Εάν ο φόβος αφορά μικρά και κλειστά μέρη, όπως το ασανσέρ, τότε πιθανότατα μιλάμε για κλειστοφοβία. Η κλειστοφοβία ορίζεται ως ειδική φοβία καταστασιακού τύπου και, όπως όλες οι φοβίες, χαρακτηρίζεται από έκδηλο και επίμονο φόβο, ο οποίος είναι υπερβολικός και παράλογος. Οι φοβίες καταστασιακού τύπου, όπως δηλώνει και το όνομά τους, συνδέονται με συγκεκριμένες καταστάσεις και οι πιο συνηθισμένες είναι η κλειστοφοβία, η φοβία πτήσεων, και η φοβία της οδήγησης
.
Ο φόβος του ασανσέρ είναι μία χαρακτηριστική περίπτωση κλειστοφοβίας, αλλά οι άνθρωποι που έχουν κλειστοφοβία συχνά φοβούνται και άλλες καταστάσεις. Τα μακροσκελή τούνελ, τα υπόγεια, οι σπηλιές, το μετρό, το αεροπλάνο, τα μικρά και κλειστά δωμάτια είναι μερικά παραδείγματα. Ως αποτέλεσμα του φόβου τους, οι άνθρωποι αυτοί προσπαθούν όσο το δυνατόν να αποφεύγουν τις κλειστοφοβικές καταστάσεις, ή τις υπομένουν με έντονη δυσφορία.
Το βασικό και ουσιώδες στοιχείο της κλειστοφοβίας είναι ο φόβος του περιορισμού/εγκλωβισμού σε μικρούς χώρους απ’ όπου η διαφυγή είναι δυσχερής ή αδύνατη. Τυπικά οι άνθρωποι αυτοί αναφέρουν πως φοβούνται ότι θα εγκλωβιστούν, ότι δε θα έχουν αρκετό αέρα και ότι θα πάθουν ασφυξία. Σε κάποιους έρχονται νοερές τρομακτικές εικόνες, όπως το να είναι θαμμένοι ζωντανοί. Τα συμπτώματα που εκδηλώνονται σε μία κλειστοφοβική κατάσταση είναι συμπτώματα άγχους (πχ ταχυκαρδία, εφίδρωση, τρεμούλα, αίσθημα ζάλης, αστάθειας ή τάση λιποθυμίας) με προεξάρχοντα εκείνα του αναπνευστικού συστήματος, δηλαδή αίσθημα δυσκολίας στην αναπνοή (δύσπνοιας), λαχτάρα για περισσότερο αέρα και αίσθημα πνιγμονής. Τα συμπτώματα συχνά μπορεί να εξελιχθούν σε μία σχετιζόμενη με την κατάσταση κρίση πανικού.
Εάν όμως ο φόβος εστιάζεται στο ενδεχόμενο μιας κρίσης πανικού ενώ βρίσκεται κανείς σε μέρη απ’ όπου η διαφυγή μπορεί είναι δύσκολη ή μπορεί να μην υπάρχει διαθέσιμη βοήθεια, όπως είναι και το ασανσέρ, τότε μιλάμε μάλλον για αγοραφοβία και πιθανότατα δεν περιορίζεται μόνο στο ασανσέρ, αλλά και σε άλλες συνθήκες που συνδέονται με τις κρίσεις πανικού.
Γιατί μου συμβαίνει αυτό;
Οι άνθρωποι είναι ‘προετοιμασμένοι’ από τη φύση (βιολογική ετοιμότητα) να φοβούνται ορισμένα αντικείμενα και καταστάσεις που μπορεί να αποτελούσαν φυσικούς κινδύνους και απειλή για την επιβίωση των προγόνων μας (πχ φίδια, ύψη, θέαση αίματος). Ακόμα και σήμερα κάποια στοιχεία του φοβικού αντικειμένου ή της φοβικής κατάστασης μπορεί να αντιστοιχούν σε πραγματικό κίνδυνο κάτω από ορισμένες συνθήκες (πχ. να πέσει κανείς από μεγάλο ύψος ή να συμβεί κάποιο ατύχημα σε κλειστό χώρο). Ωστόσο, οι άνθρωποι που έχουν φοβία υπερβάλλουν σε τεράστιο βαθμό για την πιθανότητα ότι κάτι τέτοιο θα συμβεί σε αυτούς.
Η κλειστοφοβία μπορεί να προκύψει ως αποτέλεσμα μιας τραυματικής εμπειρίας στην παιδική ή στην ενήλικη ζωή, όπως ο εγκλωβισμός σε κάποιο μέρος. Μπορεί επίσης να διαμορφωθεί έμμεσα, μέσα από παρατήρηση των συναισθημάτων που εκδηλώνουν άλλοι άνθρωποι, ή από μετάδοση σχετικών πληροφοριών (πχ. ‘θα πρέπει να προσέχεις’, ‘αυτό είναι επικίνδυνο’).
Πώς θα το ξεπεράσω;
Η θεραπεία της κλειστοφοβίας είναι εξατομικευμένη και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το κίνητρο του ίδιου του ατόμου. Ενδείκνυνται η Γνωσιακή-Συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία και η θεραπεία Συμπεριφοράς, οι οποίες διαθέτουν τεχνικές που εστιάζουν στην αλλαγή των δυσλειτουργικών εκείνων σκέψεων και συμπεριφορών πάνω στις οποίες χτίζεται ο φόβος των κλειστών χώρων. Έτσι, οι κύριοι στόχοι της θεραπείας είναι η άμβλυνση του φόβου, η εξάλειψη της φοβικής αποφυγής, και η επακόλουθη βελτίωση της λειτουργικότητας.
Σταματίνα Καλογεράκου
Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια.
mkalogerakou@gmail.com
