Μέσω των ταξιδιών φαντασίας και ήχου προσκαλούμε να χαλαρώσει κανείς και να εισέλθει, με την βοήθεια εικόνων και ερεθισμάτων, στην εσωτερική του πραγματικότητα.Τα ταξίδια φαντασίας προάγουν την χαλάρωση και έχουν σαν αποτέλεσμα μια υγιή συμπεριφορά απέναντι στο καθημερινό άγχος. Υποβοηθούν στην αλλαγή των συνηθισμένων σχημάτων σκέψης και προσφέρουν έτσι καινούργιες δυνατότητες για έναν παραγωγικό και δημιουργικό τρόπο σκέψης. Τα ταξίδια φαντασίας διευρύνουν τη συνείδηση. Επειδή ο κόσμος γίνεται αντιληπτός με την βοήθεια άλλων ικανοτήτων του εγκεφάλου, οι οποίες συνήθως χρησιμοποιούνται σε μικρότερο βαθμό, προωθούνται η δημιουργικότητα καθώς και η συνειρμική και μέσω εικόνων σκέψη.
Αυτό έχει τεράστια σημασία ειδικά για την μάθηση και την συμπεριφορά κατά την επίλυση προβλημάτων.
Εδώ η φωνή, ο ήχος της φωνής και βέβαια η στοχευμένη χρήση των ήχων από ηχογαβάθες και γκονγκ, καθοδηγούν το ταξίδι φαντασίας και υποβοηθούν τη δράση τους.
1. Τι είναι τα ταξίδια φαντασίας – Τι είναι η φαντασίωση;
Γνωρίζουμε όλοι τα ταξίδια φαντασίας από την καθημερινή μας ζωή. Διηγήσεις, εικόνες και η ονειροπόληση μας δίνουν μία αφορμή για να ταξιδέψουμε με τη φαντασία μας. Έτσι, τα ταξίδια φαντασίας μπορούν να κατανοηθούν ως καθοδηγούμενες ονειροπολήσεις, μέσω των οποίων τα παιδιά, οι έφηβοι ή οι ενήλικοι μαθαίνουν να συνδέουν και να αναπτύσσουν στη φαντασία τους ιδέες, π.χ. για την επίλυση προβλημάτων ή για να φτάσουν στους στόχους τους. Αντίθετα με τα εσωτερικά βιώματα στην καθημερινότητα, τα ταξίδια φαντασίας αποτελούν συγκεκριμένες προσκλήσεις για το σταμάτημα της καθημερινότητας και τη διείσδυση στον εσωτερικό κόσμο, στον ‘κινηματογράφο του μυαλού’. Τα ταξίδια φαντασίας συγκαταλέγονται ανάμεσα στις τεχνικές οραματισμού, όπως τα παραμύθια ή τα ονειρικά ταξίδια.
Η έννοια της φαντασίωσης περιγράφει την ικανότητα για ανάπτυξη και ανάκληση αρχών, ιδεών ή εικόνων, οι οποίες δεν υπάρχουν σε υλική μορφή. Αυτό σημαίνει ότι η φαντασίωση υποδηλώνει την δύναμη της φαντασίας. Από ψυχοθεραπευτικής άποψης, η έννοια της φαντασίωσης ορίζει την ικανότητα της αντίληψης εσωτερικών εικόνων, με τη συνείδηση σε εγρήγορση και (συνήθως) με κλειστά τα μάτια, παρόμοια με τις εικόνες ενός ονείρου. Η διαδικασία της φαντασίωσης συνδυάζεται εκεί συχνά με μεθόδους χαλάρωσης. Στην δική μας περίπτωση χρησιμοποιούμε για αυτό το λόγο τους ήχους των ηχογαβάθων και των γκονγκ.
Ο C.G.Jung έβλεπε τις εσωτερικές εικόνες σαν τους ενδιάμεσους, μεταξύ συνειδητού και ασυνείδητου και εισήγαγε τη φαντασίωση στην ψυχοθεραπεία. Εδώ πρέπει να υπογραμμίσουμε, ότι η χρήση της φαντασίωσης υπάρχει σχεδόν σε όλους τους πολιτισμούς του κόσμου, συχνά μέσα στο πλαίσιο της θρησκείας ή της θεραπείας. Η χρήση της φαντασίωσης λοιπόν δεν είναι υποχρεωτικά θεραπευτικής φύσης, μπορεί όμως να χρησιμοποιηθεί σε πλαίσιο θεραπευτικό, παιδαγωγικό ή και συμβουλευτικό.
Στα ταξίδια φαντασίας όμως δεν πρόκειται μόνο για εικόνες φαντασίας αλλά για κάθε μορφή αντίληψης μέσω των αισθήσεων, δηλαδή επίσης της ακοής, της αφής, της όσφρησης, της γεύσης…
Παράδειγμα:
Φαντάσου ότι δαγκώνεις μια φέτα λεμονιού που μόλις έκοψες.
Βλέπεις μια εικόνα όταν κλείνεις τα μάτια σου ή έχεις μια ξινή γεύση στο στόμα; Ίσως ακόμα να σου γεμίσει το στόμα σάλιο ή ίσως να δεις ένα φρούτο με φωτεινό κίτρινο χρώμα, να αισθανθείς τη κυρτή επιφάνεια της φλούδας και να αισθανθείς το χυμό του φρούτου στα δάχτυλά σου; Όλα αυτά ανήκουν στην φαντασίωση.
