Αυτό το μεταβατικό στάδιο, από την παιδική ηλικία στην εφηβεία, είναι εξαιρετικά καθοριστικό για την ψυχοσύνθεση του μελλοντικού ενήλικα. Χρειάζεται γονείς και εκπαιδευτικοί να δείξουν ιδιαίτερη προσοχή.Στην ηλικία των 5ετών περίπου, το παιδί αρχίζει να κρίνει τον εαυτό του και να νιώθει αισθήματα ενοχής και ντροπής, αν κάνει κάτι αντίθετο από τις προσδοκίες που έχει από τον εαυτό του- προσδοκίες που αρχικά ανήκαν στους γονείς του, αλλά που τώρα έχουν γίνει μέρος των δικών του εσωτερικών απαιτήσεων. Βέβαια, οι ειδικότερες λεπτομέρειες που επηρεάζουν την εξέλιξη του ατόμου είναι διαφορετικές στην κάθε οικογένεια ή σε διαφορετικές πολιτισμικές ομάδες. Η εικόνα που έχει για τον εαυτό του, η ενοχή, η ντροπή, οι προσδοκίες από τον εαυτό του, είναι συνεχώς στο προσκήνιο της ζωής του εφήβου που επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τη συμπεριφορά του, αλλά το πώς βιώνει όλες αυτές τις καταστάσεις συνδέεται πολύ στενά από τις εμπειρίες που είχε στην παιδική του ηλικία.
Η εφηβεία είναι, εν μέρει, επανάληψη της παιδικής ηλικίας. Βιώνεται βέβαια διαφορετικά, καθώς στην εφηβεία το άτομο έχει ωριμάσει σεξουαλικά.
Οικογένεια και ομάδα
«Καλό» συνήθως ονομάζουμε το παιδί που δεν ενοχλεί τους γύρω του ή το ήσυχο παιδί που κάνει ότι του λένε, χωρίς ποτέ να παραπονιέται. Αλλά συχνά το ίδιο παιδί μπορεί να αποτυγχάνει στο σχολείο ή να μην έχει φίλους ή να κλαίει κρυφά, ή ακόμα χειρότερα, να μην ικανό να δείξει τη δυστυχία του. Όταν φτάσει στην εφηβεία μπορεί ξαφνικά να βρεθεί αντιμέτωπο με το γεγονός ότι οι τρόποι με τους οποίους αντιμετώπιζε το στρες όταν ήταν παιδί, του δημιουργούν τώρα μεγαλύτερες δυσκολίες. Το ήσυχο, μάλλον απομονωνόμενο ή «καλό» παιδί, το οποίο οι γονείς θεωρούσαν ακριβώς το είδος του παιδιού που ήθελαν, ξαφνικά στην εφηβεία, βρίσκεται αντιμέτωπο με το γεγονός ότι η συμπεριφορά ή οποία στην παιδική του ηλικία κέρδιζε την παραδοχή, τώρα δεν το βοηθάει. Αντί αυτής της παραδοχής, τώρα αισθάνεται απομόνωση, αρχίζει να νομίζει ότι οι άλλοι δεν το θέλουν, σταδιακά αντιλαμβάνεται πως οι δικαιολογίες της παιδικής του ηλικίας δεν είναι πια ικανοποιητικές, γιατί οι επιπτώσεις τους είναι πολύ δραστικές και οδυνηρές π.