Η Αφασία είναι μία επίκτητη νευρογενής διαταραχή του λόγου που την χαρακτηρίζει η απώλεια συγκεκριμένων γλωσσικών λειτουργιών που σχετίζονται με την ικανότητα α) να παράγουμε λεκτικά μηνύματα (να βρίσκουμε τις κατάλληλες λέξεις, να τις βάζουμε μαζί για να συντάξουμε λεκτικά μηνύματα τα οποία τελικά εκφωνούμε στους ακροατές μας) και β) να κατανοούμε το λόγο των άλλων (να προσλαμβάνουμε και να καταλαβαίνουμε λέξεις, σειρές λέξεων και τα νοήματα που σηματοδοτούν αυτές οι σειρές και να ανταποκρινόμαστε ανάλογα) γ) να χρησιμοποιούμε το γραπτό λόγο (να γράφουμε και να διαβάζουμε).
Η αφασία είναι συνέπεια μόνιμης εγκεφαλικής βλάβης που μπορεί να προκληθεί από ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο, εγκεφαλική αιμορραγία, κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, μετεγχειρητικά τραύματα, όγκους ή εκφυλιστικές παθήσεις όπως για παράδειγμα η σκλήρυνση κατά πλάκας ή η ασθένεια κινητικών νευρώνων. Η θέση και η έκταση της εγκεφαλικής βλάβης καθορίζει το είδος και τη σοβαρότητα των αφασικών συμπτωμάτων του ασθενούς καθώς και την πρόγνωση της θεραπείας.
Οι αφασικοί ασθενείς μπορεί να έχουν μία ή περισσότερες από τις ακόλουθες δυσκολίες:
· δυσκολία να βρουν την κατάλληλη λέξη που θέλουν να πουν ακόμα κι αν γνωρίζουν την έννοια της (ανομία)
· δυσκολία να συντάσσουν, μεγάλες, ολοκληρωμένες, γραμματικά σωστές και κατανοητές προτάσεις
· υπερπαραγωγή λόγου, μεγάλες προτάσεις με πολλές λέξεις -συνήθως ασύντακτες- χωρίς σαφές και συγκεκριμένο νόημα
· χρήση παραφράσεων, δηλαδή λέξεων παραφρασμένων με φωνητικά, σημασιολογικά ή γραμματικά κριτήρια
· δυσκολία στην κατανόηση πολύπλοκων (συντακτικά και γραμματικά) προτάσεων
· δυσκολία στη συσχέτιση της λέξης με την έννοια που αντιπροσωπεύει
· δυσκολία στην κατανόηση ορισμένων κατηγοριών εννοιών (για παράδειγμα, μπορεί να κατανοούν καλύτερα συγκεκριμένες από αφηρημένες έννοιες ή συχνές λέξεις καλύτερα από σπανιότερα χρησιμοποιούμενες λέξεις)
· δυσκολίες στο γραπτό λόγο δηλαδή στη γραφή ή και στην ανάγνωση (επίκτητη δυσλεξία – δυσγραφία)
Το πρόσωπο με αφασία νοιώθει ότι είναι κλειδωμένο και εγκλωβισμένο μέσα στο ίδιο του το μυαλό αφού οι λέξεις και τα νοήματα υπάρχουν αλλά δεν μπορούν εύκολα και με ακρίβεια να εκφραστούν. Όσοι δεν γνωρίζουν τις δυσκολίες του προσώπου με αφασία συχνά συγχέουν τις επικοινωνιακές του δυσκολίες με διανοητικές ή θεωρούν ότι βρίσκεται σε κατάσταση σύγχυσης, κάτι που γίνεται αντιληπτό και δικαιολογημένα εξοργίζει τα πρόσωπα με αφασία.
Συχνές αρθρωτικές δυσκολίες που συνοδεύουν την αφασία
Ως νευρογενής διαταραχή η αφασία συχνά συνοδεύεται και από επίκτητες νευρολογικές διαταραχές στην άρθρωση που σαν αιτιολογία μπορεί να έχουν το ίδιο νευρολογικό συμβάν που προκάλεσε την αφασία. Τέτοιες είναι η δυσαρθρία και η δυσπραξία. Η δυσαρθρία και δυσπραξία είναι διαταραχές που επηρεάζουν την ομιλία περιφερειακά, στο καθαρά εκτελεστικό – αρθρωτικό κομμάτι, ενώ η αφασία είναι μια διαταραχή του κεντρικού γλωσσικού συστήματος.
Η δυσαρθρία είναι δυσκολία στην άρθρωση εξαιτίας μόνιμης ή παροδικής βλάβης στους μύες ή τους νευρώνες που δίνουν νεύρωση στους μύες, που συμμετέχουν στην άρθρωση. Παρατηρείται υποτονία ή υπερτονία ή έλλειψη αίσθησης στους μύες τους στόματος και επομένως έλλειψη ακρίβειας στην άρθρωση και ορισμένες φορές σιελόρροια. Η δυσαρθρική ομιλία ακούγεται περίπου σαν την ομιλία κάποιου που βρίσκεται σε κατάσταση μέθης και η αίσθηση προσομοιάζει με αυτήν που έχουμε μετά την τοπική αναισθησία στο στόμα, για οδοντιατρικές πράξεις.