Στα ταξίδια φαντασίας επηρεάζονται και «καθοδηγούνται» οι εικόνες που δημιουργήθηκαν μέσω ιδεατών περιεχομένων (Vorstellungsinhalte), των φράσεων και των σκέψεων.
2. Τι στόχο έχουν τα ταξίδια φαντασίας;
Κατά τη διάρκεια των ταξιδιών φαντασίας και των φαντασιώσεων βυθιζόμαστε στον δικό μας πνευματικό ονειρόκοσμο, για αυτό μιλάμε συχνά για ονειρικά ταξίδιa.
Ο στόχος είναι να αφήσουμε την καθημερινότητα για κάποιο διάστημα και να καταργήσουμε τα σύνορα μεταξύ συνειδητού και ασυνείδητου. Τα ταξίδια φαντασίας στοχεύουν στη χαλάρωση και στην πρόσβαση στο δικό μας αχρησιμοποίητο δυναμικό, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ειδικά για την προώθηση της μάθησης ή την επίλυση προβλημάτων. Ως ταξιδιώτες, ο καθένας στο δικό του κόσμο της φαντασίας, μπορούμε να αποκτήσουμε καινούργιες εμπειρίες, να διαφωτίσουμε καταστάσεις με τρόπο παιχνιδιάρικο και να αποκτήσουμε καινούργια κατανόηση για την καθημερινή μας ζωή.
Μέσα από τον οραματισμό που επιδιώκουμε με το ταξίδια φαντασίας, τονώνεται η δημιουργικότητα και έχουμε πλέον πρόσβαση στην δημιουργική μας σκέψη. Έτσι μπορούμε να αναπτύξουμε νέες στρατηγικές για την επίλυση προβλημάτων. Τα ταξίδια φαντασίας είναι κατάλληλα για όλες τις ηλικίες και μπορούν να προσαρμοστούν στις ανάγκες κάθε ατόμου, διαλέγοντας ειδικά θέματα. Χρησιμοποιούνται, μεταξύ άλλων, σε παιδικούς σταθμούς, σε νηπιαγωγεία, σε σχολεία ή σε άλλους μορφωτικούς φορείς και εξυπηρετούν π.χ. την προετοιμασία ενός συλλογικού προγράμματος, την εισαγωγή σε ένα ειδικό θέμα, την επανάληψη διδακτικού περιεχομένου, την χαλάρωση και την αναζωογόνηση ή την προώθηση της αυτοσυγκέντρωσης.
Μπορούμε να συνοψίσουμε τους πιθανούς στόχους των ταξιδιών φαντασίας ως εξής.
Τα ταξίδια φαντασίας στοχεύουν στην:
– Προώθηση της χαλάρωσης, τη μάθηση, την ανάπτυξη της προσωπικότητας
– Ενεργοποίηση του εσωτερικού βιώματος εικόνων, την σύνδεση με τον «εσωτερικό κόσμο»
– Δημιουργία «εσωτερικών εμπειριών και βιωμάτων»
– Παροχή «ολοκληρωμένων εμπειριών» και «διαισθητικών γνώσεων»
– Προώθηση της φαντασίας, της δημιουργικότητας και της διαίσθησης όπως και στην «ολιστική εκπαίδευση»
– Απελευθέρωση πνευματικών και δημιουργικών δυνάμεων
– Ενδυνάμωση της ικανότητας απομνημόνευσης και της μνήμης
– Συμμετοχή και των δυο ημισφαιρίων του εγκεφάλου
– Προώθηση ενός τρόπου μάθησης, απαλλαγμένου από φόβο και άγχος
– Βελτίωση της κοινωνικής συμπεριφοράς. Ειρήνη και αλληλοεκτίμηση
– Ανάπτυξη συνειδητότητας
– Ενδυνάμωση της αυτοεκτίμησης
– Ενεργοποίηση του «ασυνείδητου»
– Άνοιγμα της πρόσβασης στο (συλλογικό) ασυνείδητο
– Μεσολάβηση σε βιώματα θρησκευτικής και πνευματικής φύσης
– Απάντηση σε ερωτήσεις που σχετίζονται με νόημα της ύπαρξής μας
3. Για ποιο λόγο τα ταξίδια φαντασίας έχουν νόημα σε κάθε ηλικία
Ανάλογα με τους διαφορετικούς στόχους των ταξιδιών φαντασίας υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις που υποστηρίζουν τη χρήση των ταξιδιών φαντασίας σε κάθε ηλικία.
3.1 Η δύναμη των εσωτερικών εικόνων
Πρόσφατα αποτελέσματα από την έρευνα του εγκεφάλου επιβεβαιώνουν την δύναμη των εσωτερικών εικόνων. Πέρα από αυτό, η χρήση της φαντασίας υπηρετεί την προώθηση της δημιουργικότητας, ως σημαντικό δομικό στοιχείο για μια πλήρη ζωή
.
