Τα περισσότερα ζευγάρια γνωρίζουν πως υπάρχει μια ολοένα αυξανόμενη κρίση στο γάμο, πως ένα πολύ μεγάλο ποσοστό καταλήγει σε διαζύγιο. Καθώς παρατηρούν όλο και περισσότερους δυστυχισμένους γάμους και όλο και περισσότερους χωρισμούς, οι σύζυγοι αναρωτιούνται αν κάτι τέτοιο είναι δυνατό να συμβεί και στους ίδιους.
Οι νιόπαντροι, μέσα στην ανάγκη τους για αγάπη και ρομαντισμό, δε θέλουν τίποτα παραπάνω από έναν πετυχημένο γάμο. Συχνά πιστεύουν, τουλάχιστον στην αρχή, πως η σχέση τους είναι διαφορετική και πως τη βαθιά αγάπη τους και την αισιοδοξία τους θα τη διατηρήσουν σε βάθος χρόνου. Κάποια στιγμή όμως, πολλοί σύζυγοι αντιλαμβάνονται πως δεν είναι προετοιμασμένοι να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα και τις συγκρούσεις του γάμου τους.
Συνειδητοποιούν σιγά σιγά μια υποβόσκουσα δυσαρέσκεια, απογοήτευση και υπερένταση, συχνά χωρίς να γνωρίζουν σε ποιο βαθμό ακριβώς έγκειται το πρόβλημα.
Καθώς η σχέση βουλιάζει σε μια ατμόσφαιρα διαψεύσεων, φτωχής επικοινωνίας και παρεξηγήσεων, το ζευγάρι μπορεί να αρχίσει να πιστεύει πως ο γάμος τους είναι ένα λάθος. Σε κάποιες περιπτώσεις, ζευγάρια που είναι παντρεμένα για τριάντα ή σαράντα χρόνια, νιώθουν την ανάγκη να λύσουν τη σχέση τους, την οποία θεωρούν ως μια ατελείωτη πορεία βασάνων και λαθών.
Το γεγονός της διάλυσης ενός τόσου μεγάλου αριθμού σχέσεων, δημιουργεί πολλά ερωτηματικά.
Πως είναι δυνατό να αποδιοργανωθεί μια σχέση μεταξύ δύο ανθρώπων, τη στιγμή που μοιράζονται τη μαγευτική εμπειρία του να αγαπάς και να αγαπιέσαι, τη πλουσιότερη εμπειρία από όλες;
Επιπλέον, πως είναι δυνατόν να τερματίζεται ένας δεσμός, την στιγμή που σε κάθε σχέση ενεργοποιούνται συναισθήματα που δρουν υποστηρικτικά, όπως για παράδειγμα η οικειότητα, συντροφικότητα, αποδοχή και υποστήριξη; Σε δύσκολες στιγμές μελαγχολίας, υπάρχει κάποιος να μας παρηγορήσει, να μας ενθαρρύνει, να μας πει λίγα καλά λόγια.
Στις ευχάριστες στιγμές, πάντοτε υπάρχει κάποιος να μοιραστεί μαζί μας τη χαρά και τον ενθουσιασμό. Παράλληλα, στη σχέση υπάγεται και η απόλαυση της σεξουαλικής ικανοποίησης, που η φύση προσφέρει ως κίνητρο σε κάθε σύζυγο. Τέλος, η φυσική κατάληξη κάθε σχέσης, είναι η απόκτηση απογόνων, η δημιουργία οικογένειας, καταστάσεις που προσφέρουν ιδιαίτερη απόλαυση και ικανοποίηση.
Με όλες αυτές τις συνεκτικές δυνάμεις που δρουν για την ενδυνάμωση μιας σχέσης τι είναι δυνατό να πάει στραβά; Γιατί άραγε η αγάπη, ανεξάρτητα από όλα τα άλλα κίνητρα δεν είναι από μόνη της αρκετή για να κρατήσει δυο συντρόφους μαζί;
Δυστυχώς, υπάρχουν κάποιες φυγόκεντρες δυνάμεις που τίθενται σε λειτουργία και μπορούν να ταράξουν μια σχέση: αποθαρρυντικές διαψεύσεις, ακραίες παρερμηνείες, αδύνατη επικοινωνία, λανθασμένος καταλογισμός ευθυνών και χαμηλή ανεκτικότητα στην καθημερινή φθορά της σχέσης. Η αγάπη από μόνη της σπάνια έχει το σθένος να αντισταθεί σε αυτές τις διαιρετικές δυνάμεις και τα υποπροϊόντα τους, την οργή, θυμό και δυσαρέσκεια. Κάποια άλλα συστατικά μιας σχέσης που συνήθως παραβλέπονται είναι απαραίτητα για τη σταθεροποίηση της αγάπης.
