί προβάλλοντας κάποιες αντιστάσεις στις ακατάλληλες ζητήσεις του παιδιού ή στις επικίνδυνες πρωτοβουλίες του, ο αδύναμος Γονέας από έλλειψη αντιστάσεων δεν έχει κανένα πλαίσιο στο οποίο να τοποθετηθεί το παιδί.
Κάθε εκπαίδευση είναι εκμάθηση της ελευθερίας δηλ. απόκτηση νέων δυνατοτήτων για να διευρύνεται η αυτονομία και η προσωπικότητα εκείνου που μαθαίνει.
Αναγκαστικά υπάρχει μια άχαρη φάση, ένα στάδιο φανερά περιοριστικό σε σχέση με την προηγούμενη περίοδο: έτσι όταν μαθαίνει κανείς να κολυμπά, για μία ολόκληρη περίοδο υφίσταται μια ολόκληρη σειρά ενοχλήσεων που τον κάνει να μετανιώνει που δεν καθόταν ήσυχος στην παραλία. Το παιδί λοιπόν αντιλαμβάνεται τον Γονέα σαν περιοριστικό της ελευθερίας του. Αυτή την επιβολή της στέρησης δεν την υποφέρει ο αδύναμος γονέας.
Υποφέρει από τον πόνο του παιδιού του δηλ. αγαπάει τον εαυτό του μέσα από το παιδί του όχι από εγωισμό αλλά λόγο συναισθηματικών αναγκών που του αφαιρεί κάθε διαθεσιμότητα.
Εξετάζοντας τα πράγματα από κοντά θα δούμε ότι ο αδύναμος Γονέας δεν είναι αναγκαστικά αδύναμος αλλά μόνο στην ιδιότητα του Γονέα, μπορεί να είναι επιτυχημένος επαγγελματικά ή κοινωνικά.
Ο γονέας που λειτουργεί ορθολογικά: είναι αυτός που σκέπτεται πολύ, που εξηγεί πάρα πολλά, από δυσκολία στα συναισθήματά του. Αυτός λοιπόν ο γονέας διατηρεί με το παιδί μια σχέση προσανατολισμένη στην ανταλλαγή ιδεών, θεωρεί τον ρόλο του σαν μια αποστολή να μεταβιβάσει μια κάποια αντίληψη ζωής γιατί ο ίδιος ζει τις σχέσεις του με τους άλλους μ’ ένα τρόπο αφηρημένο και περίεργο.
Ο γονέας που λειτουργεί συναισθηματικά: είναι εκείνος για τον οποίον ο χώρος των συναισθημάτων και της ευαισθησίας επικρατεί. Μ’ αυτό δεν θέλω να πω ότι απαγορεύεται να είναι κανείς συναισθηματικός αλλά επειδή το παιδί περιμένει από τον Γονέα μια βοήθεια στην κυριαρχία των ευαισθησιών του και των συναισθημάτων του για να ωριμάσει, η συμπεριφορά των γονέων που χαρακτηρίζεται από διαχύσεις και υπερβολική τρυφερότητα μειώνει την έννοια της δύναμης και τη σημασία της γονεϊκής εξουσία με αποτέλεσμα να εμποδίζει την ωρίμανση. Κατά κάποιο τρόπο οι γονείς αυτοί φαίνεται ν’ αναζητούν τα χαμένα παιδικά τους χρόνια.
Με άλλα λόγια εμποδίζεται η απαραίτητη συναισθηματική αποστασιοποίηση που επιβάλλεται στην σχέση τους με τα παιδί ώστε να μεγαλώσει και να εξελιχθεί προς την ανεξαρτητοποίηση και την αυτονομία. Ο Γονέας που δυσκολεύεται να εφαρμόσει αυτήν την αποστασιοποίηση δημιουργεί την εντύπωση της αδυναμίας και του ευθραύστου αντικειμένου. (Ανασφάλεια)
Ας κοιτάξουμε προσεκτικά τις σχέσεις μεταξύ των γονέων: ένα σημαντικό αρνητικό στοιχείο υπάρχει στην περίπτωση που ο σύζυγος-πατέρας δεν ικανοποιεί την μητέρα του παιδιού σαν χορηγός, προστάτης και σεξουαλικά αντικείμενο. Είπαμε παραπάνω για συναισθηματική ανασφάλεια. Είναι πράγματι ουσιαστικός παράγοντας. Ο σύζυγος οφείλει ταυτόχρονα ν’ ανταποκρίνεται στις συναισθηματικές ανάγκες της συζύγου του γιατί οι αρνητικές παρενέργειες έχουν να κάνουν με το πώς περνάει η μητέρα την πατρική εικόνα στο ή στα παιδιά. Μέσα από την συμπεριφορά, τη στάση, τις προφυλάξεις, τα μισόλογα κ.λπ. της μητέρας το παιδί μπορεί να πάρει τον πατέρα του σαν ένα πλάσμα αδύναμο και άστατο, ανίκανο και ακοινώνητο.
Η ανεπάρκεια μιας ισχυρής εικόνας γίνεται αίσθημα ανασφάλειας και ενισχύει τις εξαρτήσεις του παιδιού.
Αν αντιθέτως η μητέρα καλύπτει ή απαλύνει αυτές τις ανεπάρκειες το παιδί θα εσωτερικεύσει μια θετική πατρική εικόνα και με την συζυγική ισορροπία ελάχιστα ενοχλείται από ορισμένες ελλείψεις της πατρικής εικόνας.
