Όλοι μας ταξιδέψαμε στον χρόνο και κάνεις από εμάς δεν μπορεί να ξεχάσει την περίοδο της εφηβείας του, το μεταίχμιο της ανωριμότητας και της ωριμότητας μαζί. Ερχόμαστε αντιμέτωποι με τους ιδίους μας τους εαυτούς και καλούμαστε να αφήσουμε την παιδικότητα μας και να ανακαλύψουμε μια άλλη ζωή που μας θέλει πιο αυτόνομους, πιο σίγουρους και πιο ικανούς να αντιμετωπίσουμε την σημερινή κοινωνία. Άλλοι την περιγράφουν ως την πιο δύσκολη περίοδο της ζωή τους, άλλοι την πιο έντονη συναισθηματικά συγκρουσιακή φάση που πέρασαν, μερικοί την θυμούνται και αναπολούν και άλλοι θέλουν να την ξεχάσουν. Ακόμα και σήμερα, συχνές είναι οι ιστορίες που ανασύρει κανείς από το παρελθόν από εκείνη την ημίγλυκη περίοδο- συναισθήματα πολλά- μπερδεμένα ζωντανά –γέλια –κλάματα- φωνές –συγκρούσεις –αντιδράσεις-ψέματα
.
Η εφηβεία φαντάζει σαν μια άγνωστη χώρα ανεξερεύνητη που προκαλεί φόβο έκπληξη αλλά ταυτόχρονα συναρπάζει. Είναι εκείνη η περίοδος που οι γονείς προβάλλουν όλες τις ανησυχίες τους –όλους τους φόβους τους. Μέχρι τώρα, είχαν τα «μικρά» τους προστατευμένα μέλη που ήξεραν να τα καθοδηγούν και να τα φροντίζουν. Τώρα καλούνται να αντιμετωπίσουν την μεταμόρφωση των παιδιού τους ως προς την ενηλικίωση. Αυτή η μεταμόρφωση ενέχει πολλές συγκρούσεις μεταξύ τους. Ο έφηβος προτάσσει τις δικές του επιθυμίες και πειραματίζεται για το σχηματισμό μιας ανεξάρτητης ταυτότητας.
Οι γονείς σε αυτό το στάδιο της ζωής του παιδιού τους καλούνται να διαφοροποιήσουν τον ρόλο τους και να συμμετάσχουν πλέον στην ζωή τους με έναν διαφορετικό τρόπο. Πρωταρχικός στόχος τους είναι να βοηθήσουν το παιδί να αποκτήσει αυτονομία και να διαμορφώσει την δική του ταυτότητα. Η φυσική επαναστατικότητα των εφήβων εξηγείται από την ανάγκη τους να διαφέρουν από τους γονείς τους και να προσδιορίσουν τη δική τους ταυτότητα. Ο έφηβος την περίοδο αυτή της ζωής του, κρίνει, αμφισβητεί, δοκιμάζει νέες αρχές και τρόπους ζωής. Θεωρείται, λοιπόν σημαντικό, οι γονείς να διαμορφώσουν σαφή όρια, να έχουν σταθερές αρχές, ξεκάθαρες αξίες και πάντα να ασκούν έλεγχο. Για τον έφηβο, η επιβολή όλων αυτών μπορεί να φαντάζει δυσάρεστη, αλλά αποτελεί ταυτόχρονα σημείο σταθερότητας και επαφής με το γονέα του.
Οι έφηβοι φλερτάρουν με την ιδέα της διαφοροποίησης και του αποχωρισμού αλλά αναζητούν ασυνείδητα την γονεϊκή σταθερότητα που έχουν μέχρι τώρα βιώσει. Αναζητούν λοιπόν γονείς που θα μπορούν να τους απαγορεύσουν –να τους αρνηθούν αλλά ταυτόχρονα που θα μπορούν να τους αγκαλιάσουν –να τους νιώσουν και να τους ακούσουν. Επιθυμούν οι αρχές που θέτουν οι γονείς τους να έχουν νόημα αρχικά για τους ιδίους τους γονείς διότι μόνο στην περίπτωση που εμπιστεύονται οι γονείς τις αρχές τους θα είναι σταθεροί και συνεπείς σε αυτά τα οποία τους έχουν υποσχεθεί. Ο έφηβος για να μπορέσει να νιώσει αυτόνομος χρειάζεται απέναντι του «δυνατούς γονείς» με τους οποίους θα μπορεί να συγκρουστεί. Η σύγκρουση θεωρείται μια διαδικασία η οποία συντελεί ουσιαστικά στην διαμόρφωση της προσωπικότητας του εφήβου. Από ερευνητικά δεδομένα έχει υποστηριχθεί ότι η απώλεια ή η αποτυχία των γονέων και ιδίως του οιδιποδειακού γονέα, στο στάδιο αυτό δημιουργεί προβλήματα στην απόκτηση της αυτονομίας για τον λόγω το ότι υφίσταται απώλεια της σύγκρουσης.
