Η καρδιά αποτελείται από τέσσερις κοιλότητες (δύο κόλπους και δύο κοιλίες). Από την αριστερή κοιλία ξεκινάει η αορτή που αρδεύει με αίμα όλα τα όργανα του σώματος και από τη δεξιά κοιλία ξεκινάει η πνευμονική αρτηρία που μεταφέρει το αίμα στους πνεύμονες. Μεταξύ των κοιλοτήτων της καρδιάς υπάρχουν βαλβίδες (σχήμα 1). Η φυσιολογική λειτουργία των βαλβίδων επιτρέπει την ομαλή μεταφορά του αίματος από τη μία κοιλότητα στην άλλη και παρεμποδίζει την παλινδρόμηση αυτού. Όταν μια βαλβίδα δε λειτουργεί φυσιολογικά, άσχετα με την αιτιολογία, τότε έχουμε βαλβιδοπάθεια .
Η βαλβίδα που είναι πιο στενή από τη φυσιολογική (στένωση βαλβίδας), εμποδίζει τη μεταφορά του αίματος από τη μια κοιλότητα στην άλλη, όταν δε δεν κλείνει στεγανά (ανεπάρκεια βαλβίδας), τότε υπάρχει παλινδρόμηση αίματος προς την αντίθετη κατεύθυνση
Σχήμα 1: Σχηματική παράσταση της καρδιάς. Φαίνονται οι τέσσερις βαλβίδες μεταξύ των διαφόρων κοιλοτήτων.
Η αιτιολογία των βαλβιδοπαθειών έχει αλλάξει σημαντικά τα τελευταία 50 με 60 χρόνια. Η μεγάλη ελάττωση του ρευματικού πυρετού, η αύξηση του μέσου όρου ζωής, η ανάπτυξη της τεχνολογίας και η εμφάνιση βαλβιδοπαθειών νέας αιτιολογίας είναι οι σημαντικότεροι λόγοι για την αλλαγή αυτή (Σχήμα 2). Παρά τη μεγάλη ελάττωση όμως της συχνότητας του ρευματικού πυρετού, ο αριθμός των ασθενών που υποβάλλεται σε εγχείριση για βαλβίδα δεν έχει ελαττωθεί. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο μέσος όρος ζωής έχει αυξηθεί και συνεπώς και οι βαλβιδοπάθειες που συνοδεύονται με την αύξηση αυτή, όπως είναι η ανεπάρκεια της μιτροειδούς και η στένωση της αορτής.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, σπάνια βέβαια, ορισμένα φάρμακα μπορεί να προκαλέσουν βαλβιδοπάθεια. Το ενδιαφέρον για τις βαλβιδοπάθειες έχει αυξηθεί τελευταία, γιατί συχνά βαλβιδοπάθεια συνυπάρχχει με άλλα νοσήματα (π.χ. μυοκαρδιοπάθεια, νεφρική ανεπάρκεια, κ.ά.). Τα νοσήματα είναι δυνατόν να προκαλέσουν βαλβιδοπάθεια ή η βαλβιδοπάθεια να προκαλέσει μυοκαρδιοπάθεια και καρδιακή ανεπάρκεια. Το γεγονός είναι ότι η συνύπαρξη αυτή επιδεινώνει την πρόγνωση.
