Ιατρικές μελέτες που χρησιμοποιούν υπερήχους έχουν δείξει ότι ήδη μετα την 16η εβδομάδα της κύησης το έμβρυο μπορεί να αντιδρά σε εξωγενείς ηχους. Η ακοή είναι η πρώτη αίσθηση που αναπτύσσεται και η τελευταία που εξαφανίζεται στη διάρκεια της ζωής μας. Τα έμβρυα αντιλαμβάνονται με επάρκεια την αναπνοή της μητέρας, τίς κινήσεις της και την φωνή της όταν μιλά η όταν τραγουδάει. Οι ήχοι της ροής του αίματος μέσα απο τον πλακούντα μπορούν να ακούγονται απο το έμβρυο σε αρκετή ένταση κατα τη διάρκεια της ενδομήτριας ζωής. Για τίς ηχητικές συχνότητες κάτω απο 500 Hz, τα επίπεδα της έντασης του ήχου κυμαίνονται μεταξύ 70 και 80 decibel.

 

 

Το έμβρυο ακούει τον ρυθμικό ήχο της καρδιάς της μητέρας περίπου 26 εκατομμυρια φορές. Η αίσθηση αυτού του ρυθμού που ασκεί ένα είδος προστασίας  στον άνθρωπο και συνδέεται με την ασφάλεια που παρέχει το μητρικό περιβάλλον είναι μεγάλης σημασίας για τη ζωή μας και την ανάπτυξη μας.

Ο Dr. Lee Salk καθοδηγούμενος απο την παρατήρηση ότι οι περισσότερες νέες μητέρες δείχνουν μία προτίμηση να κρατούν τα βρέφη  στην αριστερη πλευρα του θώρακα κοντά στην καρδιά, ανέλυσε έναν πολύ μεγάλο αριθμό απο φωτογραφίες και καλλιτεχνικές απεικονίσεις του ζεύγους μητέρας-βρέφους. Περίπου το 80% αυτών των εικόνων έδειξε οτι πράγματι οι μητέρες κρατούσαν τα βρέφη στην αριστερή πλευρα του στήθους, κοντά στο μέρος της καρδιάς. Αφού βεβαιώθηκε για αυτό το συμβάν ο Dr. Salk εν συνεχεία χρησιμοποίησε ήχους της καρδιάς της μητέρας για να ηρεμεί τα νεογνά και τα βρέφη στο νοσοκομείο.

Με αυτό τον τρόπο αποδείχθηκε ότι οι ενδομήτριοι ήχοι αποτυπωνονται μέσα μας και μας ακολουθούν γιά όλη τη διάρκεια της ζωής μας. Υπάρχουν μάλιστα πολλές αναλογίες μεταξύ των ρυθμών έργων σύγχρονης μουσικής και των ενδομήτριων ρυθμών. Παρα πολλοί ερευνητές έχουν συνδέσει τούς ενδομήτριους ήχους με  άναρθρους ήχους που οι μητέρες χρησιμοποιούν για να κατευνάσουν και να ηρεμήσουν τα παιδιά τους όπως ‘σσσσς’, hush, shush, shah (Εβραικά), ushuru (Αιθιοπικά), Enshallah (Αιγυπτιακά). Επίσης η χρήση για πνευματικούς λόγους (πχ διαλογισμός) πολλών ήχων που προσομοιάζουν με ενδομήτριους ήχους για παράδειγμα, Ομ (Βουδισμός), Shalom (Εβραικά), Γρηγοριανό μέλος και Θιβετιανό θρησκευτικό τραγούδι [1-2].

Η ενδομήτρια συσκευή που περιλαμβάνει και την αμνιακή συσκευή δρα σαν ένα είδος ηχητικού φίλτρου που περιορίζει την διάδοση κάποιων ηχητικών συχνοτήτων πρός το έμβρυο. Για συχνότητες μεγαλύτερες απο 500 Hz υπάρχει κάποια ελάττωση της τάξης των 40-50 dB στο επίπεδο του αισθητηρίου της ακοής του εμβρύου ενώ για συχνότητες μικρότερες απο 500 Hz υπάρχει μιά ελάττωση της τάξης των 10-20 dB. To έμβρυο μπορεί να ακούει ανθρώπινη φωνή και μουσική στο φάσμα των συχνοτήτων μικρότερων απο 500 Hz όταν η ένταση του ήχου ξεπερνά τα 60 dB [3].