Η δύσκολη πορεία της σχέσης
Στην αρχή μιας σχέσης, κυριαρχούν συναισθήματα απόλυτης στοργής και αφοσίωσης, σκέψεις αιώνιας αγάπης, έντονη ερωτική έλξη και μια σχετικά «ανάλαφρη διάθεση». Η αγάπη ακόμα, κυρίως μέσω της ερωτικής της διάστασης, συμπεριλαμβάνει και μια τροποποίηση της συνείδησης. Εκφράσεις όπως «πετάω στον ουρανό, νιώθω υπέροχα, βρίσκομαι στον έβδομο ουρανό» μαρτυρούν μια παροδική σύγχυση της προσοχής, μια απομάκρυνση από τη ρεαλιστική αξιολόγηση και αντιμετώπιση των πραγμάτων, ένα ευφορικό όνειρο. Αυτό συμβαίνει γιατί η φύση έχει προνοήσει να προστατεύει τη σχέση, να δημιουργεί ένα ονειρικό και μαγευτικό πέπλο συνύπαρξης, έτσι ώστε να καλλιεργηθεί ένας πανίσχυρος δεσμός που θα παρακινήσει τους δύο συντρόφους να αφοσιωθούν σε αυτή.
Συνεπώς, η αρχική φάση μιας σχέσης προσφέρει ένα ισχυρό κίνητρο για μια σταθερή θεμελίωση της σχέσης και τη διαιώνιση των απολαύσεων.
Ο προστατευτικός αυτός τρόπος των αρχικών σταδίων της σχέσης, έχει σαν αποτέλεσμα την επιλεκτική προσοχή και αντίληψη των χαρακτηριστικών και συμπεριφορών του συντρόφου.
Ο έρωτας, φαίνεται να έχει σχεδιαστεί να αποτρέπει ή τουλάχιστον να περιορίζει τις αρνητικές κρίσεις, με απώτερο σκοπό την προώθηση της σχέσης. Φυσικό επακόλουθο των παραπάνω είναι η προσοχή και συγκράτηση μόνο των θετικών εικόνων, αναμνήσεων και συμπεριφορών του άλλου.
Καθημερινή φθορά ! Πώς να την νικήσουμε?
Η καθημερινή φθορά και τα προβλήματα, καταστρέφουν το μαγευτικό αυτό τοπίο. Συμπεριφορές και χαρακτηριστικά που προηγουμένως μας γοήτευαν, τώρα μας απογοητεύουν και μας στενοχωρούν. Πολύ γρήγορα επέρχεται απομυθοποίηση του ερωτικού συντρόφου, ο οποίος μας φαίνεται κουραστικός, βαρετός και εντελώς διαφορετικός. Εκφράσεις, όπως «έχει αλλάξει τόσο τα τελευταία χρόνια, είναι πια άλλος άνθρωπος, δεν τον αναγνωρίζω», αντανακλούν περισσότερο την αλλαγή στην οπτική με την οποία εμείς βλέπουμε τον άλλον και δεν αντιπροσωπεύουν μια καθολική αλλαγή αυτού.
Αυτό που είναι απολύτως απαραίτητο να κατανοήσουμε, είναι ότι το αποκορύφωμα του ενθουσιασμού και της αμοιβαίας ικανοποίησης κατά το αρχικό στάδιο του έρωτα, συχνά λειτουργεί ως ένα είδος μέτρου, βάση του οποίου τα ζευγάρια αξιολογούν τα επόμενα στάδια του γάμου τους.
Οι απειλές, οι καυγάδες και οι απογοητεύσεις έρχονται σε απόλυτη αντίθεση με την περίοδο του μεγάλου έρωτα.
Το μεγάλο λάθος
Το μεγάλο λάθος, είναι ότι πολλοί άνθρωποι δεν φαίνονται πρόθυμοι να εγκαταλείψουν την αρχική αντίληψή τους για το πώς πρέπει να είναι ένας γάμος, στάση που σταδιακά προκαλεί την απομυθοποίηση του συντρόφου αλλά και της ίδιας της σχέσης.
Η κατανόηση της πορείας της σχέσης, προάγεται αν γίνει συνειδητό ότι κάθε σύντροφος αντιλαμβάνεται τον άλλον, βάση ενός αυστηρού προσωπικού συστήματος υποθέσεων και πιθανών εκδοχών. Το σύστημα αυτό αποτελείται από πεποιθήσεις, παραδοχές, κανόνες, έννοιες και συνήθειες, οι οποίες εξαρτώνται άμεσα από το οικογενειακό περιβάλλον στο οποίο έχει μεγαλώσει το άτομο.
