Πολλές θεωρίες και έρευνες  απέδωσαν διαφορές περιγραφές σχετικά με το τι ορίζεται ως γονεοποιήση. Η γονεοποίηση εμπεριέχει έναν λειτουργικό και έναν συναισθηματικό ρόλο  σύμφωνα με τον οποίο το παιδί θυσιάζει τις δικές του ανάγκες για προσοχή – φροντίδα – καθοδήγηση προκειμένου να φροντίσει τις συναισθηματικές και λειτουργικές ανάγκες των γονιών του. Η ανάληψη γονεϊκού ρόλου από ένα παιδί,  παρατηρείται όταν  οι γονείς δεν μπορούν να ασκήσουν τον γονεϊκό ρόλο και τον μεταβιβάζουν σε ένα άλλο μέλος της οικογένειας το οποίο δεν είναι υπεύθυνο για αυτόν τον ρόλο και δεν πρέπει να τον ασκεί. Έρευνες, υποστηρίζουν ότι, τα παιδιά μπορεί να είναι προγεννητικά προδιατεθειμένα να υπακούν και να απαντούν στις υποσυνείδητες ανάγκες των γονιών τους. Τα παιδία από την φύση τους, δείχνουν προθυμία στο να εκπληρώνουν τις ανάγκες των γονιών τους

.

 

Όταν αυτή η διαδικασία, επιτελείται σε υγιής βάσεις, τότε τα παιδιά αναπτύσσουν δεξιότητες του «σχετίζεσθαι», στην περίπτωση όμως, που η προθυμία μεταβάλλεται σε πηγή εκμετάλλευση από τους γονείς, τότε το παιδί κινδυνεύει να θεωρήσει ότι οι δίκες του προσωπικές ανάγκες, χρίζουν μικτότερης σημασίας σε σχέση με αυτές των γονέων. Αυτή η διαδικασία, δυσκολεύει το παιδί ως ενήλικας να αναγνωρίσει τις δικές τους ανάγκες, να οριοθετηθεί, να διαμορφώσει την δική του ταυτότητα και να συνάψει επιτυχημένες και υγιής διαπροσωπικές σχέσεις.

Διαχωρισμος
Οι ερευνητές,  Jurkovic, Jesse & Goglia το 1991, διαχώρισαν την γονεοποίηση σε δυο τύπους, κάνοντας λόγο για την συναισθηματική γονεοποίηση και την λειτουργική γονεοποίηση: Στον πρώτο τύπο γονεοποίησης,  το  παιδί καλείται να  ανταποκριθεί στις συναισθηματικές ανάγκες των γονέων του και συνήθως των αδερφών του. Αυτό το είδος της γονεοποιήσης θεωρείται  πιο καταστροφικός, καθώς στερεί από το παιδί το δικαίωμα να βιώσει την παιδική του ηλικία. Σε αυτό το ρόλο, το παιδί αδυνατεί να βιώσει και να επεξεργαστεί τις δικές του  συναισθηματικές και ψυχολογικές ανάγκες και υπηρετεί μόνο αυτές των γονιών του. Το παιδί γίνεται έμπιστος του γονέα και αυτό μπορεί να συμβεί ιδίως όταν  σε μια γυναίκα δεν μπορούν να καλυφθούν συναισθηματικές ανάγκες της από το σύζυγό της, έτσι λοιπόν το παιδί αυτομάτως παίρνει τον ρόλο του  συντρόφου- φροντιστή της.
Όσον αφορά την λειτουργική γονεοποίηση, το παιδί αναλαμβάνει τα λειτουργικά καθήκοντα της οικογένειας, προκειμένου να ανακουφίσει το γονέα από το άγχος  που βιώνει καθώς  δυσκολεύεται να ανταποκριθεί σε αυτά. Το παιδί, καλείται να αναλάβει την μέριμνα των υπολοίπων παιδιών. Κατά αυτόν τον τρόπο, οι γονείς  στερούν  από το παιδί τους την παιδική του ηλικία, επιβάλλοντας του / της να είναι ένας φροντιστής ενηλίκων με ελάχιστη  δυνατότητα να είναι απλώς ένα παιδί.