Mία σημαντική διαδικασία εκμάθησης ήχων λαμβάνει χώρα μέσα στη μήτρα. Το νεογνό μπορεί να αναγνωρίζει φωνές, να διακρίνει λέξεις ακόμη και να δείχνει προτίμηση για ιστορίες που διάβαζε η μητέρα κατα τη διάρκεια της εμβρυικής ζωής. Επίσης το νεογνό μπορεί να αντιλαμβάνεται μουσικούς ήχους και μελωδίες.

Η μεταβίβαση ήχων και ρυθμών απο τη μητέρα στο έμβρυο δίνει απαραίτητες πληροφορίες για την ανάπτυξη του εγκεφαλικού ιστού του εμβρύου. Σύμφωνα με εργασίες του Righetti [4], το νεογνό μπορεί να διακρίνει ενδομήτριους ήχους της δικής του μητέρας απο ήχους μιάς άλλης μητέρας και επίσης να αντιδρά στίς μεταβολές του καρδιακού παλμού και των κινήσεων.

Η ανάπτυξη του συναπτικού νευρικού δικτύου στον εγκέφαλο του εμβρύου εξαρτάται απο τίς μαθησιακές διαδικασίες. Παρατηρείται μια σημαντική ελάττωση στούς εγκεφαλικούς νευρώνες και τίς νευρικές συνδέσεις του εγκεφάλου του εμβρύου στη διάρκεια του τελευταίου τριμήνου της κύησης  και μία περαιτέρω ελάττωση στη διάρκεια της παιδικής ηλικίας. Αυτό το φαινόμενο σχετίζεται ίσως με παρατηρήσεις ψυχολόγων που θεωρούν ότι το έμβρυο διαθέτει ανεπτυγμένες συμπεριφορές και δυνατότητες που εξαφανίζονται στη μετέπειτα ζωή.

Το ενδομήτριο περιβάλλον και οι πρώτες ηχητικές μνήμες παίζουν ένα σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του εμβρύου. Πολλές έρευνες έχουν εστιάσει στο να μελετήσουν διαφορές και ομοιότητες στην ανάπτυξη μονοωικών διδύμων (identical twins). Οι περισσότερες δείχνουν μία σημαντική συσχέτιση μεταξύ της διανοητικής ικανότητας (IQ) των διδύμων που αποχωρίσθηκαν μεταξύ τους κατά την παιδική ηλικία. Με βάση αυτό το συμπέρασμα θεωρήθηκε ότι η σημαντική συσχέτιση στο IQ των διδύμων οφείλεται στίς γενετικές ομοιότητες τους.

Βέβαια τα προηγούμενα αποτελέσματα είχαν αγνοήσει το γεγονός οτι τα δίδυμα μοιράζονταν και το ενδομήτριο περιβάλλον. Μιά ανάλυση σε 212 ερευνητικές μελέτες που αφορούσαν δίδυμα άτομα έδειξε οτι οι εμπειρίες της ενδομήτριας ζωής εξηγούν κατά 20% την συσχέτιση μεταξύ των IQ Aυτό το γεγονός εξηγεί και την πολύ σημαντική συσχέτιση μεταξύ του ΙQ διδύμων που μεγάλωσαν ξεχωριστά [5]. Και βέβαια οι ακουστικές εμπειρίες τού εμβρύου αποτελούν το κυριώτερο ερέθισμα για εγκεφαλική ανάπτυξη. Ετσι το ενδομητρικό αμφιθέατρο αποτελεί  την σημαντικότερη εκπαιδευτική διαδικασία της ζωής μας, σε σχέση ακόμη και με την πανεπιστημιακή παιδεία.