Συνεπώς, αν θεωρούμε για παράδειγμα ότι το ύψωμα της δυνατής φωνής ισοδυναμεί με απόρριψη ή με απόπειρα επιβολής γνώμης, τότε κάθε φορά που ο σύντροφος μας για κάποιο τυχαίο λόγο ανεβάζει την ένταση της φωνής του, εμείς θα νιώθουμε τα αντίστοιχα συναισθήματα απόρριψης.
Όταν ένα γεγονός προκαλεί στερεότυπα κάποια ιδιαίτερα προσωποποιημένα συμπεράσματα, γίνεται σύμβολο. Όταν ένα άτομο αποδώσει συμβολικό νόημα (αγάπη, απόρριψη, ελευθερία) σε ένα γεγονός, η αντίδρασή του μπορεί να είναι υπερβολική, να εκφράζει μια διαστρεβλωμένη αντίληψη της κατάστασης και να οδηγεί σε πολλαπλά νοήματα.
Στο γάμο υπάρχουν δυο μεγάλες κατηγορίες συμβολικών γεγονότων που προκαλούν υπερβολικές αντιδράσεις: η πρώτη έχει να κάνει με θέματα ενδιαφέροντος και έλλειψης ενδιαφέροντος. Στο θετικό πόλο υπάρχουν τα σύμβολα της στοργής, αγάπης και της κατανόησης και στον αρνητικό πόλο βρίσκονται η απόρριψη, αδιαφορία και έλλειψη ενδιαφέροντος. Στη δεύτερη κατηγορία υπάγεται το θέμα της αξιοπρέπειας, του σεβασμού και της ευγένειας.
Τα παραπάνω σύμβολα ενεργοποιούνται ξεκάθαρα στο επίπεδο των προσδοκιών που έχουμε για το σύντροφό μας. Όταν ο σύντροφός μας δεν καταφέρνει να ανταποκριθεί στις προσδοκίες μας, νιώθουμε απογοητευμένοι και έχουμε την τάση να περιμένουμε λιγότερα από τη σχέση ή ακόμα και να τη διαγράψουμε ως ανάξια για να τη συνεχίσουμε.
Οι προσδοκίες αυτές κυρίως αναφέρονται στην επιθυμία να είμαστε απόλυτα αποδεκτοί, να κατανοούμε και να μας κατανοούν, να μοιραζόμαστε ευχάριστες εμπειρίες, να υπάρχει συμπαράσταση και βοήθεια. Ο/η σύντροφός μας μπορεί να περιμένει την εξασφάλιση επαρκούς εισοδήματος για ένα ικανοποιητικό επίπεδο ζωής, τη συμβολή στην ανατροφή των παιδιών, την ενεργό συμμετοχή στο σεξ και το ενδιαφέρον για οργάνωση κοινωνικών και ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων.
Οι προσδοκίες αυτές διαμορφώνουν ένα συμβόλαιο, το λεγόμενο συμβόλαιο του γάμου, το οποίο συνήθως δεν διατυπώνεται με σαφής όρους. Όταν όμως ένας σύντροφος παραβιάσει, σκόπιμα ή αθέλητα το συμβόλαιο αυτό, ο σύντροφος που έχει ορισμένες προσδοκίες θα νιώσει απογοητευμένος και προδομένος.
Η τήρηση του συμβολαίου θεωρείται δείγμα εμπιστοσύνης και ενδιαφέροντος αλλά ο σεβασμός αυτός εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το αν ένας μπορεί να καταλάβει τι περιμένει ο άλλος από αυτόν και να δείξει την ανάλογη κινητοποίηση και ικανότητα ανταπόκρισης στις προσδοκίες αυτές.
Το μεγαλύτερο κακό με τους κανόνες του συμβολαίου, είναι ότι αγνοούν τις ανάγκες και τις επιθυμίες του άλλου ατόμου. Πράγματι, στην σπάνια περίπτωση που εκφράζονται ανοικτά, οι κανόνες αυτοί φαίνονται παράλογοι ή ακόμα και αυθαίρετοι
Το μεγαλύτερο μέρος του θυμού στους προβληματικούς γάμους πηγάζει από παρόμοιους παραβιασμένους κανόνες παρά από αντικειμενικά άσχημες πράξεις από την πλευρά του συντρόφου. Μερικά παραδείγματα κανόνων είναι:
Αν ο σύντροφος μου ενδιαφερόταν, θα προσφερόταν να με βοηθήσει όταν βρίσκομαι σε δύσκολη θέση.
Αν ο σύντροφός μου με σεβόταν, δεν θα με άφηνε να αντιμετωπίζω μόνος/η τα προβλήματα.
Αν ο σύντροφός μου με νοιαζόταν, θα έκανε ότι ήθελα χωρίς να χρειαστεί να του/της το ζητήσω.