Σημαντικό είναι όμως να μην συνδεθεί ο ρόλος του «δυνατού γονέα» με αυτόν που απλά διατάζει και εμμένει στις απόψεις του χωρίς λογική-συναίσθημα, με έναν τρόπο άκαμπτο και παροπλισμένο Ο έφηβος τότε θα νιώσει μόνος και θυμωμένος και θα οδηγηθεί σε νέες πιο έντονές συγκρούσεις ή θα επιλέξει την «αναγκαστική» υποταγή. Οι δύο αυτές περιπτώσεις περιγράφονται από έντονη ματαίωση – απογοήτευση- εκρηκτικές- παραβατικές και αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές. Οι γονείς καλούνται να «αγκαλιάσουν τις ανάγκες των παιδιών τους».Οι έφηβοι θέλουν να νιώθουν σημαντικοί –πως μπορούν να εκφράσουν την γνώμη τους και πως αυτή η γνώμη πολλές φορές παίζει σημαντικό ρόλο στο οικογενειακό σύστημα. Θέλουν να θεωρούνται για τους γονείς τους οι σημαντικοί άλλοι. Η εμπιστοσύνη που ο γονέας δείχνει στο έφηβο αποτελεί βασικό στοιχείο για την αυτονόμηση του. Ο έφηβος θέλει να νιώθει ότι οι γονείς του το αντιμετωπίζουν ως έναν υπεύθυνο ενήλικα.
Η εξελικτική ψυχολόγος- ερευνήτρια Baurmind, σε ερευνά της το 1991σχετική με την διερεύνηση των σχέσεων γονέων-εφήβων υποστηρίζει ότι υφίστανται πέντε διαφορετικοί τύποι γονέων: oι εξουσιαστικούς γονείς που εμπλέκονται σε μεγάλο βαθμό στην ζωή των παιδιών τους, οι δημοκρατικοί που δεν παύουν να είναι παρεμβατικοί αλλά παρέχουν περισσότερη ελευθερία στα παιδιά τους να παίρνουν αποφάσεις, οι κατευθυντηκοί γονείς που δίνουν περισσότερη συμμόρφωση σε σύγκριση με την ατομική επιλογή, δίνουν έμφαση στην υπακοή και παρακολουθούν από κοντά δραστηριότητες παιδιών, οι μη κατευθυντικοί που δίνουν μεγάλη σημασία στην ατομικότητα και θέτουν περιορισμένους κανόνες και οι μη εμπλεκόμενοι που κρατούν μια αδιάφορη στάση ως προς τα παιδία τους και δυσκολεύονται στην ανάληψη των προσωπικών τους επαφών.
Σε αυτήν την έρευνα επίσης καταλήγει στο συμπέρασμα στο ότι ανεξάρτητα από το τύπο στον οποίο ανήκει ο κάθε γονέας, κρίνεται σημαντικό για την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του εφήβου να ασχολείται μαζί του και να παρέχει σαφείς και σταθερές αρχές. Ο γονέας χρειάζεται να βοηθήσει το έφηβο παιδί του να σκέφτεται ελευθέρα και να δοκιμάζει το ίδιο.
Η εφηβεία αδιαμφισβήτητα είναι μια δύσκολη περίοδος τόσο για τους γονείς όσο και για τα παιδιά. Ο έφηβος ώσπου να βρει την ταυτότητα και να την διαμορφώσει θα χρειαστεί να περάσει από διάφορες συναισθηματικές συγκρούσεις –χρειάζεται τον γονέα για να φωνάξει-τον γονέα για να κλάψει –τον γονέα για να αμφισβητήσει και να θυμώσει. Σταθερή φιγούρα αυτή του γονέα’ ακλόνητη η μονή που θα του απλώσει το χέρι και θα τον μεταφέρει στον κόσμο της ενηλικίωσης. Οι έφηβοι μας είναι ακόμα παιδιά’ φαντάζουν σαν μεγάλες σκιές που μιμούνται τον κόσμο των μεγάλων αλλά είναι στην πραγματικότητα τα «μικρά» μας παιδιά και μας χρειάζονται – δεν θα μας το πουν –δεν θα το παραδεχτούν –εμείς καλούμαστε να διαβάσουμε τις ανάγκες τους και τα αντιφατικά συναισθήματα τους. και ας μην ξεχνάμε ποτέ, κάποτε και εμείς υπήρξαμε έφηβοι.
Φακίρη Σεβαστή
Ψυχολόγος- Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια
Συμβουλευτική- ψυχοθεραπεία ζευγαριών
Bsc in Psychology University of Middlessex, U.K
Μsc in Child Development University of London – Institute of Education, U.K