ΜΟΡΦΕΣ
Συγκεκριμένα η γονεοποίηση μπορεί να εκφραστεί σε τρείς μορφές – γονέας –παιδί, παιδί-φίλος, παιδί- σύντροφος (Boszormenyi-Nagy & Spark,1973; Minuchin,1974, Sroufe & Ward,1980, Wals,1979)

Το παιδί-γονέας
O ρόλος ενός παιδιού ως γονέας ή ως συνομήλικος μπορεί να σχετίζεται με την προετοιμασία του φαγητού, την φροντίδα μικρότερων παιδιών στην οικογένεια την οργάνωση του νοικοκυριού, την οικονομική διαχείριση του σπιτιού. Το παιδί συχνά,  παίρνει την θέση του ειρηνόφιλου, του έμπιστου και του ισορροπιστή μέσα στην οικογένεια προκειμένου να επιφέρει την ισορροπία.

Το παιδί-σύζυγος
Το παιδί-σύζυγος υφίσταται στα ζευγάρια όπου οι γονείς  δεν βρίσκουν υποστήριξη μεταξύ τους και δεν διαθέτουν την άνεση να εκφράζουν τις συναισθηματικές τους ανησυχίες. Αυτά τα παιδία, στερούνται την εμπειρία να μπορούν να στηρίζονται πάνω σε ένα δυνατό αξιόπιστο γονιό – κάποιον – στον οποίο μπορούν να δοκιμάζουν τα όρια τους. Τα παιδία – σύντροφοι κολακεύονται που είναι  φίλοι των γονιών τους και σπάνια συνειδητοποιούν ότι αισθάνονται προδομένα.

Το παιδί- φίλος
Το παιδί- φίλος αφορά τον παιδί που αντιμετωπίζεται ισότιμα από τους γονείς τους χωρίς να υφίσταται ιεραρχία στους ρόλους τους. Το παιδί – φίλος έχει τα ίδια δικαιώματα με τον «μεγάλο» γονέα Είναι τα παιδία, που θα μοιραστούν τον περισσότερο χρόνο της ημέρας μαζί με τον γονέα τους κάνοντας δραστηριότητες που στοχεύουν στην συντροφιά του γονέα. Το παιδί φίλος υφίσταται με μεγαλύτερη συχνότητα στις οικογένειες που ο ένας από τους δύο γονείς είναι απών, στην σχέση του με τον ή την σύζυγο τους


Παράγοντες που συμβάλλουν στην ύπαρξη της γονεοποιήσεις

Κάποιες έρευνες στην διερεύνηση τους για την γονεοποίηση επί σειρά γενεών, υπέδειξαν ότι κακοποιημένες μητέρες εκφράζουν χαμηλή αναπτυξιακή ωριμότητα γεγονός που καθίστα την ύπαρξη γονεοποίησης πιο έντονη.(Evans, 1979; Morris & Gould, 1963). O Burkett (1991), εξετάζοντας τις οικογενειακές σχέσεις, διαπίστωσε ότι οι μητέρες οι οποίες έχουν κακοποιηθεί από τους συζύγους τους, χρησιμοποιούν τα παιδία τους ως πρωταρχικούς συντρόφους και αναζητούν την κάλυψη των συναισθηματικών τους αναγκών σε αυτά.