Αυτοί οι κανόνες γρήγορα θεωρούνται δικαιώματα και σύντομα εξελίσσονται σε απαιτήσεις. Στην περίπτωση που παραβιαστούν, η αντίδραση είναι τόσο έντονη που πολλές φορές ο παραβάτης-σύντροφος εκπλήσσεται από τη σφοδρότητά της. Ακριβώς επειδή θεωρεί τη αντίδραση υπερβολική, θυμώνει και αυτός με τη σειρά του και το ζευγάρι εμπλέκεται σε ένα φαύλο κύκλο αλληλοκατηγοριών και επιθέσεων. Επιπλέον, νιώθει να καταπιέζεται από έναν υποτιθέμενο κανόνα. Η απάντηση στην ένταση της αντίδρασης, υπάρχει στην κατανόηση του ότι ο κανόνας είναι ιερός για αυτόν που τον διαμορφώνει, με επακόλουθο οποιαδήποτε παραβίαση να εκλαμβάνεται ως επίθεση στον τρόπο σκέψης και την κουλτούρα που πρεσβεύουμε «δεν με καταλαβαίνει, το κάνει ακριβώς για να με εξοργίσει».
Οι σύντροφοι που επιθυμούν να έχουν μια ολοκληρωμένη και υγιή σχέση, πρέπει να προσέχουν τα εξής σημεία:
Καθώς οι παρεξηγήσεις και οι συγκρούσεις συνδυάζονται, προκαλούν θυμό και δυσανασχέτηση, ο σύζυγος που προηγούμενος ήταν εραστής και σύμμαχος τώρα θεωρείται ανταγωνιστής.
Η μακροχρόνια σχέση βασίζεται στην ανάπτυξη ορισμένων προσδοκιών.
Η ένταση της σχέσης ενεργοποιεί ορισμένες χρόνιες λανθάνουσες επιθυμίες για άνευ όρων αγάπη, πίστη και υποστήριξη. Οι γαμήλιοι όρκοι αποτελούν έναν συμβολικό τρόπο ανάληψης ευθύνης για την ικανοποίηση των παραπάνω επιθυμιών.
Κάθε κατάσταση λαμβάνει διαφορετικό περιεχόμενο για κάθε άτομο ξεχωριστά και το άτομο αντιδρά στη σημασία που αποδίδει το ίδιο στο γεγονός και όχι στο γεγονός αυτό καθαυτό.
Συνεπώς, τα θέματα που διαπραγματεύεται το ζευγάρι καθημερινά έχουν διαφορετική σημασία για κάθε σύντροφο
Οι ικανότητες εκείνες που είναι καθοριστικές για τη διατήρηση μιας αρμονικής σχέσης: προσδιορισμός προβλημάτων, διαπραγμάτευση, ανάληψη ευθυνών, συνήθως έχουν ελάχιστη σχέση με την αρχική έλξη του ζευγαριού.
Η έννοια της καθημερινής συμβίωσης αποκτά μια σημασία που υπερβαίνει κατά πολύ την επιφανειακή πραγματικότητα. Το πόσο καλά ένας άντρας κάνει τις μικροδουλειές στο σπίτι για παράδειγμα, αξιολογείται από τη σύζυγο όχι απλά με βάση την ποιότητα, αλλά βάσει αυτών που εκείνη πιστεύει ότι αποκαλύπτει για τη στάση και τα συναισθήματα του προς την ίδια.
Η συμβολική σημασία της σεξουαλικής έλξης μπορεί να γίνει δίκοπο μαχαίρι. Το αίσθημα της αφοσίωσης, της απόλυτης αποδοχής και της αμοιβαίας ικανοποίησης βοηθά στο να διεγείρει τους συζύγους. Αντίθετα, η μείωση του αισθήματος της αγάπης, της αφοσίωσης και της αποδοχής μπορεί να αποδυναμώσει το πάθος. Αν η σεξουαλική επιθυμία και συνεπώς η επίδοση, ατονήσει, το συμβολικό μήνυμα αποκωδικοποιείται ως απώλεια στοργής και ενδιαφέροντος. Αυτό δημιουργεί ένα φαύλο κύκλο. Η απώλεια των συναισθημάτων αμοιβαιότητας, οδηγεί με τη σειρά της σε μειωμένη σεξουαλική επιθυμία, υπονομεύοντας ακόμη την ίδια την αμοιβαιότητα.
Η πραγματική αιτία των περισσότερων προβλημάτων είναι δύσκολο να γίνει αντιληπτή, με αποτέλεσμα να θεωρείται ως πρόβλημα ένα σύνολο αρνητικών χαρακτηριστικών του συντρόφου ή η άσχημη προσωπικότητά του και όχι η διάσταση των προσδοκιών μεταξύ των δυο συντρόφων.
Δημήτρης Τσιάκος, Ψυχολόγος Γνωσιακός Ψυχοθεραπευτής