Η δυσπραξία είναι δυσκολία στον προγραμματισμό και εκτέλεση αρθρωτικών κινήσεων απουσία μυϊκής βλάβης. Είναι νευρολογικής φύσεως δυσκολία αλλά σε πιο κεντρικό επίπεδο από τη δυσαρθρία. Ο ασθενής με δυσπραξικά χαρακτηριστικά στην ομιλία μιλά με πολλαπλές αποδόσεις της ίδιας λέξης και ενώ μπορεί να πει αυθόρμητα μία λέξη δυσκολεύεται να την πει με εντολή ή με μίμηση.
Οι δύο διαταραχές μπορεί να συνυπάρχουν όπως συχνά συνυπάρχουν και με την αφασία.
Μια άλλη νευρολογική διαταραχή που μπορεί να συνοδεύει τη αφασία είναι η δυσφαγία. Η δυσφαγία είναι διαταραχή στη μάσηση και την κατάποση και αποτελεί εξειδικευμένο αντικείμενο της λογοθεραπευτικής παρέμβασης.
Λογοθεραπευτική παρέμβαση στην αφασία
Στόχος της λογοθεραπευτικής παρέμβασης είναι η με οποιονδήποτε τρόπο αποκατάσταση της επικοινωνιακής λειτουργίας και η βελτίωση της ποιότητας ζωής του αφασικού προσώπου.
Η λογοθεραπευτική παρέμβαση μπορεί να ξεκινήσει ενώ ακόμα ο ασθενής βρίσκεται στο νοσοκομείο. Μπορεί να συνεχίζεται για αρκετά χρόνια μετά –εφόσον ο ασθενής το επιθυμεί και η κλινική εικόνα του το δικαιολογεί- με διαφορετικούς στόχους σε κάθε φάση της εξέλιξής του και με διαφορετικούς τρόπους παρέμβασης.
Οι τρόποι παρέμβασης μπορεί να περιλαμβάνουν ατομική ή ομαδική θεραπεία, συμβουλευτική των οικείων προσώπων για θέματα επικοινωνίας, συμμετοχή του αφασικού προσώπου σε ομάδες αυτοβοήθειας, παρέμβαση για την επίλυση λειτουργικών προβλημάτων όπως οι διαταραχές στην κατάποση, εκπαίδευση στη χρήση ηλεκτρονικών επικοινωνιακών βοηθημάτων, ψυχολογική στήριξη και κοινωνικοποίηση σε συνεργασία με τις κατάλληλες ειδικότητες. Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να δείτε εδώ: http://www.logosinstitute.gr/index.jsp?categoryID=24
Σημαντική βοήθεια και υποστήριξη της οικογένειας και του ασθενούς μπορεί να προσφέρει ο Ελληνικός Σύλλογος για την Αφασία. (www.aphasia.gr) . Ο Σύλλογος οργανώνει και συντονίζει και τις ομάδες αυτοβοήθειας στην Ελλάδα.
Περισσότερες πληροφορίες για τη λογοθεραπευτική παρέμβαση και υποστήριξη παρέχει ο Πανελλήνιος Σύλλογος Λογοπεδικών www.logopedists.gr
Γιώργος Κ. Φούρλας
Σπούδασε παιδαγωγικά στην Αθήνα, Εκπαιδευτική Ψυχολογία και Ανάπτυξη Αναλυτικών Προγραμμάτων για τη γλώσσα στο Πανεπιστήμιο του Cardiff στην Ουαλία. Συνέχισε τις σπουδές του στο τμήμα Σπουδών Κλινικής Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου City του Λονδίνου στον τομέα της Παθολογίας του Λόγου και της Επικοινωνίας και απέκτησε μεταπτυχιακό επαγγελματικό δίπλωμα λογοπαθολόγου. Αργότερα στο ίδιο πανεπιστήμιο ολοκλήρωσε τις σπουδές του για το μεταπτυχιακό δίπλωμα (M.Sc.SLT) στη Θεραπεία Λόγου και Ομιλίας. Από το 1992 εργάζεται ως Θεραπευτής Λόγου και Ομιλίας, είναι μέλος του Βασιλικού Κολεγίου Θεραπευτών Λόγου και Ομιλίας (RCSLT) της Βρετανίας και του Πανελληνίου Συλλόγου Λογοπεδικών (ΠΣΛ). Εργάστηκε στην Εταιρεία Προστασία Σπαστικών και στον ιδιωτικό τομέα, διετέλεσε συνεργάτης του Πανεπιστημίου City του Λονδίνου, συμμετέχει ως εισηγητής σε πολλά συνέδρια στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και σε επιτροπές εργασίας του Πανελληνίου Συλλόγου Λογοπεδικών. Διευθύνει το Ινστιτούτο για τις Διαταραχές Επικοινωνίας «λόγος» και το Κέντρο Έρευνας και Θεραπείας Τραυλισμού. Ως κλινικός επόπτης εποπτεύει θεραπευτές και φοιτητές λογοθεραπείας, συντονίζει την Ομάδα Ειδικού Ενδιαφέροντος στις Διαταραχές Ροής της Ομιλίας του ΠΣΛ και συμμετέχει στη συντακτική επιτροπή της επιστημονικής έκδοσης του ΠΣΛ. Ιδιαίτερο κλινικό ενδιαφέρον έχει στις εξελικτικές διαταραχές λόγου και ομιλίας και στις διαταραχές ροής της ομιλίας.