χ η απομόνωση, η λύπη, η αίσθηση ότι κάτι δεν πάει καλά με αυτόν, η εντύπωση του ότι είναι κοινωνικά αποτυχημένος ή, ίσως, το ότι νιώθει πως οι σκέψεις του δεν είναι φυσιολογικές και τον τρομάζουν. Σε αυτή την κρίσιμη ηλικία, ο έφηβος ζητά παραδοχή και αναγνώριση από τους συνομήλικους του, αλλά για να την αποκτήσει, θα πρέπει να ανταποκρίνεται και να συμπεριφέρεται με τρόπους παραδεκτούς πλέον από την ομάδα. Το επίπεδο και οι προσδοκίες της ομάδας των συνομηλίκων του μπορεί να διαφέρουν από των γονιών του, αλλά η παραδοχή ή η απόρριψη, τα συναισθήματα μίσους ή αγάπης για τον εαυτό του ξεπηδούν, πρωταρχικά, μέσα από τη δική του συνείδηση. Αυτό είναι που κάνει τον έφηβο να αισθάνεται επιτυχημένος ή αποτυχημένος, καλός ή κακός. Παρά το γεγονός ότι οι βάσεις για τη μελλοντική ψυχολογική ζωή του εφήβου έχουν μπει πολύ νωρίς, μόνο από τα έξι ή επτά μέχρι τα δώδεκα ή δεκατρία χρόνια, μπορούμε να διακρίνουμε καλύτερα τα σημάδια κινδύνου. Σε αυτή την περίοδο μπορούμε να δούμε αν η εφηβεία ενός ατόμου (και στη συνέχεια η ενήλικη ζωή του) θα έχει μια ήρεμη εξέλιξη ή θα παρουσιάσει σοβαρές δυσκολίες.
Σημάδια
Ορισμένες άλλες μορφές συμπεριφοράς που πρέπει να αντιμετωπίζονται με προσοχή είναι οι ξαφνικές εκρήξεις ή η ξαφνική υιοθέτηση κάποιων τρόπων συμπεριφοράς που διαφέρουν τελείως από τη συμπεριφορά που είχε μέχρι τώρα ή που δεν είναι σύμφωνες με τον χαρακτήρα του. Πολλές φορές αυτή η αλλαγή μπορεί να μην είναι κάτι το σοβαρό και ίσως να οφείλεται στο ότι το παιδί δεν αισθάνεται καλά ή σε κάποιο σοβαρό καβγά των γονέων ή στο ότι ο πατέρας έμεινε άνεργος ή στο ότι η αδερφή του πήρε μεγαλύτερους βαθμούς στο σχολείο. Πιο συχνά, όμως, μπορεί να είναι ένα σημάδι ότι υπάρχει μία συγκαλυμμένη διαταραχή και από την άποψη της πρόληψης, θα πρέπει τέτοιου είδους συμπεριφορές να διερευνώνται προσεκτικά γιατί συνήθως είναι τα πρώτα δείγματα υπερβολικού στρες στο παιδί. Η κατανόηση της παιδικής ζωής του εφήβου μας βοηθά να έχουμε μια καλύτερη εικόνα ως προς τον βαθμό που αυτή επηρέασε την εξέλιξη και την ικανότητα δράσης του, πριν ακόμα φτάσει στην περίοδο της σεξουαλικής του ωρίμανσης.
Νέλλη Θεοδοσίου
Πτυχιούχος Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο της Αμιένης (Γαλλία).Ειδίκευση στην Κλινική ψυχολογία καθώς και στην Παιδοψυχολογία.Από το 1988 ως σήμερα, εργάζεται ως ψυχολόγος- παιδοψυχολόγος στον ιδιωτικό τομέα. Ιδρυτικό μέλος του συλλόγου « Όναρ- μέσω τέχνης για το άρρωστο παιδί». Μέλος της ελληνικής εταιρείας εφηβικής ιατρικής. 7ετης συνεργασία με το περιοδικό « Το παιδί μου και εγώ ». 5ετης συνεργασία με το εβδομαδιαίο περιοδικό «Είναι». Τα τελευταία 5 χρόνια συνεργασία με το περιοδικό «Παιδί και νέοι γονείς ».Τακτικές εμφανίσεις σε τηλεοπτικές εκπομπές κοινωνικού περιεχομένου καθώς και σε δελτία ειδήσεων. Ραδιοφωνικές συνεντεύξεις. Συνεντεύξεις και άρθρα σε εφημερίδες και περιοδικά.