3.1.1 Οι εσωτερικές εικόνες – η καθημερινή μας τροφή
Η δημοσιογράφος Birgit Schönberger περιγράφει «την δύναμη των εσωτερικών εικόνων» στο άρθρο της στο Stern-Gesund Leben 10/2007 με την εξής εισαγωγή:
«Προτού η ζωγράφος Karotine Koeppel τοποθετήσει για πρώτη φορά το πινέλο της πάνω στον καμβά, έχει ήδη σχεδιάσει εδώ και πολύ καιρό την εικόνα μέσα στο νου της. Πάνω στον εσωτερικό της καμβά βλέπει την κάθε λεπτομέρεια έντονα σαν μια φωτογραφία: το έντονο ροζ φόρεμα της χορεύτριας, το εκστασιασμένο βλέμμα της, τις κούκλες μπάρμπι στο πάτωμα, τις οποίες η εύσωμη γυναίκα πατάει με ηδονή καθώς χορεύει. Όταν αναδυθεί μια εικόνα στο μυαλό της ζωγράφου, τότε η καλλιτέχνιδα, που είναι 44 χρονών, εξαφανίζεται όσο το δυνατόν γρηγορότερα στο εργαστήριό της και αρχίζει να σχεδιάζει. Εβδομάδες ή μήνες αργότερα η εσωτερική εικόνα έχει γίνει ένας ζωγραφιστός πίνακας.»
Αυτό που περιγράφεται εδώ ως μέρος της δημιουργικής διαδικασίας στην καλλιτεχνική δημιουργία, το κάνει κάθε άνθρωπος, κάθε μέρα ασυνείδητα.
Η γιατρός και ψυχαναλύτρια Luise Reddemann διαπιστώνει: «Εργαζόμαστε συνεχώς με εσωτερικές εικόνες. Απλά δεν συνειδητοποιούμε πόση δύναμη περιέχουν».
Στη συνέχεια, η Luise Reddemann μας φέρνει ένα πολύ γνωστό παράδειγμα: Είναι μια καταθλιπτική μέρα του Νοεμβρίου και για να φτιάξουμε τη διάθεσή μας, κλείνουμε τα μάτια και θυμόμαστε τον εαυτό μας μια ηλιόλουστη μέρα στην αγαπημένη μας παραλία. Φανταζόμαστε τόσο καλά αυτήν την εικόνα ώστε μπορούμε να αισθανθούμε το νερό σχεδόν πραγματικά στα πέλματά μας, αισθανόμαστε την άμμο και τον ήλιο πάνω στο δέρμα μας, ακούμε τα κύματα να κυλούν στην παραλία… και διώχνουμε την μελαγχολία που αρχίζουμε να αισθανόμαστε. Έτσι, το σώμα αρχίζει να χαλαρώνει, η κυκλοφορία του αίματος βελτιώνεται και το δέρμα είναι ζεστό, ακόμα και όταν ο ήλιος υπάρχει μόνο στο μυαλό μας.
3.1.2 Οι εσωτερικές εικόνες στο κεφάλι – Τα πρότυπα ενεργοποίησης στον εγκέφαλο
Η σκέψη μας βασίζεται σε ένα πλήθος εσωτερικών εικόνων, τις οποίες έχουμε αποκτήσει κατά τη διάρκεια της ζωής μας και τις οποίες διευρύνουμε και ανανεώνουμε συνέχεια.
Από την αρχή της ζωής μας (ήδη πριν γεννηθούμε) αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο μέσω των αισθήσεών μας, μαθαίνουμε το δικό μας σώμα και τον κόσμο. Αυτό εκδηλώνεται στον εγκέφαλο μέσω συγκεκριμένων πρότυπων διασύνδεσης των νευρικών κυττάρων ως εσωτερική εικόνα. Οι υποθέσεις και πεποιθήσεις για τον εαυτό μας, για τους συνανθρώπους και το περιβάλλον μας έχουν κατασταλάξει μέσα στον εγκέφαλο με τη μορφή εσωτερικών προτύπων προσανατολισμού και καθοδηγητικών εικόνων. Αποφασίζουν σε ποια κατεύθυνση οδηγείται η προσοχή μας και έχουν επιρροή στις σκέψεις, στις πράξεις και στις αποφάσεις μας. Αυτό διασαφηνίζει πόσο καθοριστικές είναι οι εσωτερικές εικόνες για την ζωή μας.
Κάθε εσωτερική εικόνα και κάθε ιδέα έχει αποθηκευτεί στις συνάψεις του εγκεφάλου μας σαν ένα νευρωνικό πρότυπο διέγερσης. Ο εγκέφαλός μας αναπτύσσεται ανάλογα με τη χρήση του. Αυτό σημαίνει, ότι για να αναπτυχθεί ο εγκέφαλος μας, πρέπει να εξασκείται όπως και ένας μυς.
