Γράφει η Κατερίνα Τριανταφύλλου, Ψυχοθεραπεύτρια-συγγραφέας katerinatri.gr
Ψυχολογικά χαρακτηριστικά της εφηβείας
Κατά την εφηβική ηλικία το άτομο αναπτύσσει διάφορες ιδιότητες, χαρακτηριστικές της κρίσης που περνά. Από την κρίση αυτή θα προκύψει ο αυριανός ενήλικας. Μην το παίρνετε προσωπικά! Μην αναρωτιέστε πού φταίξατε! Προσπαθήστε απλώς να δείτε τι κρύβεται κάτω από τις χαρακτηριστικές ιδιότητες της εφηβείας, και θα μπορέσετε να τις αντιμετωπίσετε πιο αποτελεσματικά.
Στη συνέχεια περιγράφονται μερικές συνηθισμένες συμπεριφορές που παρουσιάζονται σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό στην πλειονότητα των εφήβων. Ας μην ξεχνάμε ότι κάθε έφηβος είναι μοναδικός και έτσι εμφανίζει τα χαρακτηριστικά της εφηβείας με διαφορετικό τρόπο και ένταση και σε διαφορετικό χρόνο, σε σχέση πάντα και με τις ιδιαίτερες κοινωνικές και πολιτισμικές συνθήκες μέσα στις οποίες ζει.
• Δείχνει αρνητική συμπεριφορά με βασικούς αποδέκτες τους γονείς: δεν υπακούει, προσπαθεί να χαλάσει τη διάθεση των γύρω του, διαφωνεί και γκρινιάζει, παραπονιέται και επικρίνει, γίνεται επιθετικός.
Ο έφηβος είναι τρομαγμένος. Το σώμα, η προσωπικότητά του, οι απόψεις του, η εικόνα του για τον εαυτό του, για τους άλλους και για τον κόσμο γύρω του βρίσκονται σε διαρκή κατάσταση μεταβολής. Μην το παίρνετε προσωπικά! Ο έφηβος αισθάνεται ότι δεν έχει τη δυνατότητα ελέγχου της ζωής του και η αρνητική συμπεριφορά είναι μια άμυνα στην κατάσταση αυτή.
• Θέλει να είναι ανεξάρτητος, αμφισβητεί κάθε μορφής εξουσία και, κυρίως, τη γονική. Δεν ανέχεται προστατευτική συμπεριφορά, περιορισμούς, συμβουλές, και θέλει να κάνει το αντίθετο από αυτό που του λένε.
Ο έφηβος προσπαθεί να ανακαλύψει τον εαυτό του και θέλει να πειραματιστεί μέσα στο προστατευμένο περιβάλλον της οικογένειας και του σχολείου. Η προσπάθεια για διαμόρφωση ταυτότητας και για την απόκτηση ανεξαρτησίας μέσα σε ένα προστατευμένο περιβάλλον είναι ίσως το βασικότερο χαρακτηριστικό της εφηβείας. Για τον λόγο αυτόν ο έφηβος χρειάζεται σαφή αλλά ελαστικά όρια και θέλει να είστε παρόντες όταν η ανεξαρτησία «του πέφτει βαριά».
Για παράδειγμα, ο έφηβος μπορεί να διεκδικήσει με πάθος την άδεια να παραβιάσει τη συνηθισμένη ώρα επιστροφής από τη βραδινή του έξοδο και οι γονείς μπορεί να του το επιτρέψουν σε κάποιες περιπτώσεις, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση του ετήσιου χορού του σχολείου του. Αν, όμως, ο έφηβος επιστρέψει από τον πολυπόθητο χορό απογοητευμένος γιατί δεν πέρασε όσο καλά περίμενε, οι γονείς πρέπει να είναι πρόθυμοι να ακούσουν το ξέσπασμά του.
• Είναι εγωκεντρικός και ισχυρογνώμων. Εμμένει στην άποψή του και συχνά την εφαρμόζει, παρά τα λογικά επιχειρήματα που του παρουσιάζονται.
Με τον τρόπο αυτό θέλει να διεκδικήσει την ατομικότητά του και να βρει κάποια ισορροπία στην ασταθή κατάσταση που βιώνει. Αφήστε τον να έχει την άποψή του και τεκμηριώστε τη δική σας. Πολύ συχνά ο έφηβος απορρίπτει μια άποψη διαφορετική από τη δική του την ώρα της κρίσης και ύστερα από λίγο μπορεί να την αποδεχτεί αδιαμαρτύρητα ή ακόμη και να την παρουσιάσει για δική του.
Αφήστε τον, επίσης, να βιώσει τις συνέπειες κάποιων επιλογών του. Αυτό είναι ο καλύτερος τρόπος για να μάθει. Και, προπάντων, μην καταλήξετε να του πείτε: «Εγώ σου τα έλεγα!». Ο έφηβος θυμάται ότι του τα λέγατε, όσο κι αν δεν είναι καθόλου πρόθυμος να το παραδεχτεί, και θα χρησιμοποιήσει την εμπειρία αυτή σε ανάλογες καταστάσεις στο μέλλον.
