Το κοκκίνισμα των ματιών είναι από τα πιο συχνά συμπτώματα που φέρνουν τον ασθενή στον οφθαλμίατρο. Τις περισσότερες φορές η διάγνωση είναι προφανής δηλαδή φλεγμονή του επιπεφυκότα, της λεπτής «μεμβράνης» που καλύπτει το εσωτερικό των βλεφάρων μας και το άσπρο τμήμα του βολβού (σκληρός χιτώνας). Ο οφθαλμίατρος καλείται τότε να διαφοροδιαγνώσει ανάμεσα σε 12 τουλάχιστον κλινικές διαφορετικές οντότητες που έχουν στο όνομα τους το συστατικό «επιπεφυκίτιδα»
Κάποιες σπάνιες όμως φορές, το κοκκίνισμα καθώς και τα συνοδά συμπτώματα της «επιπεφυκίτιδας» που θα περιγράψουμε παρακάτω (δηλαδή οίδημα, φαγούρα, δακρύρροια, υδαρείς εκκρίσεις , φωτοφοβία )μπορεί να είναι απλό επιφαινόμενο μιας πολύ πιο σοβαρής κατάστασης όπως πχ σοβαρής μόλυνσης του κερατοειδούς, οξέος γλαυκώματος, ή ακόμα και ενδοφθαλμίτιδας σε χειρουργημένους οφθαλμούς.
Σήμερα θα επικεντρωθούμε στο θέμα των αλλεργικών αντιδράσεων στην οφθαλμική επιφάνεια δηλαδή της αλλεργικής επιπεφυκίτιδας που οφείλεται σε αλλεργίες στα μάτια και που αφορούν μέχρι και άνω του 20% του πληθυσμού.
Οι αλλεργίες οφείλονται στην υπερβολική αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος σε μικροσκοπικά κατά τα άλλα ακίνδυνα- αντικείμενα που ονομάζονται αλλεργιογόνα. Όσον αφορά τον οφθαλμό ανεξάρτητα απ το/τα αλλεργιογόνα που εκλύουν την ανοσολογική αντίδραση η κλινική εικόνα είναι ίδια: φαγούρα, οίδημα, δακρύρροια, εκκρίσεις, αίσθηση ξένου σώματος, ξηρότητα και φωτοφοβία -κατά κανόνα- και στα δύο μάτια. Συχνά η αλλεργική προδιάθεση είναι συστηματική αντίδραση του οργανισμού οπότε συνυπάρχει άσθμα, ρινίτιδα, ατοπική δερματίτιδα κλπ.
Τα συμπτώματα αυτά μπορεί να να έχουν έξαρση την άνοιξη (εποχική αλλεργική επιπεφυκίτιδα), η πρακτικά όλο το χρόνο συχνά με επιδείνωση της συμπτωματολογίας την άνοιξη. (χρόνια αλλεργική επιπεφυκίτιδα) Στην περίπτωση αυτή συνήθως ευθύνονται περισσότερο αλλεργιογόνα κλειστών χώρων, όπως τρίχωμα ζώων, ακάρεα, οικιακή σκόνη, μαξιλάρια κλπ και προτείνεται εκτός από την συμπτωματική αγωγή προσπάθεια απευαισθητοποίησης με ανοσοθεραπεία .
Μια ειδική και κλινικά βαρύτερη μορφή οφθαλμικής αλλεργίας αφορά ειδικότερα παιδιά (περισσότερο αγόρια) με ατοπική προδιάθεση και έχει συγκεκριμένα ευρήματα κατά την βιομικροσκόπηση. Η αλλεργική επιπεφυκίτιδα σ’αυτη την συγκεκριμένη περίπτωση λέγεται εαρινή κερατοεπιπεφυκίτιδα. Βασικό σύμπτωμα είναι η φαγούρα (και οι βλεννώδεις εκκρίσεις) που ταλαιπωρούν ιδιαίτερα τους μικρούς μας ασθενείς. Τα συμπτώματα, όπως και στην εποχική επιπεφυκίτιδα έχουν έξαρση την ’νοιξη. Η πρόγνωση είναι γενικά καλή με τους περισσότερους ασθενείς να βελτιώνονται θεαματικά μετά την εφηβεία αλλά είναι μιά απ την δύο μορφές αλλεργίας που μπορούν να έχουν και ατυχή κατάληξη με μόνιμη απώλεια όρασης.