Ο Gerald Hüther (Νευροβιολόγος) το εκφράζει με την εξής αρχή: «Use it or loose it.” Καθημερινά, μια πληθώρα αισθητήριων ερεθισμάτων πλημμυρίζει τον εγκέφαλό μας. Μόνο ένα μικρό ποσοστό από αυτά γίνονται αντιληπτά συνειδητά από τον εγκέφαλό μας. Αν κάποιο αισθητήριο ερέθισμα γίνεται αντιληπτό και κατά συνέπεια μία σχετική εικόνα, εξαρτάται από την σημασία που έχει μια πληροφορία για το συγκεκριμένο άτομο. Κρατάμε προπαντός εκείνες τις πληροφορίες, οι οποίες είναι καινούργιες, ιδιαίτερα σημαντικές, συναρπαστικές και που μας αγγίζουν με τρόπο συναισθηματικό (θετικά ή αρνητικά). Στερεώνονται ιδιαίτερα ανθεκτικά και μόνιμα στον εγκέφαλό μας και ενδυναμώνονται μέσω νευρωνικών διαδικασιών αποτύπωσης (Bahnungsprozesse) Κατά τη διάρκεια αυτών, συγκρίνουμε συνεχώς τα καινούργια ερεθίσματα με τις εμπειρίες που έχουμε αποκτήσει μέχρι τώρα, δηλ. τις εσωτερικές εικόνες που έχουν δημιουργηθεί έως εκείνη τη στιγμή. Όσο πιο συχνά ενεργοποιείται ένα συγκεκριμένο πρότυπο διέγερσης, τόσο πιο ανθεκτικές γίνονται οι νευρωνικές διασυνδέσεις. Οι ιδιαίτερα σταθερές διασυνδέσεις, δηλ. οι συνήθειές μας και όλα αυτά τα οποία γίνεται αυτόματα, μπορούμε να τα φανταστούμε σαν αυτοκινητόδρομους μέσα στο κεφάλι μας, όπως το περιγράφει ο Hüther (2005).
Με τη βοήθεια σύγχρονων μεθόδων απεικόνισης, η επιστήμη της μελέτης του εγκεφάλου διαπίστωσε, ότι η δομή του εγκεφάλου μπορεί να πλαστεί σε μεγάλο βαθμό και ότι τα πρότυπα διασυνδέσεων που έχουν διαμορφωθεί εκεί, μπορούν να τροποποιηθούν (=Νεύροπλαστικότητα). Η αγκίστρωση των εμπειριών μέσα στον εγκέφαλο συνδέεται πολύ στενά με την ενεργοποίηση του μεταιχμιακού συστήματος δηλ. με εκείνην την περιοχή του μυαλού που ευθύνεται για την συναισθηματική αξιολόγηση.
Για να καταφέρουμε αλλαγές, χρειαζόμαστε καινούργιους δρόμους σκέψης στο μυαλό. Στην αρχή ίσως να υπάρξει μόνο ένα μονοπάτι, αλλά με τον καιρό αυτό το μονοπάτι μπορεί να γίνει μεγαλύτερο, με την συχνή του ενεργοποίηση. Εδώ μπορούμε με τα ταξίδια φαντασίας να δώσουμε ερεθίσματα και να θέσουμε σε κίνηση διαδικασίες αλλαγής.
3.1.3 Ο εγκέφαλος δεν κάνει διάκριση μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας
Ιδιαίτερα ενδιαφέρον για την εργασία με εσωτερικές εικόνες και ταξίδια φαντασίας είναι, ότι τα νευρικά κύτταρα που κατευθύνουν τις πράξεις δεν ενεργοποιούνται μονάχα, όταν εκτελείται μια ειδική πράξη, αλλά ακόμα και όταν κάποιος παρατηρεί ένα άλλο άτομο να την κάνει. Ακόμα πιο συναρπαστικό είναι, ότι τα κύτταρα αντιδρούν ακόμα και όταν το άτομο φαντάζεται μια συγκεκριμένη πράξη. Για αυτό ευθύνονται οι νευρώνες αντανάκλασης (Spiegelneuronen). Για αυτό το λόγο είναι τόσο σημαντικό να μη μιλάμε μόνο για τις επιθυμητές αλλαγές, αλλά να τις οραματιζόμαστε όσο δυνατόν πιο συγκεκριμένα, με όλες τις λεπτομέρειες και όλες τις αισθήσεις.
‘Ένας μουσικός, ο οποίος ασχολείται εντατικά με την παρτιτούρα ενός μουσικού κομματιού, ενεργοποιεί κατά το διάβασμα του ακριβώς τα ίδια κύτταρα που ευθύνονται και τις κινήσεις, τα οποία χρειάζεται, για να παίξει πραγματικά το κομμάτι με το όργανό του.
Στα αθλήματα, αυτή η επίδραση της δύναμης της φαντασίας χρησιμοποιείται ήδη εδώ και πολύ καιρό για την προετοιμασία στους αγώνες. Μόλις κάποιος έχει αποθηκεύσει στο μυαλό του μια εσωτερική εικόνα επιτυχίας, τότε αυτή βρίσκεται ανά πάσα στιγμή στη διάθεσή του.
Αυτή η ιδιότητα χρησιμοποιείται και στην ιατρική, π.χ. σε άτομα, τα οποία υποφέρουν από πόνους στην πλάτη. Όταν ο ασθενής φανταστεί, πως ένα μπαλόνι που βρίσκεται μεταξύ των σπονδύλων φουσκώνει, και πως με αυτόν τον τρόπο δημιουργείται χώρος, αυτή η φαντασίωση θα επιφέρει κατά κανόνα όχι μόνο ένα υποκειμενικό αίσθημα ελάφρυνσης, αλλά η σπονδυλική του στήλη θα ορθωθεί στην πραγματικότητα.