Σχήμα 2: Λόγοι που συνέβαλαν στην αλλαγή της αιτιολογίας των βαλβιδοπαθειών
Κατά γενικό κανόνα, κάθε βαλβιδοπάθεια είναι στην αρχή ελαφράς μορφής και δεν προκαλεί συμπτώματα. Οι βαλβιδοπάθειες όμως με την πάροδο του χρόνου χειροτερεύουν. Όταν φτάσουν στο σημείο να προκαλέσουν μεγάλου βαθμού στένωση ή ανεπάρκεια, τότε αρχίζουν τα συμπτώματα, τα οποία κυρίως είναι λαχάνιασμα με μικρού βαθμού ή και ακόμα χωρίς κόπωση, μικρή αντοχή στην κόπωση, εύκολη κόπωση ή και περιφερικό οιδήματα. Τονίζεται ότι, κατά την εγκυμοσύνη, ασθενείς με βαλβιδοπάθεια που δεν είχαν συμπτώματα πριν από αυτή, μπορεί να γίνουν συμπτωματικοί. Για το λόγο αυτό, γυναίκες με βαλβιδοπάθεια πρέπει να συμβουλεύονται τον καρδιολόγο πριν μείνουν έγκυες και να παρακολουθούνται από αυτόν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
Επειδή οι βαλβιδοπάθειες στην αρχική τους μορφή δεν προκαλούν συμπτώματα, ο άρρωστος με βαλβιδοπάθεια δεν επισκέπτεται το γιατρό για το συγκεκριμένο αυτό λόγο, αλλά για άλλο πρόβλημα υγείας ή για προσχεδιασμένη εξέταση, οπότε κατά την ακρόαση της καρδιάς ακούγεται ένα ”φύσημα” που είναι χαρακτηριστικό για κάθε βαλβιδοπάθεια. Στην αρχή, η διάγνωση θα γίνει από το γιατρό σε τυχαία εξέταση. Επειδή ορισμένες βαλβιδοπάθειες μπορεί να κληρονομούνται, το οικογενειακό ιστορικό έχει ιδιαίτερη σημασία, γιατί την ίδια βαλβιδοπάθεια που έχουν οι γονείς μπορεί να κληρονομήσουν και τα παιδιά. Βαλβιδοπάθειες που κληρονομούνται είναι η πρόπτωση της μιτροειδούς βαλβίδας που προκαλεί ανεπάρκεια αυτής και η διγλώχινα αορτική βαλβίδα που συνήθως προκαλεί στένωση της αορτής. Επίσης, άτομα που έχουν ιστορικό ρευματικού πυρετού πρέπει να εξετάζονται για πιθανή ύπαρξη βαλβιδοπάθειας.
Κάθε παθολογική βαλβίδα σε ορισμένες περιπτώσεις έχει μεγαλύτερες πιθανότητες από τη φυσιολογική να μολυνθεί. Γι’ αυτό το λόγο, πριν από μικροχειρουργικές επεμβάσεις και προτού οι ασθενείς πάνε στον οδοντίατρο πρέπει να ρωτούν το γιατρό τους αν θα χρειασθεί να πάρουν αντιβιοτικά ή όχι. Όταν ο βαθμός της βαλβιδοπάθειας είναι μικρός, οι ασθενείς δε χρειάζεται να περιορίσουν τις σωματικές τους δραστηριότητες. Ασθενείς με βαλβιδοπάθεια, πριν λάβουν ενεργό μέρος στον αθλητισμό, πρέπει να συμβουλευθούν το γιατρό τους. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, πριν και κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, οι ασθενείς πρέπει να παρακολουθούνται από καρδιολόγο. Οι βαλβιδοπάθειες χειροτερεύουν με την πάροδο του χρόνου, γι’ αυτό το λόγο οι ασθενείς αυτοί πρέπει να εξετάζονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα (κάθε 1-2 χρόνια), εφόσον δεν έχουν συμπτώματα. Το ηχωκαρδιογράφημα που θα ζητήσει ο γιατρός να γίνει, προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες τόσο για την κατάσταση των βαλβίδων όσο και για την κατάσταση της καρδιάς.
Όταν η βαλβιδοπάθεια είναι ελαφράς μορφής και ο ασθενής δεν έχει συμπτώματα, τότε δε χρειάζεται ιδιαίτερη θεραπεία. Σε ορισμένες μορφές βαλβιδοπαθειών που παρατηρούνται σε μεγάλη ηλικία, η χορήγηση φαρμάκων που δίδονται για πρόληψη της αθηρωσκλήρωσης είναι δυνατόν να αναχαιτίσουν την εξέλιξη αυτής. Εφόσον η βαλβιδοπάθεια είναι βαριά και ο ασθενής έχει συμπτώματα, τότε, εκτός από τα φάρμακα που θα καθορίσει ο γιατρός, στις πιο πολλές περιπτώσεις, χρειάζεται επέμβαση. Η επέμβαση μπορεί να είναι αντικατάσταση της βαλβίδας ή των βαλβίδων, η διορθωτική χειρουργική επέμβαση χωρίς τοποθέτηση τεχνητής βαλβίδας.
