Η αυτοκτονική συμπεριφορά ορίζεται ως η συμπεριφορά, κατά την οποία το άτομο προσπαθεί να κάνει κακό στον εαυτό του με σκοπό να τερματίσει τη ζωή του. Περιλαμβάνει τις απόπειρες αυτοκτονίας κατά τις οποίες το άτομο δεν επιτυγχάνει την ολοκλήρωση του στόχου αυτοκαταστροφής του και τις ολοκληρωμένες αυτοκτονίες κατά τις οποίες επιτυγχάνεται ο στόχος αυτοκαταστροφής. Αυτοκτονική συμπεριφορά έχει παρατηρηθεί σχεδόν σε όλες τις ομάδες ηλικιών.
Η εφηβική περίοδος ανάπτυξης της προσωπικότητας, η οποία χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια του ατόμου για αποχωρισμό και ανεξαρτητοποίηση από την οικογένεια, είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη στην εμφάνιση σκέψεων αυτοκτονίας αλλά και αυτοκτονικής συμπεριφοράς. Σε αυτήν την μεταβατική περίοδο, οι έφηβοι έρχονται αντιμέτωποι με νέες εμπειρίες όπως νέες διαπροσωπικές σχέσεις, μελλοντικές αποφάσεις, βιολογικές αλλαγές που δέχονται στο σώμα τους.
Οι έφηβοι, διακατέχονται από συναισθήματα άγχους αμφιθυμίας, και θυμού. Κατά την διάρκεια, αυτής της αναπτυξιακής περιόδου, κυρίαρχο ρόλο παίζει η οικογένεια η οποία προβάλλει το αναπτυξιακό πλαίσιο μέσα το οποίο, ο έφηβος έρχεται να διαχειριστεί την φυσιολογική ανάπτυξη, την σεξουαλική ωρίμανση, την ανάγκη του να διαμορφώσει μια διαφοροποιημένη θετική αυτοεικόνα και να χτίσει τις διαπροσωπικές του σχέσεις..
Πολλές έρευνες και θεωρίες, έθιξαν το ζήτημα της οικογένειας σε συνάρτηση με την ομαλή ανάπτυξη του παιδιού. Δεν δύναται να απομονωθεί και να αξιολογηθεί η προσωπικότητα του παιδιού διαφοροποιημένη από το οικογενειακό του σύστημα.
Υπάρχουν επιστημονικές ενδείξεις ότι το δυσλειτουργικό οικογενειακό σύστημα φέρει άμεση αλληλεπίδραση στους εφήβους που φέρουν αυτοκαταστροφικά στοιχειά συμπεριφοράς. Έρευνες που έχουν διεξαχθεί, υποστηρίζουν ότι έφηβοι με αυτοκτονικές προθέσεις προέρχονται από οικογένειες που δυσκολεύονται να εκφράσουν συναισθήματα αγάπης και ασφάλειας. Παιδιά με τάσεις αυτοκαταστροφής, μεγαλώνουν συνήθως σε οικογενειακά περιβάλλοντα δυσλειτουργικά, τα οποία χαρακτηρίζονται από έλλειψη επικοινωνίας και απώλεια θετικού συναισθήματος.
Τα οικογενειακά συστήματα που μεγαλώνουν αυτά τα παιδία, είναι άκαμπτα, κυριαρχούμενα από αυστηρότητα και υπερπροστασία, έλλειψη προσαρμοστικότητας, αλληλουχίας και συνοχής.
Τα παιδία με αυτοκαταστροφικές τάσεις, βρίσκονται συνεχώς σε μια ανοιχτή διαμάχη με τους γονείς τους. Έχει διερευνηθεί και υποστηριχθεί ότι η πλειοψηφία των κοριτσιών, αποφεύγουν να συζητούν με τους πατέρες τους, θέματα, τα οποία τις απασχολούν και συνηθίζουν να είναι σε διαμάχη μαζί τους., το αντίστροφο συμβαίνει και με τα αγόρια. Σε πολλές οικογένειες, συχνά παρατηρείται και διαφορετικός τρόπος αντιμετώπισης του παιδιού σε συγκεκριμένα ζητήματα που προκύπτουν.
Η απουσία της κοινής νοοτροπίας του ζευγαριού απέναντι στις αντιδράσεις του παιδιού, προκαλεί μεγάλη συναισθηματική επιβάρυνση στο ζευγάρι όπως και στο ευρύτερο οικογενειακό σύστημα, και συντελεί στην ψυχοσυναισθηματική επιβάρυνση του παιδιού όπως και την προδιάθεση του για καταθλιπτικά συμπτώματα.