Ο Gerald Hüther (2005) λέει: «Το συμπέρασμα είναι ότι οι λειτουργίες του σώματός μας είναι θαυμαστές. Θα μπορούσαν να κάνουν τέλεια τη δουλειά τους, αν δεν τις μπερδεύαμε τόσο πολύ με την πίεσή μας, τους εξαναγκασμούς μας και τον τρόπο με τον οποίο συνεχώς υποβιβάζουμε το σώμα μας.» Προτείνει λοιπόν, να χρησιμοποιήσουμε μεθόδους, οι οποίες αλαφραίνουν και ηρεμούν το βαθύτερο τμήμα του εγκεφάλου μας. Εδώ ακριβώς δρουν τα ταξίδια φαντασίας και οι φαντασιώσεις.
3.1.4 Οι ευχάριστες εσωτερικές εικόνες μας δυναμώνουν σε όλα τα επίπεδα
Η Luise Reddemann χρησιμοποιεί πολλές φορές στην εργασία της την φαντασίωση ενός «τόπου ευχαρίστησης».
Ενθαρρύνει τους πελάτες της, να επισκεφτούν με τη φαντασία τους έναν τόπο όπου αισθάνονται τέλεια. Ίσως αυτός ο τόπος να είναι μια παραλία, ένα μέρος που έχουμε βρεθεί, όπως το αγαπημένο μέρος που είχαμε όταν ήμασταν παιδιά, ή ένα περιβάλλον που πλάσαμε με τη φαντασία μας. Με την βοήθεια αυτής της φαντασίωσης, βρισκόμαστε κατά κανόνα γρήγορα σε μια κατάσταση σωματικής χαλάρωσης και από μέσα μας αναδύονται αισθήματα δύναμης και αισιοδοξίας. Αυτό μπορεί να μας βοηθήσει να πάρουμε θεραπευτικές αποφάσεις και να προχωρήσουμε ενεργητικά σε μια καινούργια κατεύθυνση, όπως λέει η Reddemann, η οποία χρησιμοποιεί την μέθοδο αυτήν στην ψυχοθεραπευτική της πράξη. Γενικά αυτή είναι μια υποκειμενική ερώτηση, δηλαδή ποιες εικόνες βιώνουμε ως ευχάριστες, όμως υπάρχουν αρχέτυπες εικόνες, οι οποίες μιλούν στον άνθρωπο σε όλα τα μέρη του κόσμου από την αρχή του χρόνου, όπως π.χ. η εικόνα των δέντρων. Εδώ ο Gerald Hüther έχει κάνει μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση: Πολλές φορές δεν είναι τα όμορφα, δυνατά δέντρα τα οποία μας τραβούν, αλλά τα παραμορφωμένα που στέκονται μοναχικά πάνω σε ένα βράχο. ‘Άλλες εικόνες, οι οποίες ανακουφίζουν τους ανθρώπους σε καταστάσεις άγχους είναι π.χ. εκείνες ενός καταρράκτη, της θάλασσας ή ενός ποταμού, επειδή και το νερό είναι μια αρχέτυπη εικόνα.
4. Η δημιουργικότητα ως σημαντικό δομικό στοιχείο για μια πλήρη ζωή
Ζούμε σε έναν κόσμο όπου απαιτείται η «εφ’ όρου ζωής μάθηση», στην οποία αντιμετωπίζουμε συνεχώς καινούργια καθήκοντα και προκλήσεις και έτσι, ένα σύνθημα της ηχοπαιδαγωγικής είναι: Εφ’ όρου ζωής μάθηση – να μάθουμε να ζούμε.
Η δημιουργικότητα ως ικανότητα παραγωγικής σκέψης και δράσης είναι εδώ ένα πολύ σημαντικό κλειδί για την επιτυχία. Το πιο σημαντικό συστατικό για την γέννηση της δημιουργικότητας είναι η φαντασία. Για αυτό το λόγο έχει τόση μεγάλη σημασία η προώθηση της φαντασίας στα παιδιά, αλλά και στους ενηλίκους.