Αντιμετώπιση βαλβιδοπάθειας στο εργαστήριο καθετηριασμών χωρίς εγχείρηση
Σε ορισμένες μορφές βαλβιδοπάθειας, π.χ. στένωση μιτροειδούς, στένωση πνευμονικής, είναι δυνατόν να γίνει διάνοιξη της βαλβίδας με μπαλόνι. Επίσης, τα τελευταία χρόνια άρχισε να γίνεται αντικατάσταση βαλβίδων κυρίως της αορτικής στο εργαστήριο των καθετηριασμών χωρίς εγχείρηση ανοιχτής καρδιάς (Σχήμα 3). Τα πρώτα αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά. Η μέθοδος αυτή σήμερα κατά κύριο λόγο εφαρμόζεται σε υψηλού κινδύνου ασθενείς. Επειδή η στένωση της αορτής αυξάνει με την ηλικία, πιστεύεται ότι μελλοντικά ο αριθμός των ασθενών αυτών θα αυξηθεί σημαντικά. Υπάρχουν μελέτες εν εξελίξει σήμερα στην Ευρώπη και Αμερική που μελετούν τα μακροχρόνια αποτελέσματα (τουλάχιστον πενταετία) από την εφαρμογή αυτής της τεχνικής.
Σχήμα 3: Βαλβίδα που μπορεί να τοποθετηθεί με καθετήρα στη θέση της αορτικής βαλβίδας χωρίς εγχείρηση ανοιχτής καρδιάς.
Επίσης, εκτός από την αορτική είναι δυνατόν να γίνει αντικατάσταση της πνευμονικής βαλβίδας στο εργαστήριο καθετηριασμού. Ασθενείς μετά από επέμβαση στη βαλβίδα δεν είναι τελείως φυσιολογικά άτομα και γι’ αυτό το λόγο πρέπει να λαμβάνουν φάρμακα, τα οποία θα καθορίσει ο γιατρός. Οι ασθενείς όμως αυτοί μπορεί να έχουν σχεδόν φυσιολογική ζωή και να ζήσουν πολλά χρόνια, ακόμα και δεκαετίες (σχήμα 4).
Σχήμα 4: Ακτινογραφία θώρακος σε δύο διαφορετικές προβολές, σε ασθενή που έχει κάνει αντικατάσταση τριών βαλβίδων πριν από πολλά χρόνια (Α=Αορτική, Μ=Μιτροειδής, Τ=Τριγλώχινα).
Σημεία που πρέπει να τονιστούν:
- Επειδή ορισμένες βαλβιδοπάθειες μπορεί να κληρονομούνται, το οικογενειακό ιστορικό έχει ιδιαίτερη σημασία, γιατί η ίδια βαλβιδοπάθεια που υπάρχει στους γονείς μπορεί να κληρονομηθεί και στα παιδιά..
- Πριν από μικροχειρουργικές επεμβάσεις ή πριν από επίσκεψη στον οδοντίατρο, οι ασθενείς με βαλβιδοπάθεια πρέπει να ρωτούν το γιατρό τους αν θα χρειασθεί να πάρουν αντιβιοτικά.
- Ασθενείς με βαλβιδοπάθεια, πριν λάβουν ενεργό μέρος στον αθλητισμό, πρέπει να συμβουλευθούν το γιατρό.