Η άλλη μορφή σοβαρής αλλεργίας είναι η ατοπική κερατοεπιπεφυκίτιδα όπου η χρονιότητα και η βαρύτητα της αλλεργίας αφορά επιπλέον και το δέρμα γύρω στα μάτια (έκζεμα), εμφανίζεται σε παρά πολλές περιπτώσεις βαρύτατης μορφής βλεφαρίτιδα και χρόνια προβλήματα φλεγμονής της οφθαλμικής επιφάνειας με υπαρκτό τον κίνδυνο σοβαρής απώλειας όρασης.
Τελειώνοντας, άλλες μορφές οφθαλμικής αλλεργίας είναι η θυλακιώδη επιπεφυκίτιτδα στους φακούς επαφής και η βλεφαροεπιπεφυκίτιδα εξ επαφής σε καλλυντικά προιόντα και φάρμακα.
Μερικές πρακτικές συμβουλές για την αντιμετώπιση των οφθαλμολογικών αλλεργιών
1.Αποφεύγουμε το τρίψιμο των ματιών με τα χέρια
2.Χρησιμοποιούμε γυαλιά ηλίου για αντιμετώπιση τόσο της φωτοφοβίας όσο και το κατά δυνατό προστασία της οφθαλμικής επιφάνειας απ τα αλλεργιογόνα.
3.Χρησιμοποιούμε κρύες κομπρέσσες πάνω στα κλειστά βλέφαρα. Φροντίζουμε να έχουμε πάντα καθαρά πλυμένα χέρια.
4.Τα τεχνητά δάκρυα χωρίς συντηρητικά είναι πιο αποτελεσματικά για να αραιώνουμε τα αλλεργιογόνα απ την οφθαλμική επιφάνεια και όχι το νερό της βρύσης.
5.Απομακρύνουμε άμεσα τους φακούς επαφής που δρούν σαν «σφουγγάρι» κατακρατώντας τα αλλεργιογόνα.
6.Δεν χρησιμοποιούμε make-up (μασκάρα κλπ) ή καλλυντικά ματιών .
7.Αξιοποιούμε την εμπειρία των προηγούμενων ετών στην έγκαιρη προληπτική χρήση φαρμακοθεραπείας.
Φαρμακοθεραπευτική προσέγγιση στην οφθαλμική αλλεργία
Η φαρμακοθεραπεία εξατομικεύεται απ τον ειδικευμένο γιατρό ανάλογα με την συμπτωματολογία, το είδος της πάθησης, την ηλικία, την κλινική πορεία και το φάσμα των παρενεργειών των φαρμάκων.
1.τεχνητά δάκρυα. Έχει αποδειχθεί από αξιόπιστες τυχαιοποιημένες μελέτες ότι τα απλά τεχνητά δάκρυα έχουν συχνά το θεραπευτικό αποτέλεσμα τουλάχιστον παλαιότερων αντισταμινικών κολλυρίων
2.αντισταμινική θεραπεία – (αποκλειστές των Η1 υποδοχέων). Χρησιμοποιούνται τοπικά και σπανιότερα και συστηματικά. Εχουν ικανοποιητική δράση στην κλασική εποχική αλλεργία με αντιρρόπηση της αγγειοδιαστολής και του αισθήματος φαγούρας. Είναι όμως κλινικά ανεπαρκείς στην χρόνια αλλεργία.
3.αγγειοσυσταλτική θεραπεία– Χρησιμοποιείται εκτεταμένα σε μορφή κολλυρίων αλλά λόγω της μικρής και παροδικής τους δράσης της ταχυφυλαξίας πολλών ασθενών μετά από μικρό διάστημα χρήσης αλλά και ανάπτυξης φαρμακευτικής επιπεφυκίτιδος μετά απο παρατεταμένη χρήση δεν πρέπει πλέον να αποτελούν την πρώτη μας επιλογή στην σοβαρή οφθαλμική αλλεργία.
