Τα τελευταία 20 χρόνια, το αίμα  που συλλέγεται  από τα αιμοφόρα αγγεία του Ομφαλίου Λώρου και του πλακούντα χρησιμοποιείται ευρύτατα στις Αλλογενετικές  Μεταμοσχεύσεις   Αιμοποιητικών Κυττάρων (ΜΑΚ). Το Ομφαλοπλακουντιακό Αίμα (ΟΠΑ) είναι πολύτιμο βιολογικό υλικό, περιέχει σημαντικό αριθμό προγονικών αιμοποιητικών κυττάρων, τα οποία δημιουργούν το αίμα  και συνεπώς είναι κατάλληλα  για την πραγματοποίηση της μεταμόσχευσης.

Η Μεταμόσχευση Αιμοποιητικών Κυττάρων (ΜΑΚ), αποτελεί καθιερωμένη θεραπεία για την ριζική αντιμετώπιση ορισμένων σοβαρών αιματολογικών, νεοπλασματικών  και γενετικών νοσημάτων,  τα οποία δεν αντιμετωπίζονται με άλλον  θεραπευτικό τρόπο.  Διακρίνεται στην αυτόλογη (δότης και λήπτης το ίδιο άτομο) και στην αλλογενετική (δότης και λήπτης διαφορετικά άτομα),  όπου ο δότης μπορεί να είναι συγγενής με τον ασθενή ή να είναι εθελοντής μη συγγενής δότης,  προερχόμενος  από τις διεθνείς Γραμματείες Εθελοντών Δοτών.

Ενδεικτικά, ορισμένα από τα νοσήματα  που αντιμετωπίζονται με ΜΑΚ είναι: Απλαστική αναιμία,  Λευχαιμίες,  Λέμφωμα , Πολλαπλούν  Μυέλωμα,  Νευροβλάστωμα, Πρωτοπαθείς Ανοσοανεπάρκειες, Mεσογειακή Aναιμία, Δρεπανοκυτταρική Αναιμία, Οστεοπέτρωση κ.α.

Το αιμοποιητικό μόσχευμα , περιέχει ειδικά κύτταρα, τα οποία ονομάζονται προγονικά ή αρχέγονα αιμοποιητικά κύτταρα, που είναι απαραίτητα για την διατήρηση ή και την αναγέννηση της αιμοποίησης. Με τη μεταμόσχευση, μεταφέρουμε τέτοια κύτταρα από τον υγιή δότη στον ασθενή λήπτη, τα οποία ταχύτατα  πολλαπλασιάζονται και αποκαθιστούν την αιμοποιητική λειτουργία του μυελού των οστών σε αυτόν.

Τα αιμοποιητικά μοσχεύματα προέρχονται από τρεις διαφορετικές πηγές, 1) τον μυελό των οστών (Μ.Ο.)  2) το περιφερικό αίμα και 3) το ομφαλοπλακουντιακό αίμα (ΟΠΑ).  
Γι αυτό σήμερα αναφέρουμε  Μεταμόσχευση Αιμοποιητικών Κυττάρων (ΜΑΚ)  και όχι Μεταμόσχευση  Μυελού των Οστών.  Κάθε ένα από τα μοσχεύματα αυτά παρουσιάζει  πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα και η επιλογή τους εξαρτάται από ποικίλους παράγοντες, όπως η ηλικία του ασθενή, η νόσος αλλά και  η διαθεσιμότητα του πλέον συμβατού και κατάλληλου δότη.   Tο ΟΠΑ είναι χρήσιμο βιολογικό υλικό, το οποίο όμως συνήθως μετά τον τοκετό απορρίπτεται.  Είναι δυνατόν να συλλεγεί εύκολα, και αφού γίνει η κατάλληλη επεξεργασία, ο έλεγχος ιστοσυμβατότητος και άλλες εργαστηριακές εξετάσεις,  καταψύχεται  και φυλάσσεται   σε Τράπεζες ΟΠΑ.