- Γυναίκες με βαλβιδοπάθεια πρέπει να συμβουλεύονται τον καρδιολόγο πριν μείνουν έγκυες και να παρακολουθούνται από αυτόν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης
Χαρίσιος Μπουντούλας, Dr., Dr. Hon., Mult
Καθηγητής-Ακαδημαϊκός
The Ohio State University, USA
Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών Ακαδημίας Αθηνών
Απεφοίτησε από τη Στρατιωτική Ιατρική Σχολή και έλαβε το πτυχίο της Ιατρικής και το διδακτορικό του δίπλωμα από την Ιατρική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ). Εκπαιδεύτηκε για τη λήψη ειδικότητας Εσωτερικής Παθολογίας και Καρδιολογίας στην Α΄ Παθολογική Κλινική της Ιατρικής Σχολής του ΑΠΘ, την οποία διηύθυνε ο αείμνηστος Καθηγητής Δ. Βάλτης και στο Ohio State University, College of Medicine, Columbus, ΗΠΑ.
Διετέλεσε Καθηγητής Εσωτερικής Παθολογίας/Καρδιολογίας από το 1980 έως το 2002 και Καθηγητής της Φαρμακευτικής από το 1984 έως το 2002 στο Ohio State University, ΗΠΑ. Το 1998 εξελέγη Αντεπιστέλλον Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Από το 2002 υπηρετεί ως Διευθυντής του Κέντρου Κλινικής Έρευνας και Πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών. Από τον Ιανουάριο του 2005 έως τον Ιανουάριο του 2007 ήταν Πρόεδρος της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας. Επιπλέον, έχει λάβει τον τίτλο του Επίτιμου Διδάκτορα από διάφορες Ιατρικές Σχολές.
Έχει εκδόσει ή συνεκδόσει 18 βιβλία/μονογραφίες σε τρεις γλώσσες και έχει δημοσιεύσει 190 κεφάλαια σε πολυάριθμα διδακτικά βιβλία. Είναι ένας από τους λίγους Καρδιολόγους παγκοσμίως που έχει δημοσιεύσει κεφάλαια σε όλα τα κλασσικά διδακτικά βιβλία που θεωρούνται ευαγγέλια της καρδιολογίας και χρησιμοποιούνται σε όλο τον κόσμο τις τελευταίες τρεις δεκαετίες. Έχει περί τις 600 δημοσιεύσεις σε 8 γλώσσες. Επίσης, έχει κάνει περισσότερες από 650 παρουσιάσεις σε Ιατρικές σχολές, Ακαδημαϊκά κέντρα και εθνικές/διεθνείς συναντήσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Έχει διατελέσει εκδότης, μέλος της συντακτικής επιτροπής ή κριτής σε περισσότερα από 30 επιστημονικά περιοδικά.
Είναι ένας από τους λίγους ερευνητές που έχει ασχοληθεί εκτεταμένα με την κλινική, πειραματική, και βασική έρευνα κι έχει δημοσιεύσεις σχεδόν σε όλα τα περιοδικά που ασχολούνται με τις καρδιαγγειακές παθήσεις και τις βιολογικές επιστήμες¨ από το ”Circulation” έως το ”Journal of Clinical Investigation” και τo ”Nature Genetics”. Συμμετέχει ακόμα ενεργά στη διδασκαλία και την καθοδήγηση φοιτητών της Ιατρικής, και Ιατρούς, κάτι που κάνει εδώ και πολλές δεκαετίες. Επίσης, συμμετέχει ενεργά σε κλινικό έργο και έχει συμπεριληφθεί στον κατάλογο των Καλύτερων Ιατρών της Αμερικής.
Είναι διεθνής αυθεντία σε πολλούς τομείς της Καρδιολογίας και η έρευνά του έχει συμβάλει σε αλλαγές στην κλινική πράξη. Χαρακτηριστικά είναι τα σχόλια του περιοδικού ”New England Journal of Medicine” (1993; 3 Σεπτεμβρίου, σελ. 737), όπου ο κ. Μπουντούλας αναφέρεται ως ”Eνας από τους Ανθρώπους της Αναγέννησης της Καρδιολογίας” (One of the Renaissance people of Cardiology).