4.1 Ο παιδικός κόσμος της φαντασίας
Κατά κανόνα, τα παιδιά έχουν μια καλή πρόσβαση στη φαντασία τους, ειδικά κατά την προσχολική τους ηλικία. Οι απόψεις τους για τον κόσμο καθορίζονται από έναν μαγικό τρόπο σκέψης, όπου το παιδί «κάνει μαγικά» και φτιάχνει τον κόσμο στο μυαλό του έτσι όπως θα έπρεπε να είναι κατά τη γνώμη του. Αυτή η προσέγγιση γίνεται φανερή ειδικά μέσα στο παιχνίδι του: η άμμος γίνεται ζύμη για κέικ, το γρασίδι μεταμορφώνεται σε φρέσκια σαλάτα, ό, τι λείπει, το επινοεί, και έτσι ο αναπαυτικός καναπές της γιαγιάς γίνεται ξαφνικά ένα πειρατικό καράβι. Η φύση μοιάζει να έχει καταληφθεί από πνεύματα και το φεγγάρι δεν είναι μονάχα ένα άστρο στον ουρανό αλλά η κατοικία του «ανθρώπου του φεγγαριού», ο οποίος έχει αισθήματα όπως και ο αγαπημένος αρκούδος με τον οποίο μπορεί κανείς να μιλήσει για όλα τα θέματα. Αυτή η ζωντάνια των μικρών παιδιών ξεχειλίζει και φτιάχνει τον κόσμο τους τόσο πολύχρωμο, φανταστικό, πλούσιο και συναρπαστικό, πιο συναρπαστικό απ’ ό, τι είναι στην πραγματικότητα η καθημερινότητά τους. Με την βοήθεια του παιχνιδιού, τα παιδιά κατακτούν τον κόσμο κομμάτι – κομμάτι, σε μια συναρπαστική διαδικασία που είναι γεμάτη ερεθίσματα και νόημα, όπως μας δείχνει η έρευνα του εγκεφάλου. Τα παιδιά ενθαρρύνονται στον κόσμο τις σκέψης τους και από άλλα παιδιά της ίδιας ηλικίας, τα οποία σκέφτονται κατά κανόνα με τον ίδιο τρόπο όπως εκείνα. Σε αυτόν τον κόσμο αισθάνονται ασφάλεια και σαν στο σπίτι τους. ‘Όταν μπαίνει το παιδί στο Δημοτικό αρχίζει να μαθαίνει ότι ο κόσμος δεν έχει φτιαχτεί όπως τον έχει φανταστεί και ότι κάποιες ιστορίες είναι απλά παραμύθια. Π.χ. ότι ο ‘Άγιος Βασίλης και ο Λαγός του Πάσχα δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα. Η λογική σκέψη που προσανατολίζεται στην πραγματικότητα καταλαμβάνει όλο και περισσότερο χώρο. Οι πραγματικές ιστορίες αποκτούν όλο και περισσότερο ενδιαφέρον, επειδή με την αύξηση γνώσεων γίνεται πιο ενδιαφέρουσα και η πραγματικότητα. Μέχρι τώρα, η φαντασία συμπλήρωνε την κατανόηση, η οποία ήταν συχνά ελλιπής. Αυτό γίνεται κάθε μέρα όλο και λιγότερο αναγκαίο.
Δυστυχώς, πολλές φορές οι ενήλικοι δεν δείχνουν κατανόηση για τον τόσο τυπικό κόσμο φαντασίας των παιδιών της ηλικίας μεταξύ τριών και έξι χρονών. Κάτι που οι ενήλικοι γνωρίζουν μονάχα από παιδικά βιβλία ή συλλογές διηγημάτων, πολλές φορές είναι εντελώς πραγματικό για τα παιδιά. Ο παιδικός κόσμος εμπλουτίζεται από έναν εσωτερικό κόσμο του μαγικού και των μύθων, από απίστευτες ιστορίες και παραμύθια. Δημιουργούν με πολλή φαντασία τις δικές τους περιοχές της δικής τους προσωπικής πραγματικότητας. Είναι σημαντικό να μη γελούν οι ενήλικοι με αυτές τις «φαντασιώσεις» των παιδιών ή να μην τις ονομάζουν βλακείες, επειδή για τα παιδιά π.χ. το τέρας της νύχτας είναι εντελώς πραγματικό.
4.2 Φαντασία – Δημιουργικότητα – Αποτελεσματικότητα του εαυτού
Η φαντασία είναι η προϋπόθεση για την ανάπτυξη της δημιουργικότητας και για αυτόν το λόγο έχει μεγάλη σημασία. Στα παιχνίδια τους, που είναι γεμάτα φαντασία, τα παιδιά αποκτούν την εμπειρία ότι μπορούν να εφεύρουν ξανά τον κόσμο. Είναι οι πλάστες του δικού τους κόσμου, είναι οι εφευρέτες. Αυτό δυναμώνει την αυτοπεποίθηση και την πίστη στις δικές τους ικανότητες, αναπτύσσει την τόλμη και την όρεξη, για να παράγουν τις δικές τους ιδέες και να τις μεταδώσουν σε άλλους (αρχή της αυτοαποτελεσματικότητας). «Όσο περισσότερο ένα παιδί μπορεί να γευτεί την δική του φαντασία, τόσο περισσότερο εμπλουτίζει αυτή την εξέλιξη της δημιουργικότητας», δηλώνουν ο Hüther και Nitsch (2004).
Η δημιουργικότητα πάλι δεν είναι μόνο σημαντική όταν το παιδί ζωγραφίζει ή κατασκευάζει κάτι, αλλά αφορά την ολική διαμόρφωση της ζωής, τις κοινωνικές σχέσεις, τις ιδέες για το μέλλον και τις κοινωνικές διαδικασίες. Είναι τα «δημιουργικά κεφάλια», τα οποία συμμετέχουν στην διαμόρφωση του κόσμου, που έχουν την ικανότητα συναίσθησης και αυθόρμητης λύσης των προβλημάτων. Σήμερα, η πρωτοτυπία, ο πλούτος ιδεών, η συναισθηματική νοημοσύνη και η προσαρμοστικότητα είναι πολύ σημαντικά εφόδια στο σχολείο, στην εκπαίδευση και στο επάγγελμα.
Μας ζητείται να σχηματίσουμε τη δική μας γνώμη, να ανακαλύψουμε ασυνήθιστα πράγματα ή να κάνουμε καινοτομίες. Η ζωή μας θέτει πολλές φορές ασυνήθιστες προκλήσεις τις οποίες καλούμαστε να υπερνικήσουμε. Μπορούμε λοιπόν να κατανοήσουμε την παιχνιδιάρικη σκέψη, την οποία εξασκούν τα παιδιά όταν ζωγραφίζουν, κατασκευάζουν ή διηγούνται, ως επένδυση για το μέλλον. Εδώ, τα ταξίδια φαντασίας μπορούν να δώσουν πλούσια ερεθίσματα.