Τα αρχέγονα κύτταρα του μυελού των οστών και του ΟΠΑ, χαρακτηρίζονται ως πολυδύναμα γιατί έχουν την ικανότητα, κάτω από κατάλληλες συνθήκες, τόσο in vivo (στον ανθρώπινο οργανισμό), όσο και  in vitro (στο εργαστήριο) να δημιουργήσουν ώριμα κύτταρα, όχι μόνο του αίματος αλλά και άλλων ιστών (νευρικά, μυϊκά, οστικά, παρεγχυματικά κύτταρα).  Όμως μόνο τα πραγματικά βλαστοκύτταρα, που είναι τα κύτταρα που δημιουργούνται τις πρώτες ημέρες μετά την γονιμοποίηση του  ωαρίου, είναι  αυτά που μπορεί να  δημιουργήσουν όλους τους ανθρώπινους ιστούς και γι’ αυτό χαρακτηρίζονται Ολοδύναμα.  Τα Βλαστοκύτταρα, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στην επανορθωτική ή αναγεννητική Ιατρική, για να αντικαταστήσουν φθαρμένα κύτταρα διαφόρων οργάνων του σώματος.

Η χρησιμοποίηση των κυττάρων αυτών, που λαμβάνονται από γονιμοποιημένα ωάρια, μετά από τεχνητή γονιμοποίηση, είναι περιορισμένη και γίνεται μόνο για ερευνητικούς σκοπούς σε πειράματα.  Κλινική εφαρμογή δεν επιχειρείται για λόγους νομικούς και δεοντολογικούς, αλλά κυρίως διότι πολύ συχνά τα Βλαστοκύτταρα  δημιουργούν Νεοπλασματικούς όγκους (τερατώματα) και συνεπώς είναι επικίνδυνα για τον ανθρώπινο οργανισμό. Σήμερα έχουν χρησιμοποιηθεί στην αναγεννητική Ιατρική,  μεμονωμένα και σε πειραματικές μελέτες, Αρχέγονα Αιμοποιητικά Κύτταρα και Μεσεγχυματικά κύτταρα που έχουν συλλεγεί από τον Μυελό τον Οστών  κΑι το Ο.Π.Α.,  για την διόρθωση σοβαρών διαταραχών, διαφόρων ζωτικών οργάνων (καρδιάς, ήπατος, παγκρέατος, κεντρικού νευρικού συστήματος κ.α.)  με αμφίβολα αποτελέσματα.

Για την επιτυχία της ΜΑΚ απαραίτητη προϋπόθεση  είναι  η επιλογή του κατάλληλου δότη. Καλύτερος δότης είναι ο/η ιστοσυμβατός/τη  αδελφός/’η ( πιθανότητα ύπαρξης 30%). Εάν δεν υπάρχει, τότε εναλλακτικά θα αναζητηθεί κατά σειρά, άλλος ιστοσυμβατός συγγενής ή μη συγγενής εθελοντής από τις Διεθνείς Τράπεζες  Μ.Ο. ή Ο.Π.Α.  
Η πρώτη Τράπεζα  Εθελοντών Δοτών (το Anthony Nolan Panel) δημιουργήθηκε στην Αγγλία το 1974. Έκτοτε η ανάπτυξη υπήρξε μεγάλη και σήμερα στις Διεθνείς Τράπεζες,  είναι καταγεγραμμένοι περισσότεροι από 13.500.000 εθελοντές δότες  Μ.Ο.,  άτομα  ευαισθητοποιημένα, πρόθυμα να υποβληθούν σε μία ανώδυνη και ακίνδυνη ταλαιπωρία,  για να βοηθήσουν ασθενείς που κινδυνεύει η ζωή τους. Παράλληλα στις Δημόσιες Τράπεζες ΟΠΑ είναι αποθηκευμένοι 400.000 ασκοί κρυοσυντηρημένου Ομφαλίου Αίματος έτοιμοι να δοθούν σε ασθενείς που το χρειάζονται.   Οι μεταμοσχεύσεις με ΟΠΑ εφαρμόζονται με συνεχώς αυξανόμενη συχνότητα, όχι μόνο πλέον στα παιδιά αλλά και στους ενήλικες.