4.κολλύρια σταθεροποιητές των μαστοκυττάρων. Η προληπτική τους μόνο δράση και η ανάγκη πολλαπλής δοσολογίας κατά τη διάρκεια της ημέρας περιορίζει δραστικά την συμμόρφωση των συχνά μικρών ασθενών άρα και την θεραπευτική τους αξία.
5.συνδυαστικά κολλύρια αντισταμινικής-αγγειοσυσταλτικής και πολλαπλής σταθεροποιητικής δράσης εοσινόφιλων/ μαστοκυττάρων, ουδετερόφιλων κλπ, Συνταγογραφούνται τουλάχιστον κατά διαστήματα πρακτικά σε όλες σοβαρές αλλεργίες.
6.χαντιφλεγμονώδη μη στεροειδή, στεροειδή (πχ «κορτιζόνη») και στεροειδή νέας γενιάς. Αποτελούν απαραίτητα εργαλεία στα χέρια όμως πάντα του οφθαλμίατρου λόγω του φάσματος των σοβαρών επιπλοκών.
7.κυκλοσπορίνη Α, FK 506, μονοκλονικά αντισώματα στα ΙgE – omalizumab,
ή στο ΙCAM-1,κλπ . Κάποια απ αυτά θα αποτελέσουν την επόμενη γενιά φαρμάκων
που αυτή την στιγμή δοκιμάζεται σε κλινικές μελέτες.
Αναστάσιος Κ. Χαρώνης, MD
Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Freiburg
Διπλ. American & European Boards of Ophthalmology
Χειρουργική Κερατοειδούς – Μεταμοσχεύσεις – Καταρράκτης
Διαθλαστική Χειρουργική – Παιδοοφθαλμολογία
Σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο του Freiburg στη Γερμανία. Κατά τη διάρκεια των βασικών του σπουδών ασχολήθηκε ως ερευνητής στη μελέτη του αραχιδονικού οξέος στη φλεγμονή και άρχισε τη διδακτορική του διατριβή με θέμα την κυτταρομετρία ροής στην ανάλυση νεοπλασιών. Παράλληλα μεταβαίνει στις Η.Π.Α. και παρακολουθεί κλινικά μαθήματα στις σχολές των Πανεπιστημίων του Louisville και της Philadelphia.
Eξειδικεύθηκε στην Οφθαλμολογία στα Πανεπιστήμια New York University και Louisville υπό των διεθνούς φήμης οφθαλμιάτρων Thom Zimmerman (Γλαύκωμα), Charles Barr (Αμφιβληστροειδής) και Peggy Fishman(παιδοοφθαλμολογία-στραβισμός
Eκανε υπό-εξειδίκευση στο τμήμα κερατοειδή και διαθλαστικής χειρουργικής στο Louisiana State University, το πρώτο Πανεπιστήμιο στην Αμερική που πραγματοποιήθηκαν με επιτυχία Laser στη διαθλαστική χειρουργική της μυωπίας και που πραγματοποιούνται πάνω από 400 μεταμοσχεύσεις κερατοειδούς και χιλιάδες διαθλαστικές επεμβάσεις με Laser το χρόνο. Δάσκαλός του είναι ο καθηγητής Herbert Kaufman, ο πατέρας της σύγχρονης Αμερικανικής σχολής στη θεραπευτική, χειρουργική του κερατοειδούς και στη διαθλαστική χειρουργική.
Aνέλαβε την επιστημονική διεύθυνση στον τομέα του στο οφθαλμολογικό κέντρο Orasis στη συνέχεια ίδρυσε με τους συνεργάτες του το Ιατρικό Ινστιτούτο Οφθαλμολογίας Athens Vision.
Επίσης ασχολείται με τη θεραπευτική και χειρουργική του προσθίου ημιμορίου, με το γλαύκωμα, τον καταρράκτη καθώς και με την παιδοοφθαλμολογία και τον στραβισμό . Τον Μάιο του 2001 στο Παρίσι, ήρθε πρώτος, στις εξετάσεις ειδικευμένων οφθαλμιάτρων από όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής κοινότητας για την απόκτηση του Ευρωπαϊκού διπλώματος Οφθαλμολογίας.