• Είναι υπερευαίσθητος και εύθικτος.
Αντιμετωπίστε τα ξεσπάσματά του με ψυχραιμία. Ο έφηβος δεν έχει συνήθως ακόμη την αυτογνωσία και την αυτοπεποίθηση που χρειάζεται για την αυτοπροστασία του από τις επιδράσεις του περιβάλλοντος. Έτσι, οι επιδράσεις αυτές του προκαλούν αντιδράσεις μεγαλύτερες από τις αναμενόμενες. Είναι καταστροφικό να προσβάλλουμε το παιδί ή να του προσδίδουμε αρνητικούς χαρακτηρισμούς. Από την άλλη μεριά, δεν είναι σκόπιμη η προσπάθεια των γονέων να το υπερπροστατεύσουν από τις επιδράσεις του περιβάλλοντος. Μέσα από αυτές και με τη βοήθεια των γονέων θα μάθει, τελικά, να προστατεύεται μόνο του.
Για παράδειγμα, δεν πρέπει να αντιμετωπίσουν οι γονείς τον συμμαθητή του εφήβου που τον πρόσβαλε, αλλά να συζητήσουν μαζί του πώς θα τον αντιμετωπίσει ο ίδιος.
• Ζει στον δικό του κόσμο, στρέφεται προς τον εαυτό του και τον διερευνά. Έχει πρότυπα και ιδανικά, είναι ρομαντικός και ιδεολόγος, ονειροπολεί.
Ο έφηβος ζει σ’ έναν κόσμο που κατά κανόνα δεν του αρέσει και περνά μια δύσκολη προσωπική κατάσταση. Δημιουργεί, έτσι, έναν φανταστικό κόσμο για να δώσει διέξοδο στα προβλήματα και στις ανησυχίες που τον κατακλύζουν. Η συναισθηματική αυτή φόρτιση βρίσκει συχνά διέξοδο σε κάποια μορφή τέχνης ή στην έντονη ενασχόλησή του με κάποιο άλλο ενδιαφέρον. Επίσης, στην ηλικία αυτή εμφανίζονται έντονοι προβληματισμοί για το νόημα της ζωής, για τα κοινωνικά φαινόμενα κ.ά., οι οποίοι θέτουν τις βάσεις για το μετέπειτα ιδεολογικό σύστημα του ατόμου.
Ο ρομαντισμός, ο προβληματισμός και η ονειροπόληση που δεν καταλήγουν σε ακραίες καταστάσεις είναι αναμενόμενα στην εφηβεία και μάλιστα αποτελούν ένα όμορφο κομμάτι της, που οι περισσότεροι ενήλικοι θυμόμαστε με νοσταλγία. Αφήστε τον έφηβο να το βιώσει. Πρόβλημα δημιουργείται μόνο όταν ξεπερνιούνται κάποια όρια και όταν η κατάσταση αυτή παρατείνεται και ύστερα από την εφηβεία.
• Επικέντρωση στις σχέσεις με τους συνομηλίκους του.
Στην προσπάθεια του για κοινωνικοποίηση, ο έφηβος αναπτύσσει στενές και έντονες σχέσεις φιλίας και φλερτ, με συχνές μεταπτώσεις. Οι σχέσεις αυτές καταλαμβάνουν αρκετό από τον χρόνο του, καθορίζουν τη ζωή του, τη διάθεσή του, τη συμπεριφορά του, την εμφάνισή του και το λεξιλόγιό του. Βασική μέριμνά του είναι να ενταχθεί στην ομάδα των συνομηλίκων του και να γίνει αποδεκτός. Επιπλέον, μέσα από τη στενή σχέση με του όμοιούς του, ο έφηβος εξερευνά τον ίδιο του τον εαυτό, μαθαίνει να συνεργάζεται, να διεκδικεί και να μοιράζεται. Στην περίπτωση των φλερτ προστίθενται οι βιολογικές του ανησυχίες και η προσπάθεια κατάκτησης της ταυτότητας του φύλου του.
Αφήστε τον έφηβο να είναι αφοσιωμένος στους «κολλητούς» του και στα φλερτ του. Σίγουρα, τους διαθέτει ένα μεγάλο κομμάτι του χρόνου του και της ενεργητικότητάς του αλλά, όσο κι αν τον περιορίσετε πρακτικά, αυτός θα βρει τον τρόπο να ασχολείται μαζί τους. Να είστε σίγουροι ότι, αν επέλεξε κάποιους που πραγματικά δεν είναι αντάξιοί του, όπως συχνά φοβούνται οι γονείς, γρήγορα θα τους απορρίψει και θα διδαχτεί από την εμπειρία αυτή.