Ο μεγάλος αριθμός των εθελοντών δοτών και η ακριβέστερη ιστολογική τυποποίηση, με μοριακές τεχνικές, έχουν συμβάλλει στη βελτίωση των μη συγγενικών ΜΑΚ τόσο από εθελοντές δότες όσο και από ΟΠΑ και έχει επιτρέψει την αντιμετώπιση μεγαλύτερου αριθμού ασθενών με πολύ καλά αποτελέσματα εφάμιλλα των μεταμοσχεύσεων από συμβατό αδελφό.   Δυστυχώς, ο αριθμός των καταγεγραμμένων εθελοντών στην χώρα μας είναι ανεπαρκής, με αποτέλεσμα το σύνολο σχεδόν των μη συγγενικών ΜΑΚ που πραγματοποιούνται στην Ελλάδα, να γίνονται με δότες που προέρχονται από Τράπεζες χωρών του εξωτερικού ενώ και οπ αριθμός των Μονάδων κρυοσυντηρημένου ΟΠΑ που βρίσκονται στην Τράπεζα Ομφαλίου Αίματος του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών και της Τράπεζας του Νοσοκομείου ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ  Θεσσαλονίκης που πρόσφατα δημιουργήθηκε, είναι μικρός.

Τα τελευταία χρόνια δραστηριοποιούνται εκτός από τις  Δημόσιες κοινωφελείς  και ιδιωτικές Τράπεζες, επιχειρήσεις  που εξασφαλίζουν τη φύλαξη ΟΠΑ για προσωπική (αυτόλογη)  χρήση.   Στο σημείο αυτό πρέπει να σημειωθεί  η διαφορά των  «Δημοσίων» Τραπεζών φύλαξης Ο.Π.Α. σε σχέση με τις «Ιδιωτικές».  Οι πρώτες προσφέρουν μια μεγάλη κοινωνική  υπηρεσία παρέχοντας  ΟΠΑ σε ασθενείς που έχουν απόλυτη ανάγκη να υποβληθούν σε ΜΑΚ και το μόσχευμα αυτό αποτελεί την μοναδική τους ελπίδα για την ζωή. Αυτό προσφέρεται από τη μητέρα του νεογέννητου «δότη»  και είναι άμεσα διαθέσιμο για κάθε ασθενή σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου. Από την άλλη πλευρά, οι ιδιωτικές τράπεζες φύλαξης ομφαλικών αιμοποιητικών μοσχευμάτων υπόσχονται  υπηρεσίες που ίσως ξεπερνούν το μέτρο του αποδεκτού, αφού δεν είναι τεκμηριωμένες από την Επιστημονική κοινότητα.  Οι ενδείξεις για Αυτομεταμόσχευση και για  αναγεννητική θεραπεία, όπως παρουσιάζονται, με τα σημερινά δεδομένα, δεν έχουν εφαρμογή.   Επίσης το κόστος φύλαξης είναι υψηλό σε σχέση με το όφελος που υπόσχονται.

Με την αυτόλογη μεταμόσχευση δεν αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά νοσήματα όπως η λευχαιμία και γι’ αυτό τείνει να απορριφθεί ως θεραπευτική επιλογή στα παιδιά.  Και αν λοιπόν ακόμα, νοσήσει από λευχαιμία παιδί του οποίου έχει φυλαχθεί το ΟΠΑ, ποτέ δεν θα γίνει η μεταμόσχευση με αυτό, αλλά θα αναζητηθεί άλλος δότης από την οικογένεια ή τις Διεθνείς Τράπεζες  ή και ξένο ΟΠΑ, γιατί μόνο με την Αλλογενετική ΜΑΚ έχει μεγάλες πιθανότητες να σωθεί.  Η  ανάπτυξη ιδιωτικών τραπεζών φύλαξης ομφαλικών αιμοποιητικών μοσχευμάτων,  στερεί  μοσχεύματα από τις Δημόσιες Τράπεζες,  απαραίτητα για την αντιμετώπιση πολλών ασθενών.