Οι γονείς, οι νηπιαγωγοί, οι παππούδες και οι δάσκαλοι καλούνται να παρέχουν στα παιδιά τις προϋποθέσεις που χρειάζονται για να ανακαλύψουν και να αναπτύξουν την δημιουργικότητά τους. Μόνο έτσι μπορούν να διαμορφωθούν οι αντίστοιχες συνάψεις και διασυνδέσεις στον εγκέφαλο, οι οποίες είναι σημαντικές για την δημιουργικότητα, την εφευρετικότητα και την χαρά της ανακάλυψης. Εδώ, τα ταξίδια φαντασίας μπορούν να αποτελέσουν ένα όμορφο μέσον για να επανασυνδεθούμε με τον παιδικό φανταστικό κόσμο, ακόμα και αργότερα όταν ήμαστε ενήλικοι.
Σχετικά με αυτό, είναι σημαντικό, κατά τον Gerald Hüther, να διηγηθούμε στα παιδιά παραμύθια, επειδή τα παραμύθια περιέχουν στην πλοκή τους όλα τα θέματα τα οποία ανήκουν σε εκείνους τους παράγοντες που ενδυναμώνουν τα παιδιά:
· Εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, ότι μπορούν οι ίδιοι να κατορθώνουν και να αποπερατώνουν κάτι.
· Εμπιστοσύνη, ότι υπάρχει κάποιος που θα τα βοηθήσει και που θα τα στηρίξει , όταν δεν τα καταφέρνουν με τις δικές τους δυνάμεις
· Εμπιστοσύνη, ότι όλα θα πάνε καλά
Τα παραμύθια ξεκινούν τις περισσότερες φορές κοινότυπα και ασήμαντα και εξελίσσονται να έχουν μια περίπλοκη, μπερδεμένη πλοκή, για να καταλήξουν με καλό τέλος και τέλος καλό, όλα καλά. Και πολλά από τα ταξίδια φαντασίας είναι δομημένα κατά αυτήν την δραματουργία και έχουν έτσι μια ανάλογη θετική επίδραση.
4.3 Η ανακάλυψη (ξανά) της δικής μας φαντασίας
Στους ενηλίκους, η πρόσβαση στη φαντασία εμποδίζεται συχνά από την εκπαίδευση και τη μόρφωση που ήταν προσανατολισμένες μονόπλευρα στην γνώση η οποία μπορεί να εκφραστεί με λέξεις. Η φαντασία μπορεί να ξαναανακαλυφθεί και να προωθηθεί μέσω των ταξιδιών φαντασίας. Στα ταξίδια φαντασίας, ξεκινάμε ένα νοητό ταξίδι με την βοήθεια της δικής μας δημιουργικής ικανότητας εφεύρεσης και της δύναμης φαντασίας, και σχετιζόμαστε με την πανάρχαια ανάγκη του ανθρώπου να ανακαλύψει καινούργιους χώρους για τον εαυτό του. Μπορεί να είναι χρήσιμο, να ξεκινήσουμε με ταξίδια φαντασίας σε πραγματικούς κόσμους, π.χ. σε ένα όμορφο ξέφωτο ή σε ένα βουνό. Η όρεξη για μάθηση και εμπειρίες καινούργιων πραγμάτων ξυπνάει και δίνονται ερεθίσματα για την περιέργεια και την όρεξη για περιπέτειες. Με τη φαντασία μας μπορούμε να ζήσουμε καταστάσεις, τις οποίες πολλές φορές αποφεύγουμε λίγο πολύ συνειδητά, όπως ο φόβος, η δύναμη και η αδυναμία, η τόλμη και η εξυπνάδα. Οι σωματικοί περιορισμοί, οι φυσικοί νόμοι και τα προσωπικά όρια αίρονται.
Στο ταξίδι φαντασίας, συνδεόμαστε εμείς οι ενήλικοι ξανά με την δική μας διαισθητική, μη λεκτική και μη γραμμική περιοχή. Εδώ, ο χρόνος καταργείται και το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον μπορούν να αλλαχθούν με τρόπο θετικό. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού φαντασίας φτάνουμε σε μια κατάσταση συνείδησης, ο οποίος διαφέρει από την καθημερινή μας συνείδηση. Η προσοχή μας αλλάζει από την συνειδητοποίηση του περιβάλλοντος προς μια αντίληψη των εσωτερικών εμπειριών. Εδώ συνδεόμαστε με μια παράδοση χιλιετιών, επειδή οι άνθρωποι σχεδόν σε όλους τους πολιτισμούς γνώριζαν τις έννοιες του διαλογισμού και της έκστασης και ανέπτυξαν ασκήσεις, οι οποίες υποβοηθούσαν την απόσυρση των αισθήσεων από τον κόσμο.
Ο ήχος και ο ρυθμός έχουν παίξει πάντοτε έναν κεντρικό ρόλο σε αυτό.