Σημαντικοί παράγοντες κρίνονται επίσης, ο τρόπος που σχετίζεται το ζευγάρι μεταξύ του, ο τρόπος που επικοινωνεί- που εκφράζει τις ανάγκες του – τα αρνητικά  ή τα θετικά του συναισθήματα- οι ρόλοι μέσα στην οικογένεια- οι συμμαχίες μεταξύ των μελών , η ιεραρχία και τα όρια του κάθε συστήματος.
Σε άλλες έρευνες, βρέθηκε ότι τα παιδιά διεζευγμένων ή μονογονεϊκών οικογενειών εκφράζουν έντονη γονική υπευθυνότητα. Σημαντική κρίνεται και η διερεύνηση της ανάπτυξης των γονέων αυτών των παιδιών, τις συνθήκες, τα σχήματα της οικογένειας που βίωσαν, τον τρόπο που μεγάλωσαν στις δικές τους πατρικές οικογένειες ως μια παράμετρο που βάζει σε επικινδυνότητα το φαινόμενο της γονεοποίησης.


Συναισθηματικές Συνέπειες

Πολύ συχνά γονεϊκό ρόλο, αναλαμβάνουν τα πρώτα στην σειρά γέννησης παιδιά, τα οποία έχουν την τάση να είναι περισσότερο υπεύθυνα και να βρίσκονται πιο κοντά στους γονείς σε σύγκριση με τα επόμενα στην σειρά γέννησης αδέρφια. Τα παιδία –γονείς μεγαλώνουν έχοντας επίγνωση τις ανάγκες των άλλων, ενώ συχνά αγνοούν τις δικές τους ανάγκες. Η συναισθηματική τους ασφάλεια, πηγάζει από την αίσθηση ικανοποίησης που λαμβάνουν όταν μπορούν να είναι εξυπηρετικά –ικανά και δύνανται να φερθούν σαν –δυνατοί-ενήλικες. Αυτά τα παιδία υπηρετούν την ηρεμία και την ισορροπία του οικογενειακού συστήματος, αποφεύγοντας να εκφράσουν αρνητικά συναισθήματα, προκειμένου να μην προκαλέσουν ένταση στις σχέσεις ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας. Είναι αυτά τα παιδία, που συχνά εργάζονται πολύ περισσότερο από όσο μπορούν.

Εκείνοι που υπήρξαν παιδιά-γονείς συχνά περιγράφονται ως «καλοί άνθρωποι» και μπορεί να υποκρίνονται, αφού ως παιδία κέρδισαν μια θέση ταύτισης τους με τον ρόλο των γονιών τους.  Είναι παιδιά που δεν βίωσαν την παιδική τους πλευρά και αναζητούν σχέσεις που θα τους φέρουν σε επαφή με αυτό το κομμάτι του εαυτού τους. Είναι σημαντικό όμως να αναφερθεί ότι ως ενήλικες, αυτά τα παιδιά επιλέγουν συντρόφους που δεν είναι πολύ υπεύθυνοι, ή που χρειάζονται βοήθεια. Συνήθως, θέλουν και καταλαμβάνουν την κυρίαρχη θέση στον γάμο τους και συνήθως, γίνονται επικριτικοί και απορριπτικοί προς το εξαρτώμενο «προστατευόμενο» σύζυγό τους.

Πολλές φορές τον γονεϊκό ρόλο, τον οποίο έχει ένα παιδί αναλάβει στο σύστημα της οικογένειας, διατηρείται και αφού το παιδί φύγει από το σπίτι. Το παιδί, το οποίο τριγωνοποιείται στο υποσύστημα των γονέων αποσπάται από το υποσύστημα..
Τα γονεοποιημένα παιδία, συνήθως γίνονται ψευδοενήλικες και εγκαταλείπουν ή περιορίζουν την επαφή με τους συνομήλικους τους. Συχνά υποφέρουν από κατάθλιψη, τάσεις αυτοκτονίας, χαμηλή αυτοεκτίμηση, ντροπή, υπερβολική ενοχή, έντονη ανησυχία, κοινωνική απομόνωση, σωματικά συμπτώματα ή διαταραχή συμπεριφοράς.

 

 

Φακίρη Σεβαστή

Ψυχολόγος- Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια

Συμβουλευτική- ψυχοθεραπεία ζευγαριών

Bsc in Psychology University of Middlessex, U.K
Μsc in Child Development University of London – Institute of Education, U.K

#########