Πρόσφατες έρευνες αναφέρουν ότι παιδιά τα οποία έχουν μεγαλώσει σε διαφορετικούς τύπους οικογένειας, εκφράζουν συναισθηματικά προβλήματα.. Σε ένα γενικό πλαίσιο, τα παιδία τα οποία έχουν μεγαλώσει με ένα βιολογικό γονέα και έναν μη βιολογικό γονέα, χαρακτηρίζονται από χαμηλή αυτοπεποίθηση, συμπτώματα άγχους και απομόνωσης, καταθλιπτική διάθεση και αυτοκτονικούς ιδεασμούς
Ένας άλλος βασικός παράγοντας, ο οποίος επηρεάζει την αυτοκτονική προδιάθεση του εφήβου, αφορά την απώλεια ενός προσώπου, μέσα στην οικογένεια το οποίο, την υποστήριζε τόσο υλιστικά όσο και συναισθηματικά. Οι γυναίκες από τους άνδρες, εκφράζουν διαφορετικές αντιδράσεις απέναντι στην απώλεια και στην προσαρμογή τους, στις νέες συνθήκες που φέρνει μια απώλεια. Υφίστανται δε και βιολογικοί παράγοντες που δικαιολογούν αυτήν την διαφοροποίηση όσο και για τους γενετικούς και τους κοινωνικούς υπάρχουν ακόμα αναπάντητα ζητήματα. Τα αγόρια, είναι πιο ευάλωτα από τα κορίτσια στο να απαντούν στην απώλεια, με έντονο άγχος αποχωρισμού, διαφωνία και στασιμότητα.
Επιστημονικές μελέτες, αναφέρουν ότι υπάρχει άμεση συσχέτιση ανάμεσα στην γονεϊκή ψυχοπαθολογία και στην εφηβική αυτοκτονική προδιάθεση. Στις περιπτώσεις που η μητέρα πάσχει από συναισθηματική διαταραχή, οι έφηβοι, καθώς δυσκολεύονται να εκφράσουν τα συναισθήματα τους, καταφεύγουν σε αυτοκτονικές πράξεις, προκειμένου να ξεφύγουν από την σκληρή πραγματικότητα.
Mία άλλη έρευνα, υπέδειξε, ότι οι πατέρες των παιδιών αυτών, που εκφράζουν τάσεις αυτοκαταστροφής, εκφράζουν κατάθλιψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση και είναι ευάλωτοι στην χρήση αλκοόλ, σε σχέση με τους πατέρες των παιδιών που δεν εκφράζουν αυτοκτονικούς ιδεασμούς.
Ο πληθυσμός των εφήβων που ζουν και μεγαλώνουν με γονείς που αντιμετωπίζουν προβλήματα υγείας έχει αποδειχθεί ότι είναι πιο ευάλωτος σε αυτοκαταστροφικές τάσεις σε σχέση με αυτόν που συμβιώνει με υγιείς γονείς. Μια ασθένεια, η οποία καθιστά τον γονέα δυσλειτουργικό κινητικά, στερεί αυτομάτως από το γονέα την δυνατότητα, να φροντίζει το παιδί του, επίσης μπορεί να τον κάνει πιο εγωκεντρικό και επιθετικό- αυτού του είδους τα χαρακτηριστικά, δεν ευνοούν την επικοινωνία μεταξύ των μελών της οικογένειας.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, τα παιδιά συνεπώς διστάζουν να εκφράσουν τα συναισθήματα και τις ανάγκες τους και προκειμένου να εξωτερικεύσουν το άγχος τους, καταφεύγουν σε απόπειρες αυτοκτονίας ή αναπτύσσουν αυτοκτονική συμπεριφορά.
Η φυσική οικογενειακή βία όπως και η σεξουαλική κακοποίηση που μπορεί να δέχεται κάποιο από τα μέλη της οικογένειας και συνήθως το ορίζουμε στην περίπτωση αυτή, το πλαίσιο του ζεύγους, αποτελούν βασικό παράγοντα στην έκφραση αυτοκαταστροφικών τάσεων και στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του εφήβου.
Κλίνοντας, αξίζει να σημειωθεί, ότι όλα τα προαναφερόμενα ευρήματα έχουν υποστηριχθεί από έρευνες που διεξαχθήκαν σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η Ελλάδα αποτελεί μια ευρωπαϊκή χώρα που εξίσου εκφράζει μια αυξητική τάση στο κομμάτι των αυτοκτονιών. Το ποσοστό στην Ελλάδα, είναι 3,8 περιπτώσεις αυτοκτονιών ανά 100.000 νέους για τα αγόρια και 0,8 για τα κορίτσια. Σύμφωνα, με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, οι αυτοκτονίες, τα κακοήθη νοσήματα και τα ατυχήματα στην εφηβική ηλικία, αποτελούν τις τρεις συχνότερες αιτίες θανάτου σήμερα, γεγονός που θα πρέπει να μας συνθλίβει και παράλληλα να μας κινητοποιεί.
Φακίρη Σεβαστή
Ψυχολόγος- Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια
Συμβουλευτική- ψυχοθεραπεία ζευγαριών
Bsc in Psychology University of Middlessex, U.K
Μsc in Child Development University of London – Institute of Education, U.K