5. Το μοντέλο του Milton
5.1 Γενικά
Στην ηχοπαιδαγωγική/Ηχοθεραπεία, η χρήση της γλώσσας στα ταξίδια φαντασίας προσανατολίζεται στο μοντέλο του Milton. Ο Αμερικανός ψυχολόγος και γιατρός Milton Η. Erickson ήξερε τέλεια τον χειρισμό της γλώσσας και των χαρακτηριστικών της ώστε να μπορεί να εισάγει το άτομο σε ελαφρές καταστάσεις ύπνωσης. Με αυτόν τον τρόπο μπορούσε να έρθει σε επαφή με το υποσυνείδητο και τις πηγές των πελατών του. Το γλωσσικό μοντέλο κατά το Erickson χρησιμοποιεί τη γλώσσα για να προκαλέσει στον ακροατή φαντασιώσεις, σύγχυση και καινούργιο προσανατολισμό. (Παράδειγμα: Μπορείς να αποφασίσεις αν τώρα θέλεις να βάλεις πρώτα τις πιτζάμες σου και να πλένεις μετά τα δόντια σου ή αν θέλεις πρώτα να πλένεις τα δόντια σου και μετά να βάλεις τις πιτζάμες σου). Εδώ, η γλώσσα χρησιμοποιείται έντεχνα με τρόπο αόριστο και ως επί τω πλείστον χωρίς περιεχόμενο με αποτέλεσμα τον χειρισμό των διαδικασιών σκέψης και αισθήματος. Τα γλωσσικά σχήματα επιτρέπουν δηλώσεις, οι οποίες ακούγονται συγκεκριμένες, οι οποίες όμως αφήνουν χώρο για να βρεθούν οι ελλείπουσες πληροφορίες μέσα στο ίδιο το άτομο. Ο ακροατής μπορεί να προσθέσει με αυτόν τον τρόπο συγκεκριμένο περιεχόμενο από τον δικό του εμπειρικό κόσμο. Μέσω ειδικών λεκτικών και μη λεκτικών τεχνικών ζητείται να διευρυνθεί η περιορισμένη, από άκαμπτα σχήματα και τρόπους σκέψης, δυνατότητα της συνείδησης. Τα γλωσσικά σχήματα διευκολύνουν τη δημιουργία μίας ελαφριάς ύπνωσης, κατά την οποία ο πελάτης έρχεται σε επαφή με το υποσυνείδητό του και μέσω αυτού με τις πηγές του. Οι τεχνικές του Erickson θέλουν από τη μία πλευρά να βοηθήσουν το υποσυνείδητο να πάρει τον κύριο ρόλο και από την άλλη να βοηθήσουν το συνειδητό, να παραδεχτεί και να ενσωματώσει τις ασυνείδητες δυνάμεις αυτοθεραπείας και τις δημιουργικές του πηγές.
Ο Milton Η. Erickson ήταν ένας θαυμαστός αφηγητής ιστοριών. Οι πελάτες του συχνά δεν καταλάβαιναν, ότι τους έβαζε σε μια κατάσταση ύπνωσης και ότι τους βοηθούσε με τις φαινομενικά ασυνάρτητες διηγήσεις, να βρουν καινούργιους διαδρόμους.
Η δική του βιογραφία είναι το ίδιο ασυνήθιστη όπως το έργο της ζωής του. Ο ίδιος ήταν καθηλωμένος στην αναπηρική καρέκλα από πολιομυελίτιδα και κατάφερε με τη δύναμη των σκέψεών του να αυτοθεραπευτεί.
‘Ήταν το δικό του βίωμά της μη συνειδητότητας στην οποία τον είχε ρίξει η αρρώστιά του που του ξύπνησε το ενδιαφέρον του για καταστάσεις ύπνωσης. Ο Erickson τονίζει την ιδιαιτερότητα του καθενός στο τρόπο που θα τον προσεγγίσουμε, σε αντίθεση με την τότε επικρατούσα επιστημονική άποψη. Πέρα από αυτό τονίζει το θετικό ρόλο του ασυνείδητου, το οποίο αντιπροσώπευε για εκείνον μια αστείρευτη πηγή για δημιουργική αυτοθεραπεία.
Στην εργασία με τα ταξίδια φαντασίας και ήχου, προκαλούμε επίσης ελαφρές καταστάσεις ύπνωσης (αν και κατά κύριο λόγο μέσω ήχων) και σε αυτό το επίπεδο επιτυγχάνουμε την προσπέλαση στο ασυνείδητο και τις πηγές που βρίσκονται εκεί.
Τα settings Ηχοθεραπείας υποβοηθούν την μετέπειτα ενσωμάτωση στην
καθημερινή συνειδητότητα.
*Ο ήχος τις ηχογαβάθας επαναφέρει μόνο αυτά που είχαμε πάντα μέσα μας.*
<< ΤΙΠΟΤΑ ΔΕΝ ΓΕΝΝΙΕΤΑΙ ΑΠΟ ΚΑΤΙ ΠΟΥ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ
ΚΑΙ ΤΙΠΟΤΑ ΔΕΝ ΕΞΑΦΑΝΙΖΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΑΝΥΠΑΡΞΙΑ >>
ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ Ο ΑΒΔΗΡΙΤΗΣ
Αβραμίδης Νικόλαος
Master στην ηχοθεραπεία, πολύχρονη πείρα στην διεξαγωγή εκπαιδευτικών σεμιναρίων για το Ινστιτούτο στη Γερμανία και ατομικές συναντήσεις στο δικό του χώρο. Από το 2005 διευθύνει μαζί με την σύζυγο του Άννα την Peter Hess® Ακαδημία στην Ελλάδα.