Πολύ πρόσφατες μελέτες αποδεικνύουν την ευεργετική επίδραση της μουσικής οσον αφορα την περιγεννητική αύξηση του βάρους και την πρωιμώτερη έξοδο απο την μονάδα εντατικής παρακολούθησης σε πρόωρα νεογνά. Ο αμερικανός αναισθησιολόγος Dr. Fred Schwartz*  που εφαρμόζει συστηματικά μουσική στην μονάδα εντατικής παρακολούθησης νεογνών του Piedmont Hospital της Atlanta εχει διαπιστώσει οτι νανουρίσματα  με τη φωνή της μητέρας η μουσικοί ήχοι που προσομοιάζουν με ήχους του εμβρυικού περιβάλλοντος (womb sounds) βοηθούν στην ταχύτερη απόκτηση βάρους και την ταχύτερη αύξηση της περιμέτρου της κεφαλής στα πρόωρα νεογνά

.

 

 

Στη μονάδα εντατικής παρακολούθησης του νοσοκομείου που προαναφέρθηκε τοποθετούνται ειδικά ηχεία σε απόσταση 3-10 ιντσες απο την βρεφοκοιτίδα και παράλληλα γίνονται μετρήσεις της έντασης του ήχου με ειδικές συσκευές (battery operated digital sound level meter) ώστε η ένταση να διατηρείται σε επίπεδα 75-80dB με δυνατότητα αναπροσαρμογής της έντασης ανάλογα με τίς αντιδράσεις του νεογνού. Κατα την διάρκεια του 24ωρου ειδικά εκπαιδευμένες νοσηλεύτριες είναι υπεύθυνες για την εκπομπή της μουσικής-μέσω CD player- και την επιλογή συγκεκριμένων ηχητικών συνδυασμών.

Η θετική επίδραση της μουσικής στα πρόωρα νεογνά εκτιμάται αντικειμενικά εφόσον προκαλεί και επιθυμητές μεταβολές σε καρδιοαναπνευστικούς δείκτες όπως είναι η αύξηση του κορεσμού οξυγόνου στο αίμα (oxygen saturation), η ελάττωση της καρδιακής συχνότητας και της αρτηριακής πίεσης. Στά σχήματα 1-3 φαίνεται η επίδραση των νανουρισμάτων (vocal lullabies) στον χρόνο παραμονής των νεογνών στην μονάδα εντατικής θεραπείας (NICU) και στην ταχύτητα απόκτησης βάρους με βάση τίς εργασίες των Caine (1991) [6], Coleman (1997) [7], Standley (1996) [8]. Mία πολύ ενδιαφέρουσα εργασία δημοσιεύθηκε το 1997 απο τούς  Coleman και συν. [7] στο περιοδικό International Journal of Arts in Medicine η οποία κατέγραψε τίς φυσιολογικές και συμπεριφερολογικές  μεταβολές σε 33 πρόωρα νεογνά στην μονάδα εντατικής θεραπείας (NICU) αφου εκτέθηκαν σε ηχογραφημένες φωνές (και των δύο φύλων) για μία περίοδο 4-ημερών.

Κάθε μία απο τις παρεμβάσεις περιλάμβανε 20 λεπτών ομιλίας η τραγουδιού που ακολουθείτο απο 20-λεπτά σιωπής και στη συνέχεια εκ νέου 20-λεπτη έκθεση σε ομιλία η τραγούδι. Η σημαντική αυτή μελέτη έδειξε ότι ιδιαίτερα το τραγούδι μπορεί να μειώνει σημαντικά την καρδιακή συχνότητα και τον κορεσμό του οξυγόνου στο αίμα σε σχέση με την σιωπή αλλα και με την μη-μουσική ομιλία (βλ. Σχήμα 4)

Είναι απόλυτα ξεκάθαρο ότι ο ήχος γενικώτερα και η μουσική ιδιαίτερα διαδραματίζουν ένα σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του ανθρώπινου εγκεφάλου που ξεκινά ήδη απο την εμβρυική μας ζωή. Αυτή η γνώση μας επιβάλλει να επιλέγουμε προσεκτικά, ακόμη και κατα τη διάρκεια της κύησης, τα μουσικα-ηχητικά ερεθίσματα  στα οποία θα εκθέτουμε τα παιδιά μας.