Σ’ άλλες περιπτώσεις ο πατέρας συναγωνίζεται το παιδί στο να προσελκύσει την προσοχή της μάνας, εδώ πρόκειται για άνδρα ανώριμο που ψάχνει για ασφάλεια κοντά σε γυναίκα πιο ηλικιωμένες που εγγυώνται την κάλυψη των αδυναμιών τους ή την ανοχή τους.
Συχνά, αν συμβεί να γεννηθεί παιδί μπορεί να προκαλέσει το γεγονός αυτό, αναστάτωση, αισθήματα ζήλειας και ανταγωνιστικές τάσεις προς το παιδί.
Το χειρότερο θα συμβεί, όταν η γυναίκα δεχθεί αυτάρεσκα να είναι η διπλή μάνα του παιδιού και του άνδρα της. Φαινομενικά όλοι θα είναι ευτυχισμένοι, ο σύζυγος που αισθάνεται αγάπη και προστασία, το παιδί που νομίζει ότι βρίσκεται σε ασφάλεια και η γυναίκα που ικανοποιεί την ανάγκη της για κατοχή και αυταρχικότητα.
Στην πραγματικότητα το παιδί είναι το πρώτο θύμα αυτής της κατάστασης: θα του είναι πιο δύσκολο να υποφέρει ένα φανταστικό πατέρα από ένα απόντα και η πατρική λειτουργία έμμεσα γίνεται καταπιεστική.
Από την άλλη μεριά η μητέρα και ο ρόλος της έτσι όπως προσδιορίζεται από τις φυσικές συνθήκες της γέννησης περιλαμβάνει τρείς σειρές από στοιχεία: 1) την ικανοποίηση των βασικών αναγκών δηλ. προσφορά φυσικής τροφής που είναι ζωτικό και πρωταρχικό στοιχείο για την επιβίωση του παιδιού, 2) την καταπράυνση των εντάσεων, προσφορά ευχαρίστησης που προέρχεται από την ικανοποίηση των βασικών αναγκών και 3) την ικανοποίηση της ανάγκης παρουσίας και ασφάλειας δηλ. τρυφερότητα και προστασία.
Πραγματικά το ερώτημα που διαφαίνεται μέσα από όλες αυτές τις σκέψεις είναι το εξής: ; Τι χρειάζεται για να γίνει μια ανθρώπινη ύπαρξη ή ακόμα από τι έχει ανάγκη μια ανθρώπινη ύπαρξη για να συγκροτηθεί και να αναπτυχθεί;
Είδαμε ότι έχει ανάγκη να γεννηθεί και να συναντήσει στο περιβάλλον της ένα κάποιο αριθμό από φυσικά και ψυχικά στοιχεία αναγκαία για την επιβίωση της. Έτσι γνωρίσαμε την αναγκαιότητα της μητρικής λειτουργίας (μητέρα και ο ρόλος της).
Αλλά είδαμε επίσης στην εξουσία γονέων και την Πατρική λειτουργία που ο προσδιορισμός της είναι απαραίτητος γιατί η ανθρώπινη ύπαρξη περιλαμβάνει δύο φύλα και ο πατέρας είναι απαραίτητος όχι μόνο για την τεκνοποίηση αλλά και για τον θεσμικό ή ατομικό ρόλο, για τον προσδιορισμό της γυναίκας σαν γυναίκα και του άνδρα σαν άνδρα.
Τώρα τα πράγματα ξεκαθαρίζουν: από την στιγμή που η ανθρώπινη ύπαρξη περιλαμβάνει δύο φύλα, όπως είπαμε, αρσενικό και θηλυκό
Το παιδί που γεννιέται σαν συνέπεια της σεξουαλικής σχέσης, ορίζεται σεξουαλικά όχι μόνο από το βιολογικό του φύλο αλλά και από την θέση του και την τοποθέτηση του (ψυχολογική και υποκειμενική) σε σχέση με τους γονείς του αντίθετου φύλου. Δηλ. η ανθρώπινη ύπαρξη ορίζεται, σεξουαλικά, ταυτόχρονα σ’ αντίθεση με το γονιό του αντίθετου φύλου και σε ταύτιση με του ίδιου φύλου.
Δημήτρης Μπούκουρας
Κλινικός Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπευτής
LICENSE του Πανεπιστημίου X – NANTERRE των Παρισίων , Τμήμα Ψυχολογίας .
Μεταπτυχιακές Σπουδές MAITRISE του ιδίου Πανεπιστημίου , Τμήμα Ψυχολογίας .
C.E.S. στην Κλινική Ψυχολογία .
C.E.S. στην Ψυχοπαθολογία .
Αναγνώριση των Γαλλικών Πτυχίων από το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών .
STAGE δύο ετών στην Ψυχοπαθολογία του Παιδιού , στις Ψυχολογικές Αντιδράσεις στις Οργανικές Παθήσεις , στο Νοσοκομείο SALPETRIERE , Παρίσι .
STAGE Άσκησης Κλινικής Ψυχολογίας και Ψυχοπαθολογίας Ενηλίκων στο SAINT-MAURICE , Νοσοκομείο ESQUIROL – FRANCE .
STAGE Νοσοκομειακού Επισκεπτηρίου Νοσηλείας Ασθενών στη SERVICE DU DR. DUCHE , νοσοκομείο SALPETRIERE .
STAGE δύο ετών Θεωρητικών και Κλινικών Παρουσιάσεων στο Νοσοκομείο SAINT – ANNE υπό τον Καθηγητή ROGER DOREY .
Συμμετοχή σε Πρακτικές Ασκήσεις Ψυχοδράματος υπό τον Καθηγητή DIDIER ANZIEU .