Για τον λόγο αυτό η λειτουργία ιδιωτικών τραπεζών «Βλαστοκυττάρων»,  έχει δια νόμου απαγορευθεί σε αρκετές χώρες, όπως η Γαλλία, η Ισπανία, η Ιταλία κ.ά.  ενώ Διεθνείς Οργανισμοί και  επιστημονικές ιατρικές εταιρίες, για παράδειγμα η Ευρωπαϊκή Ένωση,  Ευρωπαϊκή Ομάδα Μεταμόσχευσης Μυελού, η Ευρωπαϊκή Αιματολογική Εταιρία, η Αμερικανική Εταιρία Μεταμόσχευσης Μυελού,  το Αμερικανικό Κολλέγιο Μαιευτήρων και Γυναικολόγων,  η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιάτρων, το Βασιλικό Κολλέγιο Μαιευτήρων και Γυναικολόγων και άλλες, επίσημα, με σαφή και κατηγορηματικό τρόπο ενθαρρύνουν την δημόσια δωρεά ΟΠΑ, ενώ δεν συνιστούν την φύλαξη για προσωπική χρήση.  Στη χώρα μας, η  Ελληνική Αιματολογική Εταιρεία, η Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής και ο Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων κάνουν αγώνα για σωστή πληροφόρηση και  δωρεά  ΟΠΑ   σε  Δημόσιες Τράπεζες.

Στις Ιδιωτικές Τράπεζες ΟΠΑ σε ολόκληρο τον κόσμο, βρίσκονται αποθηκευμένες  περισσότερες από 1 εκατομμύριο μονάδες ΟΠΑ για πιθανή προσωπική χρήση και με αυτές έχουν πραγματοποιηθεί λίγες αυτόλογες μεταμοσχεύσεις, που θα μπορούσαν να γίνουν και με το μυελό των οστών του ασθενούς.   Η πιθανότητα λοιπόν χρησιμοποίησης αυτόλογου ΟΠΑ είναι απειροελάχιστη. Από την άλλη πλευρά, από τις Διεθνείς Δημόσιες Τράπεζες ΟΠΑ,  όπου διατηρούνται 400.000 μονάδες ΟΠΑ, έχουν προσφερθεί σε Μονάδες Μεταμόσχευσης περισσότερες από 25.000 μονάδες ΟΠΑ για  ασθενείς, που οι περισσότεροι έχουν σωθεί χάρη σε αυτή την προσφορά ζωής.

Τα τελευταία χρόνια ο αριθμός των ΜΑΚ έχει αυξηθεί σημαντικά και τα αποτελέσματα είναι πολύ ικανοποιητικά  τόσο σε  παγκόσμια κλίμακα όσο  και στην χώρα μας, όπου κάθε χρόνο 350  μεταμοσχεύσεις γίνονται σε παιδιά και ενήλικες, αρκετές εκ των οποίων με εναλλακτικούς δότες και ΟΠΑ μοσχεύματα.

 

 

Στέλιος Ι. Γραφάκος
Αναπληρωτής καθηγητής

Διευθυντής   Μονάδος   Μεταμόσχευσης  Μυελού  Οστών
Νοσοκομείου  Παίδων  «ΑΓΙΑ  ΣΟΦΙΑ»
Πρόεδρος   της  Ελληνικής  Αιματολογικής  Εταιρείας

E-mail paedbmt@ath.forthnet.gr

Τ. Πρόεδρος Δ.Σ. της Ελληνικής Εταιρείας Παιδιατρικής  Αιματολογίας- Ογκολογίας 1998 – 2002.
Μέλος: της Ελληνικής Παιδιατρικής Εταιρείας, της Ελληνικής Εταιρείας Μυκητολογίας,  της Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ογκολογίας, της International  Society  of  Paediatric  Oncology (SIOP), του European  Blood  and  Marrow  Transplant  Group, της European Haematology Association (EHA), European Society Paediatric Haematology Immunology (ESPHI), κ.α.

#########