*O Dr. Fred Schwartz έδωσε διάλεξη στη χώρα μας κατα την διάρκεια ημερίδας που έγινε στη Σχολή Μωραίτη, Αθήνα  στίς 17 Φεβρουαρίου 2001 με θέμα Θεραπευτική Μουσική στο Νεογνό και το Παιδί την οποία οργάνωσε με επιτυχία το σωματείο Πνοή, Φίλοι Εντατικής Θεραπείας του Παιδιού.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1-Schwartz FJ. Perinatal stress reduction, music and medical cost savings. Journal of Prenatal and Perinatal Psychology and  Health, 1997;12(1):19-29

2-Schwartz FJ, Ritchie R. Music listening in neonatal intensive care units. In Music Therapy & Medicine, Theoretical & Clinical Applications, pp 13-23, Eds Cheryl Dileo, American Music Therapy Association, Inc, 1999.

3-Hepper PG, Shahidullah BS. Development of fetal hearing. Archives of Disease in Childhood, 1994;71:F81-F87.

4-Righetti PL, The emotional experience of the fetus: A preliminary report. Pre-and Perinatal Psychology Journal, 1996;11(1):55-65

5-Devlin B, Daniels M, Roeder K. The heritability of IQ. Nature 1997; 388:468-471.

6-Caine J. The effects of music on the selected stress behaviors, weight, caloric and formula intake, and length of hospital stay of premature and low-birth weight neonates in a newborn intensive care unit. Journal of Music Therapy 1991;28:88-100.

7-Coleman JM, Pratt RR, Stoddar RA, Gerstman DR, Abel H. The effects of male and female singing and speaking voices on selected physiologic and behavioral measures of premature infants in the intensive care unit. International Journal of Arts in Medicine 1997;5(8):4-11

8-Standley JM. The effects of music and multimodal stimulation on physiologic and developmental responses of premature infants in neonatal intensive care. Proceedings of Vith International Society of Music in Medicine Symposium, 1996, San Antonio, Texas.

 

 

 

Θανάσης Δρίτσας MD,FESC

Καρδιολόγος-Συνθέτης
Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο

Σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και ειδικεύθηκε στην καρδιολογία στα πανεπιστημιακά νοσοκομεία Guy’s και Hammersmith Hospital, RPMS. Παράλληλα με τις ιατρικές του σπουδές σπούδασε ανώτερα θεωρητικά και σύνθεση μουσικής στην Ελλάδα και την Μεγ.Βρετανία. Έχει δημοσιεύσει πολλές εργασίες σε υψηλού δείκτη αναφοράς επιστημονικά περιοδικά στα αντικείμενα των μυοκαρδιοπαθειών, καρδιακής βηματοδότησης, αρρυθμιών, φυσιολογίας της άσκησης, καρδιακής αποκατάστασης. Είναι διεθνώς γνωστός για την πρωτοποριακή του εργασία στο αντικείμενο των σύγχρονων θεραπευτικών εφαρμογών της μουσικής στη ιατρική (music medicine). Αποτελεί διακεκριμένο μέλος της Eυρωπαικής Kαρδιολογικής Eταιρείας (FESC), της Διεθνούς Εταιρείας Μουσικής στην Ιατρική (ISMM) και ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Εργοσπιρομετρίας & Καρδιακής Αποκαταστασης (ΕΛΕΕΡΓΑ). Εχει ιδρύσει και είναι Πρόεδρος της Ομάδας Εργασίας Ποιότητας Ζωής-Ψυχοκοινωνικής Καρδιολογίας της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας. Εργάζεται ως καρδιολόγος στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο από το 1995 και είναι υπεύθυνος του τμήματος Δοκιμασιών Κόπωσης, Εργοσπιρομετρίας, Φυσιολογίας της Ασκησης και Καρδιακής αποκατάστασης. Ως συνθέτης έχει δώσει πολλές συναυλίες στην Ελλάδα, την Ευρώπη και τις ΗΠΑ και έχει κυκλοφορήσει 4 προσωπικά CD με μουσική του. Είναι συγγραφέας πολλών βιβλίων και εκδόσεων που αφορούν ειδικά τη μουσική αλλά και γενικώτερα την τέχνη ως θεραπευτικό μέσο.

#########